Szczepienia przeciwko COVID-19 w pytaniach i odpowiedziach - część I

Dlaczego warto szczepić się przeciwko SARS-CoV-2?

Szczepienia przeciwko COVID-19 są potrzebne, ważne, a wręcz niezbędne do powrotu do „normalności”, znanej nam sprzed wybuchu pandemii nowego koronawirusa. W tym czasie setki milinów ludzi zachorowało, duża część z tych osób zmarła, a część boryka się z powikłaniami po tej chorobie. Dodatkowo pandemia COVID-19 w znacznym stopniu obciążyła systemy ochrony zdrowia, szpitale, przychodnie i pracowników medycznych. Wprowadzone przez pandemię obostrzenia i restrykcje wywarły negatywne skutki ekonomiczne na całym świecie - dotknęły one wiele społeczeństw - w tym również nas. Obecnie życie nie wygląda i nie toczy się normalnie. Szansą na przerwanie i opanowanie pandemii oraz powrót do normalności są szczepienia.

Szczepienia przeciwko COVID-19: 

• chronią przed zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 (również przed wariantem DELTA);
• zmniejszają ryzyko zachorowania na COVID-19 i ciężkiego jego przebiegu; 
• zmniejszają ryzyko hospitalizacji z powodu zachorowania na COVID-19;
• zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań po przechorowaniu COVID-19;
• zmniejszają ryzyko śmierci z powodu COVID-19 o 90%;
• przyczyniają się do opanowania pandemii COVID-19;
• pośrednio chronią osoby z otoczenia osoby zaszczepionej;
• zmniejszają ryzyko znacznego obciążenia systemu ochrony zdrowia.

Jakie szczepionki przeciwko COVID-19 są dostępne w Polsce?

W Polsce dostępne są 4 szczepionki przeciwko COVID-19 – 2 szczepionki mRNA i 2 szczepionki wektorowe, a dokładniej: 

• Comirnaty, szczepionka firmy Pfizer/BioNTech – szczepionka mRNA;
• Spikevax, szczepionka firmy Moderna – szczepionka mRNA; 
• Vaxzevria, szczepionka firmy AstraZeneca – szczepionka wektorowa; 
• COVID-19 Vaccine Janssen, szczepionka firmy Johnson&Jonhson

Dla kogo przeznaczone są szczepionki przeciwko COVID-19?

Szczepionka Comirnaty (firmy Pfizer/BioNTech) i szczepionka Spikevax (firmy Moderna) przeznaczone są dla osób powyżej 12 r.ż. Szczepionka Vaxzevria (firmy AstraZeneca) przeznaczona jest dla osób powyżej 18 r.ż. Zgodnie z zaleceniami Ministerstwa Zdrowia szczepionka ta powinna być podawana u osób w wieku 18-69 lat. Szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen (firmy Johnson&Jonhson) przeznaczona jest dla osób powyżej 18 r.ż.

Jaka jest skuteczność szczepionek przeciwko COVID-19?

Szczepionki przeciwko COVID-19 wykazują skuteczność w stosunku do wirusa SARS-CoV-2. W badaniach klinicznych wykazano, że:

• skuteczność szczepionki Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech przed zachorowaniem na COVID-19 wynosi 94,6% u osób powyżej 16 r.ż. i 100% u młodzieży w wieku 12-15 r.ż.;
• skuteczność szczepionki Spikevax firmy Moderna przed zachorowaniem na COVID-19 wynosi 93,6% u osób dorosłych i 100% u młodzieży w wieku 12-17 r.ż.; 
• skuteczność szczepionki Vaxzevria firmy AstraZeneca wynosi 62,6% w zakresie zapobiegania COVID-19 i 100% skuteczności przed hospitalizacją; 
• skuteczność szczepionki COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson wynosi 52-74,4% w zakresie zapobiegania zachorowaniom na COVID-19.

Ile dawek szczepionki przeciwko COVID-19 należy przyjąć?

W przypadku szczepionek Comirnaty, Spikevax i Vaxzevria należy przyjąć 2 dawki szczepionki a w przypadku szczepionki Janssen jedną dawkę. Obecnie w Polsce niektóre osoby powinny otrzymać trzecią dawkę szczepionki. Wyróżnia się III dawkę tzw. przypominającą i tzw. dodatkową. Dlaczego podaje się II dawki szczepionki? Podstawowym schematem szczepień w przypadku szczepionki Comirnaty, Spikevax, Vaxzevria jest podanie dwóch dawek szczepionki w odpowiednich odstępach. Pierwsza dawka szczepionki ma za zadanie pobudzić układ immunologiczny do produkcji przeciwciał. Druga dawka z kolei ma wzmocnić odpowiedz immunologiczną. Dotychczas w przypadku wymienionych powyżej szczepionek wystarczyły dwie dawki. Obecnie coraz więcej badań wskazuje na konieczność przyjęcia trzeciej dawki. Kolejne państwa wprowadzają wytyczne i wskazówki co do podawania III dawki szczepionki. W Polsce również pojawiły się odpowiednie rekomendacje. I tak, obecnie (stan na koniec września 2021) wskazano osoby, które powinny otrzymać III dawkę – tzw. dawkę przypominającą i dodatkową.

Trzecia dawka szczepionki na COVID-19 - kto powinien ją otrzymać?

Obecnie (stan na koniec września 2021 roku) opublikowane zostały wytyczne i rekomendacje co do podawania III dawki szczepionki przeciwko COVID-19. Wyróżnia się dawkę przypominającą i dodatkową.

Trzecią dawkę szczepienia przeciwko COVID-19 – tzw. dawkę przypominającą powinny otrzymać: 

• wszystkie osoby powyżej 50 r.ż. po upływie 6 miesięcy od szczepienia podstawowego; 
• pracownicy ochrony zdrowia po upływie 6 miesięcy od szczepienia podstawowego.

Trzecią dawkę szczepienia przeciwko COVID-19 – tzw. dawkę dodatkową po 28 dni od podstawowego schematu szczepienia powinny otrzymać osoby z zaburzeniami odporności, a w szczególności:

• osoby otrzymujące leczenie przeciwnowotworowe;
• osoby po przeszczepach, otrzymujące leki immunosupresyjne lub terapie biologiczne;
• osoby po przeszczepie komórek macierzystych;
• osoby z zespołami pierwotnych niedoborów odporności; 
• osoby zakażone wirusem HIV;
• osoby leczone dużymi dawkami kortykosteroidów lub innych leków, hamujących odpowiedz immunologiczną;
• osoby dializowane z niewydolnością nerek.

Która szczepionka na COVID-19 powinna być podawana jako III dawka?

III dawka tzw. przypominająca powinna być realizowana szczepionką Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech – niezależnie od tego, jaka szczepionka była użyta w podstawowym schemacie szczepień. III dawka tzw. dodatkowa powinna być realizowana szczepionką Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech lub Spikevax firmy Moderna – niezależnie od tego, jaka szczepionka była użyta w podstawowym schemacie szczepień.

Czy przed III dawką szczepionki na COVID-19 powinny zostać wykonane badania na przeciwciała i czy szczepienie jest płatne?

Nie. Zgodnie z wytycznymi i rekomendacjami polskich ekspertów nie ma konieczności i nie należy wykonywać oznaczenia przeciwciał przed przyjęciem III dawki szczepionki. Ponadto obecnie szczepienie w Polsce jest bezpłatne.

Czy osoba zaszczepiona na COVID-19 może zarazić się wirusem SARS-CoV-2?

Osoba zaszczepiona przeciwko COVID-19 może zachorować na COVID. Szczepionki przeciwko COVID-19 nie chronią w 100% przed zachorowaniem na tą chorobę. Zmniejszają natomiast (w znacznym stopniu) ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu COVID-19. W związku z tym może zdarzyć się tak, że osoba zaszczepiona będzie miała kontakt z osobą chorą. Wówczas może ulec zakażeniu. Niemniej, należy pamiętać, że w momencie zetknięcia osoby zaszczepionej z wirusem SARS-CoV-2 w organizmie pacjenta uruchamiane są mechanizmy odpornościowe wytworzone po szczepieniu. Te mechanizmu sprawiają, że wirus SARS-CoV-2 jest rozpoznawany i następnie niszczony/zwalczany. Tym samym szczepienia, a właściwie układ immunologiczny człowieka nie dopuszcza do rozwoju choroby i jej ciężkiego przebiegu. Więc tak, osoby po szczepieniu mogą zachorować na COVID, natomiast przebieg tej choroby będzie lżejszy niż miałoby to miejsce, gdyby pacjent nie został zaszczepiony.

Czy szczepionka przeciwko COVID-19 może wywołać chorobę COVID-19?

Szczepionka przeciwko COVID-19 nie może wywołać/spowodować COVID-19. Obecne na rynku szczepionki, zarówno wektorowe jak i z technologią mRNA, nie zawierają żywych wirusów SARS-CoV-2. W związku z tym ich przyjęcie nie oznacza, że do organizmu człowieka wraz ze szczepionką dostaje się koronowirus i że może on wywołać chorobę. Wręcz przeciwnie. Szczepionki dostarczają organizmowi jedynie informacji o białku S koronawirusa SARS-CoV-2, niezbędne do syntezy białka (w przypadku szczepionek mRNA) lub gen kodujący białko S (w przypadku szczepionek wektorowych). W ten sposób szczepionki uczą organizm jak ten ma zwalczać infekcję. W żaden sposób szczepionki przeciwko COVID-19 nie mogą wywołać choroby.

Czy osoba zaszczepiona może przenosić wirusa SARS-CoV-2? Może zarażać?

Jeżeli osoba zaszczepiona ulegnie zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 i zachoruje na COVID-19 to tak - może rozprzestrzeniać wirusa, czyli stanie się tzw. wektorem i będzie przenosić wirus SARS-CoV-2 na innych i tym samym zakażać innych. Niemniej, dostępne są wyniki badań i obserwacji, że osoba zaszczepiona, nawet w momencie zakażenia koronawirusem rozprzestrzenia go w znacznie mniejszym stopniu niż osoba niezaszczepiona.

Czy osoba zaszczepiona może przestać nosić maseczkę i przestrzegać obostrzeń sanitarnych?

Nie. Osoba zaszczepiona nie jest w 100% chroniona przed zakażeniem SARS-CoV-2 i zachorowaniem na COVID-19. W związku z tym osoba zaszczepiona nadal powinna: 

• utrzymywać dystans społeczny; 
• nosić maseczkę zasłaniającą nos i usta; 
• często myć i/lub dezynfekować ręce.

Dodatkowo warto pamiętać, że osoba zaszczepiona, w momencie choroby COVID-19 też może rozprzestrzeniać wirusa. W związku z tym przestrzeganie zasad sanitarnych chroni i osobę zaszczepioną i osoby z jej otoczenia, w przypadku gdyby była ona chora.

W kolejnej części naszego Q&A na temat szczepionki na COVID-19 odpowiemy między innymi na pytania o bezpieczeństwo stosowania szczepień w ciąży czy w trakcie laktacji, a także o to, dlaczego szczepionka powstała tak szybko. Zapraszamy do lektury kolejnej części!