Zakażenie toksoplazmozą - czym jest, jakie są jego konsekwencje i jak się je leczy?

Czym jest toksoplazmoza? Rodzaje choroby i przyczyny (toksoplazmoza wrodzona i nabyta)

Tak, jak zostało to już wspomniane, toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą ludzi i zwierząt, szczególnie niebezpieczną w ciąży. Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku zjedzenia niedogotowanego lub całkowicie surowego mięsa zawierającego cysty T. gondii, ale również poprzez kontakt z zanieczyszczoną ziemią lub kocim żwirkiem, w którym znajdują się zdolne do zakażania oocysty (wydalone przez zarażonego kota). Oprócz tego toksoplazmozą można zakazić się poprzez zjedzenie owoców i warzyw, na których znajdują się pozostałości odchodów zwierzęcego nosiciela.

W zależności od momentu zarażenia się toksoplazmozą oraz od objawów, jakie wywołała, wyróżniamy kilka rodzajów choroby, a w tym:

• toksoplazmozę nabytą (określaną również mianem toksoplazmozy węzłowej), która - przy właściwym poziomie odporności - może nie dawać żadnych objawów, natomiast u osób z niedoborami lub obniżeniem odporności wywołuje zwykle niebezpieczne dla zdrowia i życia powikłania. Toksoplazmoza nabyta u osób zdrowych nie stanowi dużego zagrożenia; 
• toksoplazmozę wrodzoną, o której mówi się, gdy do zakażenia doszło w łonie matki, a więc u płodu w trakcie ciąży. Przyczyną toksoplazmozy wrodzonej jest przekazanie patogenów przez barierę łożyskową. Dziecko może zakazić się zarówno wtedy, gdy matka była nosicielką jeszcze przed ciążą lub gdy do jej zakażenia doszło już w trakcie ciąży;
• toksoplazmozę oczną, która może być konsekwencją zarówno choroby nabytej, jak i wrodzonej. W przypadku płodu toksoplazmoza oczna może doprowadzić nawet do niewykształcenia się gałek ocznych, a w toksoplazmozie ocznej nabytej obserwuje się często stany zapalne w obrębie struktur oka (w tym zapalenie siatkówki), prowadzące (w przypadku braku leczenia) nawet do powstania zeza czy do utraty wzroku.

Następstwa i objawy toksoplazmozy - jak je rozpoznać? Zapalenie mięśnia sercowego, powiększenie węzłów chłonnych i inne

Objawy toksoplazmozy u wielu pacjentów z dobrą odpornością nie ujawniają się (mowa wówczas o tak zwanej toksoplazmozie bezobjawowej), jednak w innych przypadkach będzie można je zaobserwować w różnych postaciach, a w tym:

• przy toksoplazmozie węzłowej (nabytej) przebiegającej u pacjenta w stanach obniżonej odporności, choroba będzie objawiała się bolesnością, powiększeniem i tkliwością węzłów chłonnych (zwłaszcza tych w obrębie szyi). Chorzy skarżą się także na objawy grypopodobne, przebiegające z bólem głowy, gorączką, ogólnym osłabieniem organizmu, potliwością. Czasem choroba powoduje zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, mózgu czy zapalenie siatkówki;
• przy toksoplazmozie wrodzonej (w tym ocznej) może pojawić się całe spektrum objawów, obejmujących małogłowie lub wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe, zapalenie siatkówki, powiększenie wątroby, małoocze, niewykształcenie się gałek ocznych i inne. Dzieci z toksoplazmozą wrodzoną często cierpią na ciężki stopień niepełnosprawności.

Toksoplazmoza w ciąży

Toksoplazmoza w ciąży jest specyficznym przypadkiem choroby, niezwykle niebezpiecznym dla płodu. Już na etapie planowania rodzicielstwa, tuż przed staraniami, warto więc wykonać badanie na przeciwciała toksoplazmozy (taki test wykonywany jest również w trakcie ciąży), by wiedzieć, czy ma się nabytą odporność, czy może aktualnie przechodzi się infekcję.

Warto także wiedzieć, że ryzyko zakażenia się płodu rośnie wraz z czasem trwania ciąży - w pierwszych tygodniach jest najniższe, natomiast jeśli przyszła mama zarazi się przed porodem, jest ono niezwykle wysokie - dochodzi nawet do 100%. Dodatkowo następstwa zakażenia u płodu są uzależnione od czasu zakażenia - okazują się być tym bardziej poważne, im wcześniej doszło do infekcji (zakażenie w I trymestrze skutkuje zazwyczaj obumarciem płodu).

Jak przebiega i na czym polega leczenie toksoplazmozy?

Leczenie toksoplazmozy i dobranie odpowiednich protokołów zależy przede wszystkim od nasilenia objawów, a także od stanu pacjenta. W przypadku osób przechodzących chorobę bezobjawowo, niebędących w ciąży i nieplanujących zajście w nią, zazwyczaj nie stosuje się żadnego leczenia. Inaczej sytuacja wygląda u osób z obniżoną odpornością lub jej niedoborami, odczuwających objawy i narażonych na powikłania - w leczeniu toksoplazmozy stosuje się wówczas środki farmakologiczne, mające wywołać obumieranie konkretnych form pierwotniaka obecnych w organizmie, by nie doprowadzić do rozsiania zakażenia oraz powikłań (bardzo często osoby z niedoborami odporności - przykładowo - chorujące na AIDS lub nowotwory - muszą stosować leczenie jeszcze długo po stwierdzeniu spadku przeciwciał, z uwagi na możliwość nawrotu choroby).

Terapia toksoplazmozy w ciąży (wykrytej odpowiednio wcześnie) ma na celu zapobieżenie zarażenia się płodu - stosuje się wówczas zazwyczaj spiramycynę, która wykazuje wysoką skuteczność. W przypadku potwierdzenia zakażenia płodu w wyniku wykonania badania inwazyjnego - amniopunkcji - zmienia się substancje lecznicze, by zapobiec rozwojowi skutków choroby u dziecka.

Postępowanie w toksoplazmozie wrodzonej lub ocznej zależy przede wszystkim od objawów i następstw, jakie choroba spowodowała w organizmie - najczęściej dziecko urodzone z toksoplazmozą wymaga wielowymiarowej terapii oraz rehabilitacji, uzależnionej od stopnia niepełnosprawności i nasilenia symptomów oraz zmian.

Profilaktyka toksoplazmozy w praktyce

Do profilaktyki toksoplazmozy można zaliczyć takie działania, jak:

• niespożywanie mięsa surowego lub nieprawidłowo obrobionego termicznie;
• dokładne mycie owoców, warzyw, desek do krojenia, blatów, noży i innych sztućców;
• zakładanie rękawiczek przed czyszczeniem kociej kuwety praz przed pracami ogrodniczymi (a także niewypuszczanie kota na zewnątrz, by zminimalizować ryzyko zakażenia się zwierzęcia); 
• wykonywanie badań kontrolnych w kierunku toksoplazmozy (przeciwciała IgM i inne) przed planowaną ciążą (oraz oczywiście na inne choroby zakaźne), a w przypadku ich braku - kontrolowanie ilości przeciwciał w trakcie ciąży.

Źródła:
Dr n. med. E. Talarek, Toksoplazmoza (zakażenie Toxoplasma gondii): przyczyny, objawy, leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 07.02.2022
K. Berbeka, M. Dębska, Toksoplazmoza w ciąży - dramatyczne konsekwencje dla płodu [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 7/2016
A. Włodarczyk, A. Lass, J. Witkowski, Toksoplazmoza - fakty i mity [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 4/2013