Testy na COVID-19 - co warto o nich wiedzieć?

COVID-19 - zakażenie i objawy

COVID-19 to ostra choroba zakaźna wywoływana przez koronawirusa SARS-CoV-2. Rozprzestrzenia się drogą kropelkową podczas bezpośredniego kontaktu z osobą chorą/zakażoną lub w momencie zetknięcia się z wirusem obecnym na różnych przedmiotach np.; klamkach, uchwytach, drzwiach itp. COVID-19 jest chorobą bardzo trudną do diagnozy. Jest to związane z jednej strony z faktem, że prawie 80% zakażonych wirusem SARS-CoV-2 przechodzi chorobę bezobjawowo i nawet nie wie, że jest chora. Z drugiej strony objawy choroby COVID-19 są bardzo zbliżone do objawów przeziębienia czy grypy i wiele osób je bagatelizuje i myli z innymi infekcjami.

Choroba COVID-19 atakuje drogi oddechowe. U większości osób pierwsze objawy choroby (jeżeli się pojawią) występują do 5-7 dni od momentu zetknięcia się z wirusem.

Do najczęstszych objawów COVID-19 należą: gorączka powyżej 38°C, dreszcze, kaszel, duszność, osłabienie, zmęczenie, ból gardła, ból głowy, mięśni czy stawów, biegunka, wymioty, utrata węchu i/lub smaku, a także zapalenie spojówek.

W przypadku zakażenia SARS-CoV-2 – choroba COVID-19 może przebiegać bezobjawowo lub objawowo, przy czym ilość i stopień nasilenia objawów jest kwestią indywidualną, związaną także z występowaniem chorób współistniejących u pacjenta.

Powikłania COVID-19

Przechorowanie COVID-19 (nawet bezobjawowe) może prowadzić do pojawienia się powikłań – również bardzo poważnych, w tym takich jak: zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego – niewydolność oddechowa, zaburzenia czynności płuc, zwłóknienie płuc, zapalenie płuc; uszkodzenia wątroby, mięśnia sercowego czy nerek, zaburzenia neurologiczne; PIMS u dzieci, wstrząs septyczny czy nawet śmierć. Powikłania po COVID-19 mogą pojawić się już w trakcie choroby, ale także nawet po kilku miesiącach od przechorowania.

Jak uchronić się przed zachorowaniem na COVID-19?

Zakażenie SARS-CoV-2 i choroba COVID-19 są bardzo niebezpieczne dla każdego człowieka. Nie tylko dlatego, że choroba ta może przebiegać objawowo, utrudniać codzienne funkcjonowanie i wyłączać z pracy czy nauki na kilka czy kilkanaście dni, ale przede wszystkim dlatego, że jest to choroba, która może powodować pojawienie się powikłań niebezpiecznych dla zdrowia czy życia. Dlatego też należy chronić się przed zachorowaniem poprzez:

• szczepienia (więcej o szczepieniach przeciwko COVID-19 piszemy w poradniku Szczepienia przeciwko COVID-19 w pytaniach i odpowiedziach, do którego lektury serdecznie zachęcamy);
• noszenie maseczek;
• zachowanie dystansu społecznego;
• częste mycie rąk;
• unikanie osób chorych;
• nieprzebywanie w miejscach zatłoczonych.

Niezwykle ważne w ochronie przed zachorowaniem (w kontekście całego społeczeństwa ale i osób najbliższych) jest jak najwcześniejsze i najszybsze zdiagnozowanie osób potencjalnie zakażonych, zdiagnozowanie ich i odizolowanie od społeczeństwa poprzez kwarantannę lub izolację domową. W diagnozowaniu zakażeń SARS-CoV-2 pomocne są testy.

Jak zdiagnozować COVID-19?

Zakażenie SARS-CoV-2 bardzo często przebiega bezobjawowo i trudno jest wtedy potwierdzić to zakażenie. Łatwiej jest, gdy u pacjenta występują objawy, a dodatkowo w wywiadzie stwierdza się kontakt z osobą zakażoną wirusem SARS-CoV-2 w ostatnich kilku dniach. Wtedy wystarczy wykonanie testu na COVID-19. W innych sytuacjach to lekarz decyduje o właściwym postępowaniu.

Warto zaznaczyć, że pacjenci nie powinni bagatelizować choroby COVID-19 i w momencie jakichkolwiek niepokojących objawów i wątpliwości udać się do lekarza a nie diagnozować się samodzielnie. Lekarz przeprowadzi odpowiedni wywiad oraz zleci prawidłowe postępowanie – wykonanie testu oraz właściwe leczenie. Podstawą w diagnozowaniu zakażeń SARS-CoV-2 są testy.

Rodzaje testów na COVID-19

Testy na COVID-19 możemy podzielić na dwa typy:

• testy służące wykrywaniu aktywnej infekcji COVID-19, w tym testy molekularne - genetyczne (metoda RT-PDR, RT-LAMP) – wykrywające RNA wirusa w materiale pobranym od pacjenta oraz testy antygenowe – wykrywające antygen białkowy wirusa SARS-CoV-2;
• testy wykrywające przeciwciała przeciw wirusowi SARS-CoV-2, które świadczą o przebytej infekcji. Przeciwciała obecne są i są wykrywane także po zaszczepieniu.

Testy molekularne (genetyczne) na koronawirusa

Testy molekularne – genetyczne to podstawowe testy służące do diagnostyki zakażeń SARS-CoV-2. Są rekomendowane są przez WHO i służą do jak najwcześniejszego wykrywania aktualnie występującej infekcji. Przeznaczone są dla pacjentów, którzy mieli kontakt z osobą zakażoną, pacjentów z objawami infekcji, pacjentów, którzy chcą sprawdzić czy przechodzą chorobę bezobjawowo oraz osób podróżujących.

Testy molekularne na COVID-19 Wykrywają obecność materiału genetycznego - czyli RNA wirusa SARS-CoV-2 w materiale pobranym od pacjenta. Materiałem diagnostycznym, w przypadku testów molekularnych, jest wymaz z nosogardzieli pacjenta. Wymaz pobierany jest przez wykwalifikowaną osobę przy pomocy odpowiedniego zestawu. Test wykonuje się najwcześniej po 5-7 dniach od kontaktu z osobą zarażoną lub wtedy kiedy pojawią się objawy. Wynik testu otrzymuje się zazwyczaj od kilku do 24h.

Wynik dodatni testu molekularnego jest kryterium rozpoznania COVID-19 wg GIS. Wynik ujemny testu – nie wyklucza zakażenia i w określonych sytuacjach (szczególnie wtedy, kiedy pacjent ma charakterystyczne objawy infekcji SARS-CoV-2) konieczne jest powtórzenie testu. Wynik nierozstrzygający – wymagane jest ponowne wykonanie testu po 24-48h. Wymaz może być nieprawidłowo pobrany i wówczas konieczne jest powtórzenie badania.

Test wyrazowy na koronawirusa jest powszechnie stosowany w Polsce. Akceptuje się go przy wyjazdach zagranicznych. Może być zlecony do wykonania przez lekarza POZ – wtedy jest bezpłatny, ale można go również zrobić go na własne zlecenie – wtedy jest płatny a koszt takiego testu wynosi od ok 300 złotych.

Aby wynik testu genetycznego był prawidłowy i aby nie trzeba było wykonywać go ponownie jest kilka zasad jak należy przygotować się do niego. Przed pobraniem wymazu na COVID:

• nie należy jeść i pić – minimum 2 godziny;
• nie należy stosować preparatów przeciwdrobnoustrojowych do nosa (kropli, aerozoli, maści);
• nie należy palić papierosów, myć zębów, stosować płynów do płukania jamy ustnej, ssać tabletek na ból gardła i żuć gumy;
• nie należy wydmuchiwać nosa.

Warto, przed wybraniem się do punktu wymazowego, zadzwonić do jego obsługi lub wejść na stronę i zapoznać się z dokładnymi zasadami przygotowywania się do pobrania wymazu.

Testy antygenowe na COVID-19

Testy antygenowe służą do diagnostyki zakażeń SARS-CoV-2 u osób z objawami lub u osób, które miały kontakt z chorym na COVID-19. Są dopuszczone są przez WHO i ich wykonanie prowadzi do wykrywania aktualnie występującej infekcji. Przeznaczone są dla pacjentów z objawami infekcji oraz pacjentów, którzy chcą sprawdzić czy przechodzą chorobę bezobjawowo. Wykrywają obecność antygenu białkowego wirusa SARS-CoV-2 w materiale pobranym od pacjenta – czyli wykrywają specyficzne dla danego wirusa białko, które powstaje w trakcie namnażania się wirusa w organizmie. Materiałem diagnostycznym, w przypadku testów antygenowych, jest wymaz z nosogardzieli pacjenta. Wymaz ten może być pobrany samodzielnie przy pomocy odpowiedniego zestawu. Test wykonuje się wtedy kiedy pojawią się objawy.

Test jest prosty i szybki do wykonania – wynik otrzymuje się po ok 15-20 minutach od pobrania materiału i przeprowadzenia testu. Wynik dodatni testu antygenowego jest kryterium rozpoznania COVID-19 wg GIS. Wynik ujemny testu – nie wyklucza zakażenia i w określonych sytuacjach (szczególnie wtedy, kiedy pacjent ma charakterystyczne objawy infekcji SARS-CoV-2) konieczne jest powtórzenie testu i/lub zweryfikowanie go testem genetycznym. Jest powszechnie stosowany w Polsce i akceptowany przy powrotach do Polski z zagranicy, jeżeli osoba jest niezaszczepiona. Ma jednak niższą czułość (ok 34-80%) niż testy genetyczne.

„Okienko” – czyli czas kiedy sensowne jest użycie testu antygenowego jest „węższe” niż w przypadku testów genetycznych. Test antygenowy powinien być wykonany w pierwszych 5-7 dniach od wystąpienia objawów, bo wtedy następuje największe i najbardziej intensywne namnażanie się wirusa i najwięcej białka jest produkowane. Testy antygenowe są tańsze niż testy genetyczne - można je kupić samodzielnie w aptece.

Testy na obecność przeciwciał przeciwko COVID-19

Testy na obecność przeciwciał pozwalają na zidentyfikowanie przeciwciał wirusa SARS-CoV-2 u pacjenta. Nie są jednak rekomendowane do diagnostyki aktualnie występującej infekcji. Przeznaczone są dla pacjentów, którzy chcą sprawdzić czy przeszli chorobę COVID-19 lub pacjentów zaszczepionych, którzy chcą sprawdzić odpowiedz poszczepienną. Nie potwierdzają infekcji – jedynie wskazują, czy w organizmie pacjenta znajdują się przeciwciała przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 co świadczyć może o przebyciu zakażenia w przeszłości lub wytworzeniu odpowiedzi po podaniu szczepionki przeciwko COVID-19. Testy na obecność przeciwciał nie potwierdzają ani nie wykluczają zakażenia wirusem.

Test na obecność przeciwciał wykonuje się po 2 tygodniach od wystąpienia objawów COVID-19, po 3 tygodniach od kontaktu z osobą zakażoną lub najwcześniej po 2 tygodniach od zaszczepienia drugą dawką. Przeciwciała określa się w materiale pobranym od pacjenta. Tym materiałem jest próbka krwi żylnej. Testy te mogą pomóc oszacować odporność danego pacjenta na zakażenie wirusem SARS-CoV-2.Testy na przeciwciała określają poziom przeciwciał w klasie IgM i IgG. W zależności od wykrycia przeciwciał interpretuje się wynik. I tak:

• IgM - ujemne i IgG – ujemne – pacjent nie posiada przeciwciał przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 – nie przeszedł zakażenia;
• IgM - dodatnie i IgG – ujemne – pacjent może być we wczesnej fazie zakażenia wirusem SARS-CoV-2 – konieczne jest wykonanie badania genetycznego;
• IgM - ujemne i IgG – dodatnie – pacjent przebył zakażenie wirusem SARS-CoV-2 i jest ozdrowieńcem;
• IgM - dodatnie i IgG – dodatnie - pacjent przebył zakażenie wirusem SARS-CoV-2 i jest ozdrowieńcem lub jest w okresie zdrowienia.

Testy na obecność przeciwciał przeciwko SARS-CoV-2 można wykonać w większości laboratoriów. Testy te są płatne. Ich cena zależy od laboratorium. Na rynku dostępne są testy kasetkowe, do samodzielnego wykrywania przeciwciał przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 – przy czym warto pamiętać, że testy te maja niską czułość i niską swoistość diagnostyczną. Dodatkowo jest wysokie ryzyko otrzymania wyniku fałszywie ujemnego lub fałszywie dodatniego.

Podsumowując, w obecnym momencie pandemii, testy diagnostyczne wykrywające i potwierdzające zakażenie wirusem SARS-CoV-2 są niezwykle ważne i istotne. Pozwalają one potwierdzić zakażenie u danego pacjenta i tym samym ograniczyć ryzyko rozprzestrzeniania się pandemii, a to - wraz ze szczepieniami - pozwoli nam opanować pandemię i wrócić do normalności.

Bibliografia:

1. Dzieciątkowski T., Filipiak K., Koronawirus SARS-CoV-2 – zagrożenie dla współczesnego świata. PZWL, Warszawa 2021
2. Dzieciątkowski T., Filipiak K., Koronawirus SARS-CoV-2 – zagrożenie dla współczesnego świata. Suplement 2021. PZWL, Warszawa 2021