Rak gruczołu krokowego (rak prostaty) - jak go rozpoznać i leczyć?

Co to jest rak prostaty?

Tak jak zostało to już wspomniane, rak gruczołu krokowego jest nowotworem złośliwym. Powstaje on z tkanki gruczołowej i należy do grupy tak zwanych gruczolakoraków (co ważne, w obrębie stercza może rozwijać się również inny nowotwór niezłośliwy, taki jak gruczolak stercza - choć występuje on rzadziej niż rak prostaty).

Rak prostaty obejmuje gruczoł, który na co dzień odpowiada w organizmie mężczyzny za produkcję jednego ze składników spermy - a mianowicie białawą ciecz będącą nośnikiem plemników, charakteryzującą się specyficznym zapachem. Sama prostata to nieparzysty, niewielki narząd znajdujący się w męskiej miednicy, tuż pod pęcherzem moczowym, obejmujący swoim kształtem cewkę moczową na wysokości styku z pęcherzem. Przy rozwoju raka stercza prostata powiększa się, co prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów, które niekiedy mylone są przez pacjenta z łagodnym rozrostem prostaty.

Przyczyny raka prostaty

Jeśli wiemy już, co to jest rak prostaty, warto byłoby również poznać jego przyczyny. Niestety, podobnie jak przy wielu innych nowotworach, przyczyny raka prostaty nie są do końca poznane. Istnieją jednak czynniki ryzyka, przy których zaistnieniu zwiększa się prawdopodobieństwo zapadnięcia na tę chorobę. Wśród pośrednich przyczyn raka prostaty można więc wyróżnić:

• obciążenie genetyczne - dowiedziono, że u osób, u których występuje mutacja genu BRCA, rośnie również ryzyko wystąpienia raka stercza (analogicznie u kobiet mutacja ta odpowiada za zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi oraz raka jajnika);
• wiek - do zachorowania na raka gruczołu krokowego w znakomitej większości dochodzi u pacjentów po 65 roku życia, natomiast choroba ta przed osiągnięciem przez mężczyzn 50 roku życia jest niezwykle rzadka;
• rasa - rak stercza diagnozowany jest najczęściej u osób czarnoskórych, natomiast najrzadziej - u przedstawicieli społeczeństw azjatyckich.

Niektóre badania wskazują również na powinowactwo faktu występowania raka gruczołu krokowego z innymi czynnikami chorobowymi (zapadnięcie w przeszłości na choroby przenoszone drogą płciową) czy środowiskowymi (zagrożenie otyłością, praca z chemikaliami, palenie tytoniu) - nie ma jednak jasnych dowodów na to, że między tymi okolicznościami a zachorowaniem na omawiany w artykule nowotwór istnieje bezwzględny związek przyczynowo-skutkowy.

Jak rozpoznać objawy raka prostaty?

Niestety, objawy raka prostaty w początkowej fazie schorzenia praktycznie się nie pojawiają - od zachorowania do ich odnotowania może minąć nawet kilkanaście miesięcy (z tego względu w profilaktyce raka prostaty tak ważne są wymienione na końcu artykułu badania)! Objawy raka prostaty w momencie jego rozrostu powiększającego sam gruczoł przypominają symptomami łagodny rozrost stercza i obejmują trudności z oddawaniem moczu (w tym nykturię, czyli wybudzanie się w nocy w celu opróżnienia pęcherza, naglące parcia na mocz oraz częstomocz), a czasem nawet z jego utrzymaniem. Niekiedy w rutynowych badaniach stwierdza się u mężczyzny krwiomocz (obecność czerwonych krwinek - niewidocznych jednak gołym okiem - w próbce moczu).

Objawy raka prostaty w bardziej zaawansowanej postaci to niewydolność nerek, spowodowana uciskiem rozrastającego się stercza na cewkę moczową i sam pęcherz (jest to powiązane z niemożności efektywnego opróżnienia pęcherza), a oprócz tego - utrata masy ciała czy bóle kręgosłupa w okolicy lędźwiowej, pojawiające się w wyniku przerzutów. Warto tutaj dodać, że rak stercza, w przypadku późnej diagnozy, może dawać przerzuty - najczęściej obejmują one położone najbliżej węzły chłonne (a więc te znajdujące się w miednicy), rzadziej - mózg, wątrobę czy serce. Ponadto przerzuty przy raku gruczołu krokowego dość często lokalizują się w kościach (w tym w dolnym odcinku kręgosłupa - tak, jak wspomniano to powyżej).

Diagnostyka raka prostaty - niezbędne badania (w tym na przerzuty raka prostaty)

Diagnostyka raka prostaty składa się z wielu rodzajów badań, które z wysoką precyzją pozwalają określić zarówno stopień rozrostu stercza pod wpływem choroby, jak i stopień zaawansowania nowotworu (oraz lokalizację i rozległość przerzutów). Wśród nich możemy wyróżnić:

• badanie per rectum, czyli badanie przez odbyt, podczas którego lekarz fizykalnie ocenia wielkość i strukturę gruczołu krokowego - wszelkiego rodzaju odstępstwa od normy (a więc powiększenie stercza, guzkowa, nierównomierna struktura) są podstawą do dalszej diagnostyki raka prostaty;
• badanie ultrasonograficzne przez odbyt, pomagające określić dokładną strukturę i lokalizację zmian nowotworowych;
• biopsję raka prostaty, czyli pobranie fragmentu tkanki nowotworu (przezodbytniczo) w celu wykonania badania mikroskopowego, dzięki któremu stawia się pewno diagnozę raka prostaty;
• badanie krwi w celu oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego (parametr PSA), którego podwyższony poziom może wskazywać na rozwój nowotworu.

Oprócz biopsji raka prostaty oraz innych, wymienionych powyżej badań, dodatkowo wykonuje się diagnostykę w kierunku przerzutów - w tym celu pacjent jest poddawany najczęściej tomografii komputerowej obrazującej obszar miednicy oraz jamy brzusznej, a niekiedy nawet scyntygrafii - w przypadku podejrzenia pojawienia się przerzutów do kości.

Leczenie raka prostaty

Leczenie raka prostaty i rodzaje terapii dobierane są do każdego pacjenta indywidualnie i zależą oczywiście od stopnia zaawansowania choroby, stanu samego pacjenta oraz jego rokowań. W przypadku, w którym predykcje co do przeżycia danej osoby wynoszą ponad 10 lat, a sam wzrost guza ograniczony jest do fizjologicznego rozmiaru gruczołu prostaty - wówczas stosuje się leczenie operacyjne, czyli wycięcie guza. Z kolei u pacjentów z większym stopniem zaawansowania choroby (także w przypadku przerzutów) ordynuje się radioterapię, czyli leczenie z wykorzystaniem promieniowania jonizującego.

U pacjentów, u których nie ma możliwości leczenia operacyjnego lub z wykorzystaniem radioterapii, wprowadza się hormonoterapię, którą można realizować na kilka sposobów. Chodzi w niej o to, by ograniczyć wydzielanie testosteronu, wpływającego bezpośrednio na rozrost komórek nowotworowych. Jedną z opcji jest obustronne usunięcie jąder, jednak niewielu mężczyzn decyduje się na takie rozwiązanie, z uwagi na blokadę psychiczną. Inna droga to regularne przyjmowanie leków, hamujących aktywność testosteronu - występuje wówczas tak zwana blokada androgenowa. Niestety, organizm po długim czasie przyjmowania takich leków może się na nie uodpornić, co określa się mianem oporności na kastrację. W takiej sytuacji proponuje się pacjentowi inne formy leczenia - nowe leki, chemioterapię lub połączenie z radioterapią.

Warto również dodać, że u niektórych pacjentów leczenie zostaje odroczone w czasie, a zalecany jest jedynie stały monitoring guza i wykonywanie badań określających jego stopień zaawansowania. Jeśli nowotwór zacznie się rozrastać - wówczas zaleca się wdrożenie jednej z wymienionych powyżej metod leczenia raka prostaty.

Profilaktyka raka prostaty

Do działań profilaktycznych raka prostaty, zalecanych przez różne towarzystwa czy Narodowy Fundusz Zdrowia, należy oczywiście wykonywanie regularnych badań (głównie badania per retum oraz oznaczanie stężenia markera nowotworowego - PSA - we krwi). Dodatkowo profilaktyka to także codzienne dbanie o swoje zdrowie - zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu, uprawianie aktywności fizycznej oraz praktykowanie dobrych nawyków dietetycznych (w tym także w celu utrzymania prawidłowej masy ciała). Pamiętajmy, że wczesne wykrycie raka prostaty znacząco zwiększa szanse pacjenta na wyzdrowienie!