Tych leków nie łącz ze sobą!

Interakcje leków – o co w tym chodzi?

Łatwy dostęp do leków, wszechogarniające reklamy produktów leczniczych, suplementów diety i wyrobów medycznych oraz coraz większa świadomość pacjentów w kwestii zdrowia sprawia, że my jako społeczeństwo przyjmujemy coraz więcej leków. Leki przeciwbólowe, leki na objawy przeziębienia, suplementy diety na poprawę stanu skóry, włosów i paznokci, preparaty wielowitaminowe, coś na poprawę zasypiania, coś na stawy, do tego jeszcze leki przepisane od lekarza – np. antybiotyki, leki na ciśnienie czy obniżające poziom cholesterolu itp. I jak to wszystko zmieszamy i przyjmiemy razem to może się okazać, że leki te nie działają tak jak powinny – bo wchodzą ze sobą w interakcje. A interakcje pomiędzy lekami mogą być niebezpieczne.

Co to są interakcje?

Interakcje lekowe to wzajemne oddziaływanie na siebie różnych substancji (dwóch lub więcej), które może prowadzić do zmiany właściwości tych substancji, zmiany oddziaływania ich na organizm człowieka i zwiększonego prawdopodobieństwa wywoływania działania niepożądanego.

Jakie są typy interakcji, czyli pomiędzy jakimi substancjami może zachodzić interakcja?

Interakcje mogą występować pomiędzy lekami, czyli wtedy, kiedy stosowane są dwa (lub więcej) leki (zarówno wydawane bez recepty jak i na receptę) i wtedy mówimy o interakcji lek-lek. Ale interakcje mogą również zachodzić pomiędzy stosowanymi przez pacjenta lekami (OTC i/lub Rp.) a składnikami suplementów diety (witaminami, składnikami mineralnymi czy surowcami roślinnymi) – wtedy mówimy o interakcjach lek-suplement. Warto pamiętać, że interakcje mogą pojawiać się również pomiędzy lekami a składnikami spożywanych przez pacjenta pokarmów czy płynów. I wówczas mówimy o interakcjach lek-żywność.

Jakie są rodzaje interakcji?

Interakcje mogą być też podzielone na:

• interakcje farmaceutyczne,
• interakcje farmakokinetyczne,
• interakcje farmakodynamiczne.

Podział ten, uwzględnia mechanizm powstawania i występowania interakcji i zależy od bardzo wielu czynników.

Interakcje farmaceutyczne

Interakcje farmaceutyczne zachodzą poza organizmem pacjenta w trakcie przechowywania, przygotowywania lub podawania leku. Interakcje takie mogą mieć podłoże fizyczne (np. zmianie ulegają właściwości fizyczne leku lub ze względu na różne oddziaływania fizyczne następuje inaktywacja/unieczynnienie jednego z leków) lub chemiczne, wtedy, gdy zachodzi pomiędzy substancjami reakcja chemiczna i doprowadza ona do inaktywacji jednego z leków. Takie interakcje występują w czasie przygotowywania leków (np. recepturowych) lub podawania różnych leków w jednej kroplówce. Zmniejszenie prawdopodobieństwa występowania tych interakcji leży po stronie lekarzy i/lub farmaceuty i pacjent raczej nie ma na nie wpływu.

Interakcje farmakodynamiczne i farmakokinetyczne

Działanie każdej substancji leczniczej opisuje się poprzez jej właściwości farmakodynamiczne i farmakokinetyczne. Farmakodynamika opisuje jak lek działa a dokładnie jaki jest jego mechanizm działania. Farmakokinetyka z kolei, opisuje, co się dzieje z danym lekiem/substancją leczniczą w organizmie człowieka po jego/jej przyjęciu. I w zależności od tego, gdzie i kiedy występuje interakcja pomiędzy lekami/substancjami leczniczymi i co się w wyniku tej interakcji się zmienia można wyróżnić:

• interakcje farmakodynamiczne,
• interakcje farmakokinetyczne.

Interakcje farmakodynamiczne

Interakcje farmakodynamiczne występują wtedy, kiedy w czasie stosowania dwóch lub więcej leków dochodzi do zmiany działania jednego lub wszystkich leków bez wpływu na stężenie tych leków. Czyli stężenie substancji leczniczych pozostaje w organizmie bez zmian, ale zmienia się efekt końcowy działania tych leków. I takie interakcje mogą być różnego typu:

• antagonistyczne – czyli następuje znoszenie efektu leczniczego jednego leku przez inny lek,
• synergistyczne – czyli następuje wzmocnienie efektu leczniczego jednego lub większej liczby leków. I tu można wyróżnić:
  - synergizm addycyjny – wtedy, kiedy efekt działania dwóch leków jest sumą działania pojedynczych składników,
  - synergizm hiperaddycyjny – wtedy, kiedy efekt działania dwóch leków jest większy niż suma działań pojedynczych składników,
  - synergizm intraaddycyjny – wtedy, kiedy efekt działania dwóch leków jest większy niż działanie pojedynczego składnika, ale mniejszy niż suma działań pojedynczych składników.

Interakcje farmakokinetyczne

Interakcje farmakokinetyczne występują wtedy, kiedy w czasie stosowania dwóch lub więcej leków dochodzi do zmiany działania jednego lub wszystkich leków pod wpływem zmian stężenia leku/leków.

Każdy lek w organizmie człowieka podlega następującym etapom: uwalniania, wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu oraz wydalania. Leki i/lub substancje lecznicze mogą wzajemnie na siebie oddziaływać na różnych etapach – np.:

• interakcje zachodzące na etapie wchłaniania substancji leczniczych – utrudnianie, zmniejszanie, opóźnianie, zwiększanie, wydłużanie wchłaniania substancji leczniczej z miejsca podania do krążenia ogólnego – co może skutkować zmianą stężenia leku we krwi i zmiana jego działania leczniczego;
  
  
• interakcje zachodzące na etapie dystrybucji (rozmieszczenia leku w organizmie) – niektóre substancje mogą ze sobą konkurować w dostępie do białek osocza, z którymi się wiążą i które rozprowadzają te substancje po organizmie. W wyniku wypierania jednych substancji przez drugie może zmienić się profil działania poszczególnych leków;
  
  
• Interakcje zachodzące na etapie metabolizmu. Leki/substancje lecznicze są metabolizowane w wątrobie przy udziale enzymów. Część substancji może hamować lub pobudzać aktywność enzymatyczna tych enzymów i tym samym modyfikować/zmieniać działanie lecznicze danych substancji leczniczych;
  
  
• Interakcje zachodzące na etapie eliminacji. Leki eliminowane są z organizmu przy pomocy między innymi nerek. Niektóre substancje lecznicze mogą zmniejszać przepływ krwi przez nerki i tym samym wydłużać czas przebywania leku w organizmie.

Niekorzystne skutki interakcji pomiędzy lekami

Występowanie interakcji pomiędzy przyjmowanymi przez pacjenta lekami może mieć niekorzystny wpływ na działanie leków i na stan zdrowia pacjenta. Osłabienie działania leków i/lub modyfikacja ich działania sprawia, że pacjent nie jest leczony skutecznie. Z kolei zwiększenie stężenia substancji leczniczej w osoczu i jej dłuższe przebywanie w organizmie człowieka może prowadzić do wystąpienia różnych działań niepożądanych, charakterystycznych dla danego leku, ale w większym nasileniu i z większym prawdopodobieństwem. Działania takie mogą być niebezpieczne dla zdrowia a nawet życia pacjenta.

Korzystne interakcje leków

Niektóre interakcje pomiędzy substancjami leczniczymi wykorzystuje się w celu zwiększenia siły działania leków. Przykładem takich połączeń są połączenia leków przeciwbólowych z kofeiną. W wyniku takiego zestawienia substancji następuje synergizm działania przeciwbólowego – czyli siła działania przeciwbólowego jest większa. Innym przykładem takiego synergistycznego działania jest połączenie paracetamolu z ibuprofenem lub paracetamolu z kodeiną.

Przykłady leków/substancji leczniczych/surowców roślinnych, które wchodzą ze sobą w interakcję:

• Ibuprofen i kwas acetylosalicylowy (stosowany w niskich dawkach: 75 - 150 mg/dobę) – jednoczesne stosowanie ibuprofenu zmniejsza efekt przeciwpłytkowy kwasu acetylosalicylowego,
  
  
• NLPZ i doustne antykoagulanty – zwiększa się ryzyko krwawień,
  
  
• Węgiel aktywowany utrudnia wchłanianie wielu leków – nie należy przyjmować produktów zawierających węgiel, jeżeli pacjent przyjmuje jakieś leki,
  
  
• Antybiotyki i tabletki antykoncepcyjne – jednoczesne stosowanie tych leków, zmniejsza skuteczność antykoncepcyjną leku i konieczne jest zastosowanie dodatkowych metod antykoncepcji,
  
  
• Produkty zawierające liście miłorzębu japońskiego i NLPZ (Niesteroidowe Leki Przeciwzapalne) – jednoczesne stosowanie tego surowca z tą grupa leków znacznie zwiększa ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego,
  
  
• Produkty zawierając ziele dziurawca i leki antydepresyjne – jednoczesne stosowanie tych produktów zwiększa ryzyko występowania zespołu serotoninowego, który może prowadzić nawet do śmierci,
  
  
• Produkty zawierające żeń-szeń – mogą wchodzić w interakcje z tramadolem, kodeiną i NLPZ,
  
  
• Kwas foliowy, stosowany jednocześnie z fenytoiną, prowadzi do zmniejszenia stężenia leku we krwi i zmiany jej skuteczności,
  
  
• Wapń i leki blokujące kanały wapniowe (np. werapamil) stosowane w leczeniu nadciśnienia – jednoczesne stosowanie produktów zawierających wapń prowadzi do zmniejszenia działania leku,
  
  
• Żelazo – zmniejsza działanie leków przeciwbakteryjnych np.: tetracyklin,
  
  
• Leki moczopędne zmniejszają stężenie potasu we krwi.

Interakcje lek – żywność

Warto pamiętać, że interakcje mogą występować pomiędzy lekami a substancjami występującymi w żywności. I tak

• Posiłki mogą wpływać na wchłanianie leków np.: o posiłek z dużą ilością węglowodanów może zmniejszać lub opóźniać wchłanianie leków o posiłek bogaty w tłuszcze – zwiększy wchłanianie leków przeciwgrzybiczych czy psychotropowych o posiłki bogate w wapń – zmniejszą wchłanianie antybiotyków o błonnik pokarmowy – zmniejsza wchłanianie leków;
  
  
• Napoje, którymi popija się leki mogą wchodzić w interakcję z lekami i tak:
  - herbata zawiera taninę i ona powoduje zmniejszenie wchłaniania leków czy preparatów żelaza,
  - kawa zawiera kofeinę – może zwiększać działanie przeciwbólowe np. paracetamolu czy kwasu acetylosalicylowego,
  - mleko zawiera wapń, który może utrudniać wchłanianie leków,
  - soki – np. grejpfrutowy – zawiera w swoim składzie związki, które mogą wpływać na metabolizm leków,
  - alkohol – może niekorzystnie oddziaływać z przyjmowanymi lekami - więcej o wzajemnym wpływie leków i alkoholu.

Gdzie szukać informacji na temat ewentualnych interakcji?

Podstawowym źródłem informacji na temat ewentualnych interakcji pomiędzy przyjmowanymi przez pacjenta lekami powinien być lekarz lub farmaceuta. Informacji na temat interakcji możne również poszukać na dołączonych do opakowań leków ulotkach lub Charakterystykach Produktów Leczniczych. Dodatkowo informacji można szukać na polskich lub zagranicznych.

Podsumowując, w przypadku jednoczesnego stosowania dwu lub więcej leków zwiększa się ryzyko wystąpienia interakcji. Interakcje to wzajemne oddziaływanie stosowanych przez pacjenta leków, które może prowadzić do zmiany działania leku oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, które mogą być niebezpieczne dla pacjenta. W związku z tym, przyjmując jednocześnie dwa lub więcej leki, zawsze należy zapytać lekarza lub farmaceutę o ryzyko wystąpienia interakcji. I jeżeli takie ryzyko będzie występować warto zapytać się o możliwość zmodyfikowania leczenia, tak aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia interakcji. 

Bibliografia:
1. Bojarowicz H., Suplementy diety. Część III. Interakcje suplementów diety z lekami. Hygeia Public Health, 2012, 47(4), 442-447
2. Eman E., Medicinal Herbs and Therapeutic Drugs Interactions Therapeutic Drug Monitoring, 2014, 36 (4), p 413–422
3. Jarosz M., Dzieniszewski J.: Interakcje leków z żywnością i alkoholem. Wydawnictwo Medyczne Borgis, Warszawa 2004.
4. Jean-Pascal Fournier., et al., Drug interactions between antihypertensive drugs and non-steroidal anti-inflammatory agents: a descriptive study using the French Pharmacovigilance database. Fundamental & Clinical Pharmacology, 2014, 28, 230–235
5. Korbut R., Farmakologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, Warszawa
6. Morales-Rıos O., Potential drug-drug interactions and their risk factors in pediatric patients admitted to the emergency department of a tertiary care hospital in Mexico, PLOS one, 2018, 3(1): e0190882.
7. Simmons K.B., et al., Oral contraceptives. Are drug interactions of clinical significance?, American journal of obstetrics and gynecology, 2018, 218(1):88-97.e14
8. Swora-Cwynar E., i in. Interakcje najczęściej stosowanych leków z żywnością, Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 4, 427-439
9. Woroń J., Korzystne i niekorzystne interakcje leków stosowanych w farmakoterapii bólu, Medical Education, Warszawa 2018