Sprawdzone sposoby doraźnego leczenia kataru

Czym jest katar i jakie rodzaje wyróżniamy?

Katar to powszechny problem zdrowotny, z którym każdy z nas spotka się w ciągu swojego życia. Pomimo swojej powszechności, katar nie jest schorzeniem łatwym do zdiagnozowania. Jego ostre postacie związane są najczęściej z wirusową infekcją górnych dróg oddechowych, natomiast postacie przewlekłe są najczęściej łączone z czynnikami alergicznymi. Jednak to nie jedyne czynniki odpowiedzialne za pojawienie się kataru. W zależności od przyczyny wywołującej katar, jest on klasyfikowany jako katar alergiczny, katar infekcyjny, katar niealergiczny i nieinfekcyjny lub katar mający postać mieszaną [1]. Najczęściej obserwowanymi objawami w przebiegu kataru są zatkany nos, nieżyt nosa (stan uniemożliwiający oddychanie przez nos), kichanie, świąd występujący jako konsekwencja stanu zapalnego lub upośledzenia funkcji błony śluzowej nosa oraz spływanie wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła [1, 2, 3]. W przypadku wirusowej infekcji błony śluzowej nosa, głównymi objawami są występowanie nadmiernej, wodnistej wydzieliny z nosa oraz niedrożność nosa utrudniająca swobodne oddychanie [4].

Katar jest powszechnie występującym problemem zdrowotnym. W zależności od rejonu geograficznego, problem dotyczy od 1 do 63% populacji [5]. Według różnych źródeł, dorośli w naszym rejonie geograficznym zapadają na wirusowe ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (ZNZP) 2–5 razy w roku, a dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym nawet do 7–10 razy w roku [5, 6].

Jak leczyć katar?

Jak już wspomniano, katar może być wywołany różnymi czynnikami i w zależności od konkretnej przyczyny powinno się wdrożyć odpowiednie postępowanie przyczynowe (np. unikanie alergenów, leczenie przeciwwirusowe i in.). Mając jednak na uwadze, że objawy kataru takie jak niedrożność i zatkany nos bywają bardzo uciążliwe i utrudniają swobodne oddychanie, to leczenie kataru często uwzględnia również stosowanie preparatów objawowych, skierowanych na zwalczanie konkretnych objawów, aby umożliwić pacjentowi swobodne oddychanie przez nos, a w efekcie poprawić jego komfort życia w okresie występowania dolegliwości.

Jaki lek bez recepty wybrać?

Lekami objawowymi, przeznaczonymi do krótkotrwałego (doraźnego) stosowania, których działanie ukierunkowane jest na udrożnienie nosa, są przede wszystkim preparaty zawierające substancje lecznicze o właściwościach sympatykomimetycznych [7, 8, 9]. W obrębie tej grupy produktów można wyróżnić preparaty stosowane doustnie (zawierające pseudoefedrynę lub fenylefrynę) oraz preparaty stosowane miejscowo (zawierające m.in. ksylometazolinę lub oksymetazolinę). Preparaty doustne i miejscowe działają w podobny sposób - powodują obkurczenie naczyń krwionośnych w obrębie błony śluzowej nosa, co odpowiada za ustąpienie obrzęku i w efekcie udrożnienie zatkanego nosa oraz zahamowanie produkcji wydzieliny i śluzu, jeśli taki występuje. Co warte podkreślenia, zwykle bezpieczniejszą formą leczenia jest podawanie miejscowe (np. spray, żel, krople itp.), gdyż leki doustne wykazują działanie na cały organizm, a w związku z tym ich zastosowanie może zwiększać ryzyko wstępowania niektórych działań niepożądanych. Przykładowo, pseudoefedryna pod postacią tabletek doustnych może wpływać na pracę serca, podnosić ciśnienie tętnicze krwi, działać pobudzająco, ale także powodować zatrzymanie moczu [10].

Inną zaletą produktów miejscowych jest szybkie działanie - obkurczenie błony śluzowej następuje w krótkim czasie po aplikacji, a tym samym następują szybkie udrożnienie zatkanego nosa i poprawa komfortu [15]. Ponadto, dzięki swojej aktywności farmakologicznej powodują poprawę dostarczania tlenu oraz drenaż zatok, co w konsekwencji ogranicza możliwość rozwoju bakterii. Co warte podkreślenia, produkty tego typu wspomagają pracę tzw. aparatu rzęskowego, co sprzyja oczyszczaniu dróg oddechowych [11], ale także, hamują powstawanie wydzieliny przez co minimalizują ryzyko spływania jej po tylnej ścianie gardła w okolice dolnych dróg oddechowych. W połączeniu z możliwością swobodnego oddychania przez nos i ograniczeniu przesuszenia śluzówki gardła (przy oddychaniu przez usta), działanie takie zmniejsza ryzyko rozwoju zapalenia gardła. Drożny nos, to także spokojny sen, który jest niezwykle ważny w kontekście powrotu do zdrowia [11].

Inną zaletą produktów miejscowych, zwłaszcza tych w postaci spray’ów, jest wygoda ich stosowania. Wspomniane substancje lecznicze zawarte w tego typu produktach (oksymetazolina czy ksylometazolina) były poddane licznym badaniom klinicznym, w których potwierdzono ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania w leczeniu niedrożności nosa różnego pochodzenia [12]. Mając na uwadze wyżej opisane zalety, leki te są często zalecane przez lekarzy pierwszego kontaktu do doraźnego i krótkotrwałego leczenia nieżytu nosa w przebiegu kataru różnego pochodzenia [7, 8, 9, 13].

Bezpieczeństwo spray’ów na katar

Warto jednak podkreślić, że miejscowe preparaty muszą być stosowane ściśle zgodnie z zaleceniami – to znaczy z odpowiednią częstotliwością i przez określony czas, przy czym, najlepiej ograniczyć ich stosowanie do najkrótszego możliwego okresu.

Dlaczego odpowiednia częstotliwość oraz określony czas stosowania są tak istotne z punktu widzenia miejscowej terapii ksylometazoliną lub oksymetazoliną?

Otóż kwestia ta jest ściśle powiązana z mechanizmem działania tych leków. Ksylometazolina lub oksymetazolina aplikowane miejscowo (krople, spray’e) doprowadzają do obkurczenia naczyń krwionośnych w miejscu aplikacji, a więc w obrębie błony śluzowej nosa. Działanie takie generuje korzystny efekt terapeutyczny – ustąpienie obrzęku i udrożnienie zatkanego nosa. Jednak patrząc na to działanie z drugiej strony, można dostrzec, że tą samą drogą może dojść do ograniczenia przepływu krwi w obrębie śluzówki, a to w konsekwencji może doprowadzić do jej przesuszenia, a w skrajnych przypadkach nawet do zapalenia błony śluzowej nosa i występowaniu tzw. polekowej niedrożności nosa (rhinitis medicamentosa). Zwykle, efekt taki obserwowany jest, gdy preparaty tego typu stosowane są zbyt często lub przez zbyt długi czas (powyżej 7-10 dni) [14]. Dlatego też, w przypadku tego typu środków kluczowe jest, aby stosować je zgodnie z zaleceniami określonymi w ulotce [15].

Jaki preparat miejscowy wybrać?

Najpowszechniejszymi preparatami do stosowania miejscowego są te zawierające jako substancję czynną oksymetazolinę lub ksylometazolinę. Obie te substancje pobudzają receptory adrenergiczne w obrębie błony śluzowej nosa, czego efektem jest obkurczenie naczyń krwionośnych, ustąpienie obrzęku i w konsekwencji efekt udrażniający [15, 16]. W kontekście klinicznym, nie wykazano istotnych różnic pomiędzy dwoma substancjami. Obydwie bardzo dobrze redukują przekrwienie błony śluzowej nosa i szybko udrażniają zatkany nos. W kontekście zatem samych substancji czynnych, różnice pomiędzy nimi są minimalne i wybór konkretnej z nich powinien opierać się na indywidualnej preferencji pacjenta, pamiętając jednak o tym, że w przypadku małych dzieci (od 3 miesiąca życia), to oksymetazolina będzie lekiem pierwszego wyboru w doraźnym leczeniu objawowym niedrożności nosa [17].

W kontekście bezpieczeństwa, obie substancje nie różnią się istotnie między sobą [17]. Stosowanie miejscowe obu substancji w doraźnym leczeniu nieżytu nosa obarczone jest tymi samymi restrykcjami w odniesieniu do częstości stosowania i całkowitego okresu terapii. Wspomniane ograniczenia mają na celu zminimalizowanie ryzyka wystąpienia polekowego nieżytu nosa (rhinitis medicamentosa), jako konsekwencja zbyt długiego ograniczenia przepływu krwi przez śluzówkę nosa. Etap ten jest najczęściej poprzedzony wysuszeniem śluzówki nosa i dyskomfortem, dlatego trudno go przeoczyć.

Czy można połączyć udrażnianie i ochronę śluzówki w jednym?

Niektórzy producenci preparatów miejscowych na katar zwierających substancje obkurczjące naczynia krwionośne śluzówki nosa (oksymetazolinę lub ksylometazolinę), uwzględniają w ich składzie także substancje pomocnicze takie jak deksopantenol lub dodatkowe substancje czynne takie jak kwas hialuronowy, których celem jest zminimalizowanie ryzyka występowania przesuszenia śluzówki nosa i ograniczenie ryzyka wystąpienia polekowego nieżytu nosa. Kwas hialuronowy jako dodatkowa substancja czynna działa nawilżająco na błony śluzowe, natomiast deksopantenol wykazuje m.in. właściwości wiążące wodę, dzięki którym może ograniczać utratę wody ze śluzówki i chroni ją przed przesuszeniem [18,19,20]. Dodatek tego typu substancji do preparatów zawierających oksymetazolinę lub ksylometazoline znacząco poprawia komfort i bezpieczeństwo stosowania tego typu leków i jest szczególnie zalecane osobom, u których problem przesuszonej śluzówki nosa często występuje. Przykładem takiego nowoczesnego produktu jest Xylorin Protect, który jako substancję czynną zawiera oksymetazolinę, a w jego składzie uwzględniono wspomniany deksopantenol jako substancję pomocniczą [15]. Dzięki takiemu połączeniu możliwe jest złagodzenie potencjalnego działania uszkadzającego śluzówkę nosa, a sam efekt obkurczający jest nasilony [18]. Co więcej, tego typu produkt zapewnia wysoki komfort użytkowania i spełnia oczekiwania najbardziej wymagających pacjentów.

Może sięgnąć po preparaty naturalne?

Dla osób, które cenią sobie produkt naturalny lub z różnych względów nie mogą sięgnąć po produkty z oksymetazoliną lub ksylometazoliną (np. przeciwwskazania, nieskuteczność produktu, interakcje lekowe i in.) produkt taki jak Xylorin Natural może być dobrym wyborem. Jego skład bazuje na hipertonicznym roztworze soli morskiej (97%), bogatej w minerały i pierwiastki śladowe, wzbogaconej olejkiem eterycznym Niaouli i aromatem z mięty oraz eukaliptusa gałkowego. Tego typu produkty mają potrójne działanie.

Po pierwsze, aplikacja produktu zapewnia fizyczny drenaż nosa, który oczyszcza jamy nosowe z zanieczyszczeń, wirusów i innych patogenów. Po drugie, aplikacja produktu zgodnie z zaleceniami zapobiega przesuszeniu śluzówki nosa. Po trzecie, hipertoniczny roztwór soli morskiej na zasadzie osmozy odciąga nadmiar płynu z obrzękniętej błony śluzowej, co zmniejsza obrzęk i odpowiada za ustąpienie niedrożności [21]. W większości przypadków nieżytu nosa leczeniem wspomagającym oczyszczanie jam nosowych z zanieczyszczeń, alergenów, bakterii i wirusów jest płukanie izotonicznym lub hipertonicznym roztworem soli fizjologicznej. Płukanie nosa jest także podstawą leczenia zanikowego nieżytu nosa [13]. Co więcej, tego typu produkty pozostają jedną z niewielu możliwości terapeutycznych, kiedy doszło do wystąpienia tzw. nieżytu polekowego nosa, gdzie leki z ksylometazoliną lub oksymetazoliną są przeciwwskazane.

Podsumowanie

Katar, to powszechnie występujący problem zdrowotny, zwłaszcza w krajach Europejskich. Jego przyczyny mogą być różne i w zależności od konkretnego obrazu chorobowego rekomendowane są różne strategie leczenia. Mając na uwadze, że szczególnie dokuczliwym objawem kataru jest niedrożność nosa ograniczająca swobodne oddychanie, wiele osób poszukuje odpowiedniego leku mogącego zaadresować ten konkretny symptom. Najlepszym wyborem będą tu miejscowe preparaty w postaci sprayów, których aplikacja jest bardzo wygodna i zapewnia szybki efekt udrażniający. Dla osób szczególnie wrażliwych na przesuszenie śluzówki nosa, polecane są produkty wzbogacone różnymi substancjami dodatkowymi (np. deksopantenolem), które pozwalają ograniczyć potencjalne ryzyko przesuszenia błony śluzowej, które jest częstym powikłaniem związanym z miejscowym stosowaniem oskymetazoliny lub ksylometazoliny. Alternatywą dla osób ceniących sobie produkt naturalny, mogą być produkty bazujące na hipertonicznym roztworze soli morskiej.

Bibliografia

1. Liva GA, Karatzanis AD, Prokopakis EP. Review of Rhinitis: Classification, Types, Pathophysiology. J Clin Med. 2021 Jul 19;10(14):3183.
2. Eifan AO, Durham SR. Pathogenesis of rhinitis. Clin Exp Allergy. 2016 Sep;46(9):1139-51.
3. Lieberman P, Pattanaik D. Nonallergic rhinitis. Curr Allergy Asthma Rep. 2014 Jun;14(6):439.
4. Steciwko A i in. Zakażenia górnych dróg oddechowych w praktyce lekarza rodzinnego. Terapia 2006; 9: 29-34 2.
5. Savouré M, Bousquet J, Jaakkola JJK, Jaakkola MS, Jacquemin B, Nadif R. Worldwide prevalence of rhinitis in adults: A review of definitions and temporal evolution. Clin Transl Allergy. 2022 Mar;12(3):e12130.
6. Będzichowska A, Kalicki B. Aktualne zalecenia dotyczące leczenia zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Rola aksetylu cefuroksymu. Pediatr Med Rodz 2020, 16 (2), p. 143–147
7. Dykewicz MS, Wallace DV, Amrol DJ, Baroody FM, Bernstein JA, Craig TJ, Dinakar C, Ellis AK, Finegold I, Golden DBK, Greenhawt MJ, Hagan JB, Horner CC, Khan DA, Lang DM, Larenas-Linnemann DES, Lieberman JA, Meltzer EO, Oppenheimer JJ, Rank MA, Shaker MS, Shaw JL, Steven GC, Stukus DR, Wang J; Chief Editor(s):; Dykewicz MS, Wallace DV; Joint Task Force on Practice Parameters:; Dinakar C, Ellis AK, Golden DBK, Greenhawt MJ, Horner CC, Khan DA, Lang DM, Lieberman JA, Oppenheimer JJ, Rank MA, Shaker MS, Stukus DR, Wang J; Workgroup Contributors:; Dykewicz MS, Wallace DV, Amrol DJ, Baroody FM, Bernstein JA, Craig TJ, Finegold I, Hagan JB, Larenas-Linnemann DES, Meltzer EO, Shaw JL, Steven GC. Rhinitis 2020: A practice parameter update. J Allergy Clin Immunol. 2020 Oct;146(4):721-767.
8. Patel GB, Kern RC, Bernstein JA, Hae-Sim P, Peters AT. Current and Future Treatments of Rhinitis and Sinusitis. J Allergy Clin Immunol Pract. 2020 May;8(5):1522-1531.
9. Agnihotri NT, McGrath KG. Allergic and nonallergic rhinitis. Allergy Asthma Proc. 2019 Nov 1;40(6):376-379.
10. Pseudoefedryna Indeks. Medycyna Praktyczna; Dostęp do bazy danych 2024.03.20
11. Szamborski R. Katar – etiologia i skuteczne leczenie. Farmacja Praktyczna 2009; 10: 723-724
12. Eskiizmir G et al. A comparative analysis of the decongestive effect of oxymetazoline and xylometazoline in healthy subjects. Eur J Clin Pharmacol. 2011; 67(1): 19-23
13. Fornal R, Kurzawa R, Błażowski Ł, Sak I. Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia. Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (4): 242-252
14. Wahid NWB, Shermetaro C. Rhinitis Medicamentosa. [Updated 2023 Sep 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538318/
15. Xylorin Protect ChPL 2022.
16. Xylorin ChPL 2024.
17. Charakterystyki produktów leczniczych z ksylometazoliną i oksymetazoliną dostępne w Rejestrze Produktów Leczniczych na https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public, data dostępu 2024.03.21.
18. R. Mösges, K. Shah-Hosseini, H. P. Hucke, and M. J. Joisten, “Dexpanthenol: An Overview of its Contribution to Symptom Relief in Acute Rhinitis Treated with Decongestant Nasal Sprays,” Advances in Therapy, vol. 34, no. 8. Springer Healthcare, pp. 1850–1858, 01-Aug-2017.
19. M. V. Jagade, D. G. Langade, R. R. Pophale, and A. Prabhu, “Oxymetazoline plus dexpanthenol in nasal congestion,” Indian J. Otolaryngol. Head Neck Surg., vol. 60, no. 4, pp. 393–397, Dec. 2008.
20. Klöcker N, Rudolph P, Verse T. Evaluation of protective and therapeutic effects of dexpanthenol on nasal decongestants and preservatives: results of cytotoxic studies in vitro. Am J Rhinol. 2004 Sep-Oct;18(5):315-20.
21. Kanjanawasee D, Seresirikachorn K, Chitsuthipakorn W, Snidvongs K. Hypertonic Saline Versus Isotonic Saline Nasal Irrigation: Systematic Review and Meta-analysis. Am J Rhinol Allergy. 2018 Jul;32(4):269-279.

*artykuł sponsorowany

Xylorin Protect, 0,5 mg/ml, aerozol do nosa, roztwór

Skład: 1 ml roztworu zawiera 0,5 mg oksymetazoliny chlorowodorku.

Każda rozpylana dawka ma objętość 50 mikrolitrów i zawiera 0,025 mg oksymetazoliny chlorowodorku.

Wskazania do stosowania: zapalenie błony śluzowej nosa i jako lek udrożniający oraz zmniejszający przekrwienie błony śluzowej w przebiegu zapalenia zatok.

Podmiot odpowiedzialny posiadający pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: Perrigo Poland Sp. z o.o.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Produkt Xylorin Natural to wyrób medyczny.

Podmiot prowadzący reklamę: Perrigo Poland Sp. z o.o.

Producent: Laboratoire de la Mer, Francja

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.