Zapalenie oskrzeli - przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Co to jest zapalenie oskrzeli?

Aby dowiedzieć się, co to jest zapalenie oskrzeli, na początek warto wyjaśnić, czym w ogóle są oskrzela. Stanowią one część układu oddechowego i przyjmują kształt odwróconych „drzewek”. Są zespołem rurek o różnej i zmiennej średnicy, doprowadzających powietrze do płuc. Ich powierzchnia pokryta jest błoną śluzową - i to właśnie ona, podczas omawianej choroby, jest objęta stanem zapalnym na skutek oddziaływania różnych czynników. W przebiegu zapalenia oskrzeli błona śluzowa staje się przekrwiona, a także może dochodzić do jej łagodnego lub ostrego złuszczania.

Typy (rodzaje) zapalenia oskrzeli (ostre, podostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli) 

Rodzaje zapalenia oskrzeli wyróżnia się ze względu na czas ich trwania oraz stopień zaawansowania choroby. Główny podział obejmuje:

• ostre zapalenie oskrzeli, które występuje u większości pacjentów, a jego objawy nie utrzymują się dłużej niż kilka do kilkunastu dni. Ustępuje, nie pozostawiając zwykle żadnych zmian w nabłonku wyściełającym oskrzela;
• podostre zapalenie oskrzeli, które pojawia się zazwyczaj w wyniku przebycia choroby związanej z pojawieniem się zmian w płucach - chodzi tu przede wszystkim o krztusiec. Mowa wówczas o tak zwanej „nadreaktywności oskrzeli”. Czasem pojawia się również jako następstwo przewlekłej obturacyjnej choroby płuc;
• przewlekłe zapalenie oskrzeli, którego pojawienie się jest najczęściej skutkiem ekspozycji danego pacjenta na konkretne czynniki środowiskowe - dym papierosowy, pyły, gazy drażniące i inne.

W poniższym artykule przedstawiamy informacje dotyczące pierwszego rodzaju zapalenia oskrzeli - a więc zapalenia ostrego, które jest zdecydowanie najpowszechniejsze zarówno wśród małych, jak i dorosłych pacjentów. 

Przyczyny zapalenia oskrzeli

Najczęstszą przyczyna zapalenia oskrzeli to zakażenie jednym z wielu wirusów, wywołujących przeziębienie i grypę. Mowa tu przede wszystkim o adenowirusach, koronawirusach czy rynowirusach, ale również o wirusie grypy A, B, wirusie para grypy czy RSV. To właśnie w przebiegu chorób wywołanych przez zakażenie wymienionymi wirusami, diagnozuje się najczęściej zapalenie oskrzeli. Dużo rzadziej przyczyną zapalenia oskrzeli są bakterie - są to głównie Mycoplasma pneumoniae oraz Chlamydophila pneumoniae czy Bordetella pertussis (bakteria wywołująca krztusiec). Z uwagi na fakt, że zakażenie bakteryjne oskrzeli nie występuje często, w diagnostyce odstępuje się zwykle od badań bakteriologicznych mających na celu określenie przyczyny samego zapalenia. 

Objawy zapalenia oskrzeli 

Objawy zapalenia oskrzeli to przede wszystkim uporczywy kaszel, któremu towarzyszy odkrztuszanie plwociny. Jest ona dość gęsta i przybiera różne odcienie - od białego, aż po żółty lub żółtozielony (wówczas mówimy o pojawieniu się plwociny ropnej, jednak nie wskazuje ona jednoznacznie na bakteryjne podłoże zakażenia). Wśród objawów zapalenia oskrzeli możemy wyróżnić również gorączkę, bóle głowy, bóle mięśni, ból gardła i złe samopoczucie - czyli symptomy, jakie towarzyszą zwykle grypie lub przeziębieniu. Objawy te - tak, jak zostało to wspomniane - powinny ustąpić po kilku dniach. Warto jednak pamiętać, że sam kaszel może utrzymywać się nawet do 2 tygodni. 

Diagnostyka zapalenia oskrzeli - jak rozpoznaje się to schorzenie? 

Zazwyczaj zapalenie oskrzeli nie jest rozpoznawane przez lekarza - jeśli towarzyszy przeziębieniu lub grypie, a symptomy nie nasilają się, pacjent prawdopodobnie nie dowie się, że wraz z przeziębieniem przechodził takie zapalenie. Kiedy jednak udać się do lekarza? Na taką potrzebę wskazuje przede wszystkim świszczący oddech, a także ból w klatce piersiowej podczas oddychania - zwłaszcza przy wdechu. Ponadto do wizyty u specjalisty powinna skłonić nas niedająca się zbić gorączka, utrzymująca się powyżej 38 stopni, a także objawy trwające ponad 7 dni.

W jaki sposób lekarz rozpoznaje zapalenie oskrzeli? Zazwyczaj do postawienia diagnozy wystarczy osłuchanie pacjenta i przeprowadzenie szczegółowego wywiadu. Gdy jednak specjalista ma wątpliwości co do tego, czy ma do czynienia z zapaleniem oskrzeli czy może już z zapaleniem płuc, wówczas zleci zdjęcie RTG klatki piersiowej, na podstawie której różnicuje się oba patologiczne stany. 

Jak leczyć zapalenie oskrzeli?

Leczenie zapalenia oskrzeli w najpowszechniejszej postaci - a więc o podłożu wirusowym - polega głównie na zaleceniu pacjentowi odpoczynku oraz na nawadnianiu organizmu. W przypadku dokuczliwych bólów mięśni czy głowy, dodatkowo stosuje się paracetamol lub inne, niesteroidowe leki przeciwzapalne. Jeśli kaszel u danej osoby jest wyjątkowo męczący, lekarz może przepisać leki wykrztuśne oraz zagęszczające wydzielinę (co zdecydowanie ułatwia jej usuwanie z oskrzeli) - dzieje się tak w przypadku kaszlu mokrego. U pacjentów, u których z kolei obserwuje się kaszel suchy, podaje się leki hamujące odruch kaszlowy. Niektórzy chorzy przy omawianym schorzeniu cierpią dodatkowo na obturację oskrzeli - czyli ich zwężenie. Podaje się im wówczas leki rozkurczające oskrzela (głównym objawem obturacji oskrzeli jest świszczący oddech, a lekarz diagnozuje ten symptom podczas badania osłuchowego).

Leki wziewne o działaniu rozkurczającym oskrzela, a także wziewne kortykosteroidy podaje się również pacjentom z przewlekłym zapaleniem oskrzeli - w przypadku braku odpowiedniego leczenia postać przewlekła może bowiem prowadzić do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Warto dodać, że zapalenia oskrzeli nie leczy się antybiotykami - ich podawanie nie zmieni stanu pacjenta, a pomoże jedynie w budowaniu odporności bakterii na ten rodzaj leków. Antybiotyk może być podany jedynie u osób, u których zdiagnozowano - za pomocą badań laboratoryjnych - bakteryjne podłoże zapalenia oskrzeli. 

Powikłania po zapaleniu oskrzeli

Niestety, zapalenie oskrzeli - podobnie jak inne choroby - może dawać groźne dla zdrowia powikłania. Zwykle następują one w przypadku braku odpowiedniego leczenia lub w momencie, w którym organizm jest dodatkowo osłabiony innym schorzeniem. Do najczęstszych powikłań po zapaleniu oskrzeli zalicza się odoskrzelowe zapalenie płuc (zazwyczaj wymaga ono hospitalizacji pacjenta), krwioplucie (będące sygnałem do rozpoczęcia dalszej diagnostyki) oraz ostrą niewydolność oddechową (wówczas pacjent również musi być natychmiast hospitalizowany). Co ważne, ostre zapalenie oskrzeli nie przekształca się nigdy do przewlekłego zapalenia oskrzeli (ma ono inne podłoże).

W celu uniknięcia zapalenia oskrzeli należy prowadzić higieniczny tryb życia, dbać o system odpornościowy, a także ograniczać kontakt z osobami mającymi objawy grypy lub przeziębienia.