Termin ważności leków – wszystko, co trzeba o nim wiedzieć

Czym jest termin ważności leku?

Każdy lek, wprowadzany do obrotu i dostępny na naszym rynku ma ściśle określony termin ważności. Termin ten mówi o przydatność leku do użycia. Inaczej mówiąc, termin ważności jest gwarantem pełnowartościowości produktu – jego skuteczności i bezpieczeństwa. Dlaczego?

• termin ważności jest to deklarowany i sprawdzony przez producenta termin, w jakim dany lek zachowuje swoje właściwości lecznicze. Producent deklaruje, że w tym terminie (w tym okresie) dany lek zawiera określoną przez niego ilość substancji leczniczej – i wtedy stosowanie tego leku zgodnie z zasadami zapewnia skuteczność leczniczą produktu.
• termin ważności określa także czas, w jakim dany produkt, przy odpowiednim i właściwym jego przechowywaniu i stosowaniu, jest bezpieczny do stosowania – tzn. producent deklaruje, że w tym czasie w produkcie leczniczym substancje w nim zawarte nie ulegną rozkładowi ani nie pojawią się inne związki, które mogłyby być niepotrzebne i/lub mogłyby zaszkodzić pacjentowi.

Jak odnaleźć na opakowaniu termin ważności leku?

Każdy produkt leczniczy ma dokładnie określony termin ważności. Termin ten znajduje się na opakowaniu każdego leku.

• Jeżeli produkt leczniczy ma tekturowe pudełko (a zazwyczaj tak jest), to termin ważności produktu leczniczego wydrukowany lub wytłoczony jest na tym kartonowym pudełku. Oprócz tego termin ważności napisany jest również na opakowaniu bezpośrednim leku czyli np. na:
  -butelce
  -blistrze z tabletkami lub kapsułkami
  -folii zabezpieczającej czopek lub globulkę
  -tubce maści/żelu/kremu
  -ampułkostrzykawce
• Jeżeli lek nie ma opakowania tekturowego (czasem się to zdarza), to termin ważności jest nadrukowany/napisany/wytłoczony na bezpośrednim opakowaniu leku – czyli np. na butelce syropu, kropli czy roztworu lub na blistrze.

Zazwyczaj termin ważności leku napisany/nadrukowany jest na opakowaniu produktu leczniczego. Czasem może być on wytłoczony i ze względu na to może sprawiać trudności w odczytaniu. Wtedy należy odczytywać datę pod światło.

Termin ważności leku może być podany w różny sposób, poprzez:

• napisanie dnia, miesiąca i roku np.: 31.03.2020 – i wtedy takie oznaczenie jest dość logiczne i oznacza, że lek ten jest przydatny do użycia dokładnie do tej daty. Po upływie tego terminu (od następnego dnia, czyli od 01.04.2020) lek nie nadaje się do użycia i nie wolno go stosować.
• napisanie miesiąca i roku np.: 03.2020 – i wtedy takie oznaczenie może sprawiać wątpliwości czy lek można stosować do 1.03 czy do 31.,03. Takie oznaczenie – poprzez wskazanie miesiąca i roku wskazuje, że termin ważności leku upływa z ostatnim dniem tego miesiąca.

Termin ważności leku a termin ważności leku po otwarciu

Każdy produkt leczniczy ma dokładnie określony termin ważności (który powyżej omówiono). Niektóre preparaty mają dodatkowo wskazany przez producenta drugi termin – termin przydatności po otwarciu lub po przygotowaniu danego leku. Dlaczego tak się dzieje? Niektóre leki i zawarte w nich substancje lecznicze i pomocnicze są narażone na wpływ czynników środowiskowych z zewnątrz. Czynniki te mogą powodować rozkład substancji leczniczej i tym samym utratę jej właściwości leczniczych i/lub powstawanie związków niepożądanych, potencjalnie szkodliwych dla człowieka i/lub zanieczyszczenia leku np. mikrobiologiczne. To wszystko sprawia, że producent nie gwarantuje, że po upływie tego czasu dany produkt będzie skuteczny i bezpieczny. Dlatego też należy bardzo uważnie przestrzegać czasu, w jakim dany lek po otwarciu lub przygotowaniu może być stosowany. Szczególnie istotne jest to dla:

• syropów
• antybiotyków w postaci proszku do sporządzania zawiesiny
• leków do nebulizacji
• leków ocznych

Syropy – termin przydatności po otwarciu

Syropy to jedna z najbardziej popularnych postaci leków doustnych. Zawierają one w swoim składzie jedną lub więcej substancji leczniczych (co oczywiste, aby lek wykazywał właściwości lecznicze) oraz substancje pomocnicze. Substancje pomocnicze służą między innymi do nadania smaku, konsystencji, postaci leku oraz utrzymania substancji leczniczej we właściwej formie. Wśród tych substancji pomocniczych są także substancje konserwujące. Czasem (z różnych powodów) tych konserwantów dodaje się mniej i wtedy dany syrop po otwarciu jest bardziej podatny na zanieczyszczenia mikrobiologiczne. I wtedy taki lek musi zostać zużyty w krótszym czasie. Ale nie wszystkie syropy mają jednakowy termin ważności po otwarciu – wszystko zależy od składu i zaleceń producenta, które możemy znaleźć na opakowaniu leku i w ulotce dołączonej do opakowania. Przykładowo:

• Flegamina syrop – termin po pierwszym otwarciu butelki wynosi 28 dni
• Flavamed Max – termin po pierwszym otwarciu butelki wynosi 6 miesięcy
• ACC CLASSIC – termin po pierwszym otwarciu butelki wynosi 11 dni
• PROSPAN – termin po pierwszym otwarciu butelki wynosi 3 miesiące

Antybiotyki w proszku do sporządzania zawiesiny doustnej – termin przydatności po otwarciu

Antybiotyki przeznaczone do stosowania u dzieci występują zazwyczaj w postaci proszku. Rodzic/opiekun przed podaniem dziecku leku musi go odpowiednio przygotować i przyrządzić zawiesinę. O tym jak to prawidłowo zrobić, można przeczytać tutaj. Taka zawiesina jest trwała tylko przez pewien czas i tylko przez ten czas może być podawana dziecku. Termin przydatności zawiesiny po przygotowaniu jest różny dla różnych antybiotyków i zależy od producenta oraz obecności substancji leczniczych i pomocniczych w leku. I tak, przykładowo:

• Augmentin – lek po dodaniu wody należy przechowywać w lodówce (w temperaturze od 2 stopni C do 8 stopni C), zużyć w terminie do 7 dni
• Klacid – lek po dodaniu wody należy przechowywać w temperaturze pokojowej, zużyć w terminie do 14 dni
• Sumamed – lek po dodaniu wody należy przechowywać w temperaturze pokojowej, zużyć w terminie do 5 dni

Leki do nebulizacji – termin przydatności po otwarciu

Popularnymi i często przepisywanymi dla dzieci lekami są zawiesiny do nebulizacji zawierające budezonid (Pulmicort, Nebbud). Leki te oprócz ogólnego terminu ważności mają dodatkowe obostrzenia, które muszą być spełnione, aby tek ten utrzymał swoją przydatność do użytku. I tak leki zawierające budezonid:

• mają określony termin ważności (wydrukowany na opakowaniu kartonowym, na folii zabezpieczającej i na plastikowych pojemnikach)
• powinny być przechowywane w temperaturze do 30 stopni C (Pulmicort) lub do 25 stopniC (Nebbud)
• plastikowe pojemniki powinny być przechowywane w torebkach z folii aluminiowej
• po otwarciu folii aluminiowej lek powinien być chroniony przed światłem i powinien być zużyty do 3 miesięcy po otwarciu folii
• zawartość pojedynczego plastikowego opakowania powinna być zużyta w ciągu 12h od jego otwarcia.

Leki oczne – termin przydatności po otwarciu

Specjalną grupą leków, dla których bardzo ważny i istotny jest termin ważności po otwarciu opakowania są leki oczne – czyli krople, maści, żele. Leki te, aby były skuteczne i bezpieczne, muszą być jałowe – czyli być pozbawione zanieczyszczeń mikrobiologicznych. I o ile podczas produkcji i podczas przechowywania tych leków w oryginalnym opakowaniu jest to zagwarantowane, to po otwarciu – już nie. Problem pojawia się, gdy opakowanie po raz pierwszy zostanie otwarte. Owszem – leki te zawierają w swoim składzie środki konserwujące, ale ze względu na narząd wzroku ilość jak i rodzaj tych środków jest ograniczona. W związku z tym leki te są szczególnie narażone na zanieczyszczenia mikrobiologiczne. A z kolei oko, gdyby te zanieczyszczenia się do niego dostały może zostać nawet trwale uszkodzone. W związku z tym szczególną uwagę należy zwrócić na termin ważności leków ocznych po otwarciu i do tego terminu należy bezwzględnie się stosować. Większość leków ocznych może być stosowana do 4 tygodniu po otwarciu. Są jednak leki, dla których termin ten jest krótszy lub dłuższy – wszelkie informacje na ten temat znajdują się na ulotce dołączonej do opakowania.

Termin ważności leków recepturowych

Powyższe informacje w kwestii terminu ważności produktu leczniczego jak i terminu przydatności po otwarciu leku dotyczą leków gotowych. Ale w aptece, na zlecenie lekarza wykonywane są również leki recepturowe. Jak wygląda w takim razie kwestia terminu ważności leków recepturowych?

• Proszki, czopki, globulki – w zależności od składu termin ważności wynosi maksymalnie 6 miesięcy.
• Roztwory, krople, mieszanki, zawiesiny, emulsje – w zależności od składu termin ważności wynosi maksymalnie 6 miesięcy. Jeżeli w składzie znajduje się woda, to maksymalnie 1-2 tygodnie w zależności od sposobu przechowywania.
• Maści, kremy, pasty, żele - w zależności od składu termin ważności wynosi maksymalnie 1 miesiąc lub wyznaczony czas terapii.

Co zrobić z przeterminowanymi lekami?

Jeżeli termin ważności leku minął to tego preparatu nie należy stosować. Po upływie tego czasu producent nie daje bowiem gwarancji, że w preparacie znajdują się właściwe związki w odpowiedniej ilości, a co za tym idzie – lek ten może być nieskuteczny. Ponadto po upływie terminu ważności nie ma pewności, czy nie pojawiły się w leku niepożądane związki, które mogłyby być niebezpieczne.

Jeżeli w naszej domowej apteczce znajdują się leki przeterminowane to po pierwsze nie wolno ich stosować, a po drugie – trzeba się ich pozbyć. Ale to nie oznacza absolutnie, że należy je wyrzucić do kosza na śmieci. Lek, którego data przydatności minęła, staje się produktem niepotrzebnym i jest odpadem (zgodnie z odpowiednią ustawą), z którym trzeba właściwie postępować. To znaczy – trzeba go wyrzucić do specjalnego pojemnika - konfiskatora znajdującego się w aptece. Stamtąd odpowiednia firma odbierze te leki i je zutylizuje, tak aby zmniejszyć ryzyko niekorzystnego oddziaływania leków i ich składników na nasze środowisko. W większości aptek takie pojemniki się znajdują. Niestety, nie jest to obowiązek, a tylko dobra wola apteki. Wykaz aptek, w których te pojemniki się znajdują umieszczony jest na stronach urzędów miast i dzielnic.

Podsumowując – termin ważności leku jest niezwykle ważny. Zapewnia on skuteczność i bezpieczeństwo stosowania danego leku. Dlatego też należy go przestrzegać. Nie należy stosować produktów leczniczych po upływie ich terminu ważności. Takie leki (z przekroczonym terminem ważności) należy zanieść do apteki do specjalnego, przeznaczonego do tego pojemnika, skąd zostaną zabrane i właściwie zutylizowane tak aby nie zagrażały ludziom i środowisku.