Szczepienia na HPV - co warto o nich wiedzieć?

Jak rozpoznać objawy zakażenia wirusem HPV?

Do zakażenia ludzkim wirusem brodawczaka może dochodzić podczas kontaktów seksualnych - najczęściej zaraz po rozpoczęciu aktywności seksualnej. Czasem zakażenie HPV przebiega bezobjawowo i pacjent nie wie, że się zaraził. Niekiedy jednak pojawiają się różne objawy, o różnym stopniu nasilenia, wśród których można wyróżnić:

• brodawki i brodawczaki na skórze - na przykład na stopach (kurzajki);
• brodawczaki krtani;
• brodawki w okolicy narządów płciowych (kłykciny kończyste); 
• zmiany przednowotworowe szyjki macicy, sromu, pochwy.

Wirus HPV a ryzyko onkogenne (onkologiczne) zachorowania na raka szyjki macicy

Wyróżnia się ok 150 typów wirusa HPV - w tym około 40 z nich powoduje zmiany skórne. Typy HPV dzieli się na wirusy HPV wysoce onkogenne i niskiego ryzyka onkogennego. I tak, do HPV wysoce onkogennego zalicza się HPV-16, HPV-18, HPV-45 - są to najczęstsze typy wirusa HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu. Wirusy te powodują zakażenie bezobjawowe lub przewlekłe. Zakażenie przewlekłe w znacznym stopniu i z dużym prawdopodobieństwem mogą prowadzić do rozwoju raka.

Z kolei wirusy HPV-6 i HPV-11 wywołują brodawki okolic narządów płciowych, odbytu, jamy ustnej. Te typy wirusa HPV zaliczane są do wirusów o małym/niskim ryzyku onkogennym. Warto zaznaczyć, że Światowa Organizacja Zdrowia uznała HPV-16 i HPV-18 za czynniki rakotwórcze dla człowieka.

Rak szyjki macicy a szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego - HPV

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów wystepujących u kobiet. Co roku ponad 3000 kobiet otrzymuje taką diagnozę. Śmiertelność z powodu raka szyki macicy wynosi aż 50%!

Do typowych objawów raka szyjki macicy zalicza się:

• krwawienie pomiędzy miesiączkami;
• obfite miesiączki;
• krwawienia po stosunku;
• upławy o nieprzyjemnym zapachu;
• ból podbrzusza;
• obrzęki kończyn dolnych;
• bolesne parcie na mocz;
• krew w moczu.

Jak wskazują eksperci, główną przyczyną rozwoju/powstawania raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego HPV - typy wysoce onkogenne: HPV-16, HPV-18, HPV-45. Dodatkowo do czynników zwiększonego ryzyka raka szyjki macicy zalicza się:

• wczesne rozpoczęcie aktywności seksualnej;
• liczni partnerzy seksualni;
• zakażenie HIV;
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej;
• palenie tytoniu; 
• stany zapalne narządów rodnych.

Jak ustrzec się przed zachorowaniem z powodu raka szyjki macicy?

Jak wskazują eksperci i badania epidemiologiczne, wcześnie wykryty rak szyjki macicy jest wyleczalny. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie - pomocne w tym są regularne wizyty ginekologiczne oraz wykonywana corocznie cytologia. Doskonałym sposobem profilaktyki raka szyjki macicy są szczepienia przeciwko HPV.

Szczepienia przeciwko HPV

Od kilkunastu lat na świecie i w Polsce dostępne są szczepionki przeciwko HPV. Mogą to być różne typy szczepionek. W Polsce dostępne są:

• szczepionka 2-walentna: skierowana przeciwko typom HPV-16 i HPV-18, służąca do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz raka szyjki macicy i odbytu. Jej nazwa handlowa to Cervarix i jest przeznaczona dla kobiet i dziewcząt powyżej 9 roku życia. Cykl pełnego szczepienia obejmuje podanie 3 dawek domięśniowo w schemacie 0, 1, 6 miesięcy;
• szczepionka 4-walentna: skierowana przeciwko typom HPV-16, HPV-18, HPV-6 i HPV11, przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz raka szyjki macicy, odbytu, brodawek narządów płciowych. Jej nazwa handlowa Gardasil i skierowana jest do kobiet, dziewcząt, chłopców i mężczyzn osób powyżej 9 roku życia. Cykl pełnego szczepienia obejmuje podanie 3 dawek domięśniowo w schemacie 0, 2, 6 miesięcy (po ukończeniu 14 roku życia) lub 2 dawek domięśniowo w odstępie 6 miesięcy u osób w wieku 9-13 lat.
• szczepionka 9-walentna: skierowana przeciwko typom HPV-16, HPV-18, HPV-6, HPV11, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58, przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz raka szyjki macicy, odbytu, brodawek narządów płciowych. Jej nazwa handlowa to Gardasil-9 i jest skierowana do osób powyżej 9 roku życia. Cykl pełnego szczepienia obejmuje podanie 3 dawek domięśniowo w schemacie 0, 2, 6 miesięcy.

Szczepionka na HPV - kto powinien ją przyjąć?

Szczepienie przeciwko HPV nie jest szczepieniem obowiązkowym - jest natomiast szczepieniem zalecanym w szczególności u dziewczynek i chłopców w wieku 11-13 lat jeszcze przed rozpoczęciem współżycia. Warto również wiedzieć, że szczepienie przeciwko HPV można również podać w późniejszym wieku (poniżej 45 roku życia)

Jakie są przeciwwskazania do szczepienia przeciwko HPV?

Tak jak przy każdym szczepieniu, tak i w przypadku szczepień przeciwko HPV istnieją pewne przeciwwskazania i są to:

• wiek poniżej 10 roku życia;
• ciąża;
• uczulenie na składniki preparatu;
• wysoka gorączka, wskazująca na toczącą się infekcję.

Czy szczepienia przeciwko HPV są refundowane?

Szczepienie przeciwko HPV generalnie nie jest szczepieniem refundowanym - jest dodatkowo płatne. Wyjątek stanowi szczepionka 2-walentna, która została wpisana na listę leków refundowanych w listopadzie 2021 roku. Warto także zaznaczyć, że wiele samorządów w Polsce corocznie prowadzi programy darmowych szczepień przeciwko HPV wśród dzieci w wieku 11-13 lat, dlatego warto porozmawiać z pediatrą dziecka i zapytać o możliwość udziału w takim programie.

Możliwe działania niepożądane po zaszczepieniu przeciwko HPV

Po szczepieniu przeciwko HPV, tak jak po każdym innym szczepieniu, mogą pojawić się niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), ale warto zaznaczyć, że szczepionki przeciwko HPV cechują się wysokim bezpieczeństwem - są podawane w ponad 80 krajach i co istotne, zostały podane dotychczas w ponad 72 milionach dawek na świecie.

Do najczęściej zgłaszanych niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepionkach przeciwko HPV zalicza się:

• ból w miejscu wstrzyknięcia;
• zaczerwienienie;
• świąd;
• obrzęk;
• zmęczenie;
• bóle głowy;
• bóle mięśni;
• zawroty głowy;
• nudności; 
• gorączka;
• rzadziej zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.

Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) po szczepieniu przeciwko HPV są zazwyczaj łagodne i ustępują po ok 2-3 dniach od zaszczepienia.

Dlaczego warto zaszczepić się przeciwko HPV?

Zdecydowanie warto zaszczepić dziecko i ewentualnie siebie przeciwko HPV! Szczepienia przeciwko HPV:

• zmniejszają o 70% ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy;
• zmniejszają o 90% ryzyko rozwoju brodawek narządów płciowych;
• zmniejszają ryzyko wystąpienia stanu przedrakowego szyjki macicy, pochwy, sromu, prącia, odbytu;
• zmniejszają ryzyko przewlekłej infekcji HPV.

Podsumowując, rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów występujących u kobiet. Corocznie zbiera śmiertelne żniwo, natomiast dzięki nauce i medycynie obecnie jesteśmy w stanie nie tylko skutecznie go leczyć (jeżeli jest wykryty stosunkowo wcześnie) ale także skutecznie i bezpiecznie mu zapobiegać poprzez szczepienia przeciwko HPV - wirusowi, który odpowiada za większość przypadków raka szyjki macicy. Jak wskazują badania i obserwacje z całego świata, profilaktyczne stosowanie szczepionek przeciwko HPV z znacznym stopniu zmniejsza ryzyko rozwoju raka szyjki macicy a także pochwy, sromu, prącia, odbytu.

Literatura:
1. www.szczepienia.info;
2. Markowitz L.E., et al. Human Papillomavirus Vaccines. J.inf.Dis, 2021, 30;224(12 Suppl 2):S367-S378;
3. Arnaud John Kombe Kombe et al. Epidemiology and Burden of Human Papillomavirus and Related Diseases, Molecular Pathogenesis, and Vaccine Evaluation. Front. Public Health, 2021, Volume 8 | Article 552028;
4. Tuszyński K., i wsp. Choroby zakaźne, którym można zapobiegać poprzez szczepienia. Repetytorium farmaceutyczne, 2020, Wydanie 1, Kraków.