Bilirubina – rola, badanie i normy

Funkcje bilirubiny

Bilirubina jest produktem przemiany hemoglobiny, białka transportującego tlen w czerwonych krwinkach. Jest więc kluczowym elementem procesu usuwania zużytych czerwonych krwinek z organizmu. Główne funkcje bilirubiny to: usuwanie starej hemoglobiny, ochrona przed uszkodzeniem komórek oraz pomoc w diagnozowaniu stanów zdrowotnych. 

• Kiedy czerwone krwinki ulegają naturalnemu rozkładowi, hemoglobina jest przekształcana w bilirubinę. Ta bilirubina jest następnie transportowana do wątroby, gdzie jest sprzężona z kwasem glukuronowym, po czym jest wydalana z organizmu.
• Bilirubina może działać jako przeciwutleniacz, chroniąc komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Wolne rodniki to cząsteczki, które mogą uszkadzać komórki i przyczyniać się do starzenia się i chorób.
• Testy na poziom bilirubiny są używane do diagnozowania i monitorowania różnych stanów zdrowotnych, takich jak choroby wątroby i żółtaczka.

Pomimo tych funkcji, bilirubina na wysokim poziomie może być toksyczna, szczególnie dla noworodków, u których wysoki poziom bilirubiny może prowadzić do poważnej choroby zwanej żółtaczką noworodków.

Rodzaje bilirubiny i ich znaczenie

Bilirubina występuje w dwóch głównych formach: bilirubina bezpośrednia (związana) i bilirubina pośrednia (niezwiązana). Bilirubina niezwiązana (pośrednia): jest to forma bilirubiny, która powstaje z hemoglobiny po rozpadzie czerwonych krwinek. Ta forma bilirubiny jest nierozpuszczalna w wodzie i musi być transportowana do wątroby, gdzie zostaje przekształcona w bilirubinę związaną. Bilirubina związana (bezpośrednia): po dotarciu do wątroby, bilirubina niezwiązana jest sprzężona z kwasem glukuronowym, co powoduje, że staje się rozpuszczalna w wodzie. Ta forma bilirubiny jest nazywana bilirubiną związaną. Może ona następnie być wydalana z organizmu przez żółć do jelita cienkiego, a następnie z kałem. Wysoki poziom bilirubiny bezpośredniej (związanej) może wskazywać na problem z wydalaniem bilirubiny przez wątrobę. Może to być spowodowane stanami takimi jak zapalenie wątroby, marskość wątroby, czy kamica żółciowa. Wysoki poziom bilirubiny pośredniej (niezwiązanej) może wskazywać na zwiększoną produkcję bilirubiny, co jest często wynikiem zwiększonego rozpadu czerwonych krwinek. Może to wystąpić w stanach takich jak anemia hemolityczna.

Kiedy należy wykonać badanie bilirubiny?

• Badanie bilirubiny jest często zlecane jako część większych paneli badań wątrobowych lub badań krwi. Wskazaniami do wykonania badania bilirubiny są: symptomy wskazujące na problemy z wątrobą, monitoring stanów zdrowotnych oraz zwiększony rozpad czerwonych krwinek.
• Symptomy wskazujące na problemy z wątrobą: badanie poziomu bilirubiny wskazane jest jeżeli pacjent prezentuje objawy takie jak ból brzucha, żółtaczka (żółte zabarwienie skóry i oczu), ciemny mocz, jasne stolce, utrata apetytu, nieustanne zmęczenie, obrzęki lub swędzenie skóry, lekarz może zlecić badanie bilirubiny, aby sprawdzić, czy problemem jest wątroba.
• Monitoring stanów zdrowotnych: bilirubinę należy zbadać jeżeli pacjent ma zdiagnozowaną chorobę wątroby lub żółciową, taką jak hepatitis, marskość wątroby, kamica żółciowa, badanie bilirubiny może być zlecone w celu monitorowania stanu zdrowia pacjenta i skuteczności leczenia.
• Zwiększony rozpad czerwonych krwinek: jeżeli pacjent ma stan, który powoduje zwiększony rozpad czerwonych krwinek, tak jak anemia hemolityczna, lekarz może zlecić badanie bilirubiny, aby monitorować tę sytuację.
• Badanie bilirubiny jest rutynowo zlecanym badaniem u noworodków, aby sprawdzić, czy nie mają one żółtaczki noworodków. Wysoki poziom bilirubiny u noworodków może prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli nie jest odpowiednio leczony.

Normy bilirubiny – interpretacja wyników

Stężenie bilirubiny w surowicy krwi jest podstawowym parametrem laboratoryjnym służącym do oceny funkcji wątroby. Typowe wartości referencyjne dla dorosłych wynoszą:

• całkowita bilirubina: 0.3-1.0 mg/dL (5.1-17.1 μmol/L)
• bilirubina bezpośrednia (związana): 0.0-0.3 mg/dL (0-5.1 μmol/L)
• bilirubina niezwiązana (pośrednia): reszta do 1.0 mg/dL (0-17.1 μmol/L)

Te wartości mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium i metody analizy, dlatego zawsze warto sprawdzić zakresy referencyjne podane na wynikach badania.

Podwyższona całkowita bilirubina może świadczyć o problemach z wątrobą (np. zapalenie wątroby, marskość), chorobach krwi prowadzących do zwiększonego rozpadu czerwonych krwinek (hemoliza), czy też problemach z drogami żółciowymi (np. kamica żółciowa).  Podwyższona bilirubina bezpośrednia (związana) wskazuje zazwyczaj na problemy z wydalaniem bilirubiny przez wątrobę lub zablokowanie dróg żółciowych. Podwyższona bilirubina niezwiązana (pośrednia) może sugerować zwiększony rozpad czerwonych krwinek lub problemy z przetwarzaniem bilirubiny przez wątrobę. Należy pamiętać, że wyniki bilirubiny nie powinny być interpretowane samodzielnie, ale w kontekście innych wyników badań, objawów pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia. Każdą interpretację wyników powinien przeprowadzić lekarz.

Przyczyny podwyższonej bilirubiny

Podwyższony poziom bilirubiny może być spowodowany wieloma różnymi stanami zdrowotnymi, w tym: chorobami wątroby i dróg żółciowych, zwiększonym rozpadem czerwonych krwinek, genetycznymi zaburzeniami enzymów wątrobowych oraz niektórymi lekami.

• Choroby wątroby: takie jak zapalenie wątroby (hepatitis), marskość wątroby, czy rak wątroby mogą prowadzić do podwyższonego poziomu bilirubiny w surowicy, ponieważ uszkodzenie wątroby zakłóca jej zdolność do metabolizowania i wydalania bilirubiny.
• Choroby dróg żółciowych: choroby takie jak kamica żółciowa czy rak dróg żółciowych mogą blokować przepływ żółci z wątroby do jelit, co powoduje gromadzenie się bilirubiny w organizmie.
• Zwiększony rozpad czerwonych krwinek: stany, które powodują zwiększony rozpad czerwonych krwinek, jak np. anemia hemolityczna, mogą prowadzić do podwyższonego poziomu bilirubiny w surowicy, ponieważ czerwone krwinki zawierają hemoglobinę, z której powstaje bilirubina.
• Genetyczne zaburzenia enzymów wątrobowych: zaburzenia takie jak zespół Gilberta, zespół Criglera-Najjara czy zespół Dubina-Johnsona mogą powodować podwyższenie poziomu bilirubiny, ponieważ są związane z defektami enzymów wątroby, które są niezbędne do przekształcania i wydalania bilirubiny.
• Leki: niektóre leki mogą również powodować podwyższenie poziomu bilirubiny poprzez wpływ na wątrobę lub zwiększony rozpad czerwonych krwinek.

Konsekwencje podwyższonej bilirubiny

Podwyższony poziom bilirubiny może prowadzić do różnych konsekwencji, takich jak: żółtaczka, świąd, kamica żółciowa, zaburzenia neurologiczne i inne problemy zdrowotne.

• Żółtaczka: najbardziej widocznym objawem podwyższonej bilirubiny jest żółtaczka, która powoduje żółte zabarwienie skóry i białek oczu.
• Swędzenie skóry: bilirubina związana jest wydalana przez wątrobę do żółci, jeżeli ten proces jest zakłócony, bilirubina może gromadzić się w skórze powodując swędzenie.
• Kamica żółciowa: w niektórych przypadkach podwyższony poziom bilirubiny może prowadzić do powstawania kamieni żółciowych.
• Zaburzenia neurologiczne (kernicterus): to stan, który może wystąpić u noworodków z bardzo wysokim poziomem bilirubiny. Kernicterus jest poważnym i potencjalnie śmiertelnym stanem, który może prowadzić do trwałego uszkodzenia mózgu.
• Problemy zdrowotne związane z podłożem podwyższonej bilirubiny: podwyższona bilirubina jest często wynikiem innych problemów zdrowotnych, takich jak choroby wątroby lub zwiększony rozpad czerwonych krwinek.

Te stany mogą prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli nie będą odpowiednio leczone. Podwyższone stężenie bilirubiny jest zazwyczaj objawem innego stanu zdrowotnego, który wymaga leczenia, dlatego konieczne jest zidentyfikowanie i leczenie przyczyny podwyższonego poziomu bilirubiny. Wszystkie konsekwencje podwyższonego poziomu bilirubiny powinny być monitorowane i leczone przez lekarza.