Zabieg wazektomii (podwiązanie nasieniowodów) - jak przebiega i czy da się go odwrócić?

Na czym polega zabieg wazektomii?

Najbardziej oczywistą odpowiedzią na pytanie o to, na czym polega wazektomia, jest po prostu przecięcie nasieniowodów. Zabieg można przeprowadzać za pomocą skalpela - wówczas chirurg przecina skórę w okolicy pachwin, na wysokości nasieniowodów, lub z wykorzystaniem tak zwanego rozwarstwienia skóry (wówczas mówimy o zabiegu WBS - czyli wazektomii bez skalpela). Obecnie częściej stosuje się metodę drugą, która jest mało inwazyjna i nie pozostawia trwałych śladów oprócz maleńkich blizn w okolicy pachwin. Ponieważ sam nasieniowód ma średnicę około 3 milimetrów, zabieg zaliczany jest do tak zwanej mikrochirurgii.

Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym (nasiękowym) i trwa od 30 do 60 minut. W ich trakcie, po odsłonięciu nasieniowodów, chirurg zamyka ich światło i przecina je, by później zamknąć oba końce nasieniowodów (często robi się to przy pomocy koagulacji). Gdy nasieniowody są zabezpieczone, lekarz zakłada szew (lub - w przypadku metody WBS - aplikuje klej tkankowy), a pacjent po kilkunastu czy kilkudziesięciu minutach obserwacji może udać się do domu.

Skutki zabiegu wazektomii

Skutki wazektomii to przede wszystkim zamknięcie światła nasieniowodów, a tym samym - uniemożliwienie dostania się plemników do ejakulatu. Warto w tym miejscu rozwiać różne wątpliwości - skutkiem wazektomii NIE JEST spadek libido czy osłabienie ochoty na zbliżenia z partnerką. Ponadto po zabiegu mężczyzna nie odczuwa żadnych zmian w intensywności i długości trwania erekcji ani w objętości, konsystencji czy kolorze ejakulatu. Wynika to z faktu, że plemniki stanowią tylko ułamek objętości spermy - to sprawia, że jego jakość w żaden sposób nie zmienia się po wazektomii. Dodatkowo procedura nie powoduje zaburzeń hormonalnych (podczas wazektomii po prostu nie ingeruje się w funkcje wydzielnicze i hormonalne poszczególnych narządów), zaburzeń psychicznych czy zmiany tembru głosu lub stopnia owłosienia ciała. Warto pamiętać, że wazektomia nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową - w przypadku podejmowania kontaktów seksualnych z różnymi partnerami bądź partnerkami należy więc zabezpieczać się dodatkowo prezerwatywą.

Należy wspomnieć o tym, że nad decyzją o wazektomii należy się poważnie zastanowić - nie powinna ona być podejmowana pod wpływem osób trzecich, a jedynie przedyskutowana z partnerem lub partnerką bądź - w razie potrzeby - z psychologiem lub seksuologiem (obowiązek podejmowania świadomych decyzji dotyczy przede wszystkim bardzo młodych mężczyzn, bez dzieci i rodziny, podejmujących decyzję o ubezpłodnieniu). Chodzi tu przede wszystkim o to, że - mimo możliwości wykonania rewazektomii - płodność nie zawsze powraca od razu lub nie w takim stopniu, jak byłoby to możliwe przed wykonaniem zabiegu.

Powikłania po wazektomii

Podobnie jak każdy inny zabieg chirurgiczny, tak również wazektomia może spowodować pewne działania niepożądane. Ich wystąpienie zależy od wielu czynników - w tym od stosowania się (lub nie) do zaleceń lekarza po operacji, od poziomu higieny ran pozabiegowych i innych okolicznosci. Do powikłań po wazektomii zaliczamy przede wszystkim:

• vasitis nodosa - są to wyczuwalne pod skórą zgrubienia, powstałe w miejscu przecięcia nasieniowodów, o niezłośliwym charakterze. Jest to najczęstsze powikłanie po wazektomii, nie stanowiące jednak zagrożenia dla zdrowia czy życia pacjenta;
• różnego rodzaju skutki pozabiegowe - ból moszny, niewielkich rozmiarów krwiaki czy zasinienia w obrębie operowanego miejsca. Jeśli objawy te ustępują samoistnie, nie ma obaw do niepokoju. Przy rezerwacji terminu zabiegu warto pamiętać o takich ewentualnościach, by zaplanować sobie czas na odpoczynek;
• infekcje rany po zabiegu - pojawiają się najczęściej w przypadku braku odpowiedniej higieny miejsca poddawanego operacji;
• rekanalizację nasieniowodów - jest to powikłanie świadczące o niepowodzeniu zabiegu i ponownym zespoleniu nasieniowodów. Diagnozuje się je zarówno poprzez badanie USG, jak i badanie składu nasienia (konieczne do wykonania po kilku i kilkunastu tygodniach po zabiegu, w celu sprawdzenia, czy w spermie znajdują się żywe plemniki).

W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących objawów, należy zgłosić się z nimi na kontrolę do lekarza - a najlepiej do kliniki, w której wykonywany był zabieg.

Czy wazektomia jest legalna?

Wielu mężczyzn przed podjęciem decyzji o ubezpłodnieniu zastanawia się, czy wazektomia jest legalna. Tak naprawdę w wykładni prawa nie ma żadnej wzmianki o tym konkretnym zabiegu, natomiast w kodeksie karnym znajdziemy zapisy o karze pozbawienia wolności dla osób, które powodują u innej osoby ciężki uszczerbek na zdrowiu - w tym ubezpłodnienie. Większość interpretatorów jednak nie odnosi tego zapisu do zabiegu wazektomii, który - zarówno w praktyce, jak i w teorii - jest przecież odwracalny. Oznacza to, że procedura ta nie jest nielegalna, a osoba poddająca się jej nie może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej. Dodatkowo - nawet po wykonaniu zabiegu - jądra pacjenta nadal produkują plemniki (komórki niezbędne do zapłodnienia), co wprost wskazuje na to, że wazektomia nie jest całkowitym pozbawieniem możliwości płodzenia, a jedynie czasowym „zawieszeniem” tej opcji - ze względu na wykonalne ponowne udrożnienie nasieniowodów.

Odwrócenie wazektomii (rewazektomia) - badanie nasienia jako weryfikacja powodzenia zabiegu

Odwrócenie wazektomii (inaczej określane jako rewazektomia czy odtworzenie ciągłości nasieniowodu) jest zabiegiem nieco bardziej skomplikowanym, niż samo przecięcie i „podwiązanie” nasieniowodów. Dodatkowo pacjent po zabiegu musi być hospitalizowany (obserwacja prowadzona jest zazwyczaj przez około 2 doby). W trakcie samego zabiegu lekarz wykonuje cięcia na mosznie, by wydobyć nasieniowody. Usuwa następnie zamknięte końcówki i przepłukuje nasieniowody by sprawdzić ich drożność (podczas procedury można także pobrać próbki nasienia, by sprawdzić aktywność plemników). Później zespala się końcówki nasieniowodów (wykorzystuje się do tego różne techniki), a po udanym zespoleniu - zamyka się wykonane otwory operacyjne i zakłada szwy.

Skuteczność rewazektomii szacuje się na około 70-80%, przy czym powrót zdolności do płodzenia może zająć od kilku tygodni, do kilku miesięcy. Wszystko zależy tu od wieku pacjenta, czasu, jaki upłynął od zabiegu wazektomii, a także od jego stylu życia i stanu zdrowia. Po operacji konieczne są kontrole - nie tylko w celu sprawdzenia gojenia się miejsc pooperacyjnych, ale również z uwagi na możliwość wersyfikacji przywróconej drożności jajowodów, jak i jakości plemników oraz składu ejakulatu.

Źródła:
PAP, Stosowanie środków antykoncepcyjnych wciąż domeną kobiet [w:] Medycyna Praktyczna, dostęp: 14.06.2022
E. Siwik, Wazektomia. Zagadnienia ogólne, antykoncepcja mężczyzn. Planowanie rodziny [w:] Gabinet Prywatny, nr 9-10/2011
E. Siwik, Totalna wazektomia, Vademecum dla pacjentów i ich partnerek, Warszawa 2011, dostęp: 14.06.2022
P. Dobroński, M. Czaplicki, Odtworzenie ciągłości nasieniowodów z użyciem okularów operacyjnych o trzykrotnym powiększeniu [w:] Urologia Polska 2004/57/3, dostęp: 14.06.2022