Postępowanie w kaszlu – rekomendacje i wytyczne

Definicja kaszlu. Kaszel suchy i mokry

Kaszel jest odruchem obronnym, który zapobiega aspiracji pokarmu i płynów do dróg oddechowych, a także pomaga w wydalaniu śluzu i ciał obcych z dolnych dróg oddechowych. Jest inicjowany w drogach oddechowych przez stymulację nerwów czuciowych na poziomie krtani lub poniżej. Pierwsze dni infekcji są często związane z suchym, nieproduktywnym kaszlem, który nie spełnia żadnych użytecznych funkcji i może powodować utratę snu i wyczerpanie. Kaszel produktywny zwykle pojawia się później i może być związany z rozprzestrzenianiem się stanu zapalnego do dolnych dróg oddechowych i wyzwalaniem produkcji śluzu [1].

Kaszel może być spowodowany wieloma czynnikami, od przeziębienia po zapalenie oskrzeli, astmę lub alergie [2]. Dlatego ważne jest, aby konsultować się z lekarzem, zwłaszcza w sytuacji gdy kaszel zaczyna nas niepokoić lub za-obserwujemy u siebie którykolwiek z następujących objawów [3]:

• kaszel trwa ponad 3 tygodnie,
• kaszel jest silny lub nagle się pogarsza,
• oprócz kaszlu występuje ogólnie złe samopoczucie,
• poza kaszlem, odczuwamy ból w klatce piersiowej lub mamy trudności z oddychaniem, 
• tracimy na wadze.

Leczenie różnych rodzajów kaszlu - metody niefarmakologiczne i farmakologiczne

Nie ma jeszcze leku, który mógłby wyleczyć kaszel wywołany infekcją dróg oddechowych, taką jak przeziębienie lub grypa. Istnieje jednak wiele rzeczy, które można zrobić, aby złagodzić objawy oraz kilka rodzajów preparatów na kaszel, które warto wypróbować.

Co możemy zrobić, aby złagodzić suchy kaszel [4, 5]:

• utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu - w ten sposób utrzymujemy nawilżoną śluzówkę gardła i mniej odczuwamy suchość i łaskotanie wywołanie jego podrażnieniem,
• pić ciepłe napoje, takie jak np. herbata z miodem i cytryną, aby ukoić gardło,
• sięgnąć po pastylkę do ssania, lody lub cukierki, które można ssać - to pomoże nawilżyć gardło i złagodzić podrażnienie,
• jak najwięcej czasu siedzieć prosto i unikać leżenia na plecach [5], ponieważ może to wzmóc kaszel,
• zastosować dostępne bez recepty leki na kaszel suchy, które mogą go złagodzić poprzez zahamowanie od-ruchu kaszlu. Mogą również zmniejszyć nadwrażliwość śluzówki towarzyszącą infekcji [2, 6].

Kaszel mokry, produktywny możemy łagodzić poprzez m.in:

• leżenie na boku lub siedzenie prosto, pozycje te pomogą usunąć śluz z płuc [4],
• inhalacje parą, wdychając opary gorącej wody lub biorąc gorący prysznic [4],
• oddychanie przez nos tak często jak to możliwe, ponieważ oddychanie przez usta może nasilić kaszel,
• stosowanie farmaceutyków na kaszel mokry, dostępnych bez recepty, np. z zawartością substancji czynnej takiej jak ambroksol. Mogą one rozrzedzić śluz w drogach oddechowych i pomóc go usunąć [6].

Kiedy stosować lek mukoaktywny na kaszel?

Leki wpływające na rozrzedzenie wydzieliny (leki mukoaktywne) są bardzo często stosowane w chorobach dróg oddechowych, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Najczęściej wykorzystywane są w wirusowych i bakteryjnych zakażeniach płuc i oskrzeli. Ze względu na mechanizm działania, leki te podzielić możemy na:

• leki upłynniające wydzielinę (mukolityki),
• leki wyksztuśne,
• mukokinetyki,
• mukoregulatory.

Leki mukoaktywne powinny być stosowane w przemyślany sposób, w terapiach chorób dróg oddechowych, w których występuje problem z usuwaniem wydzieliny, czyli m.in. w terapii ostrych i przewlekłych chorób oskrzeli. Istotne, aby były podawane w tych fazach infekcji górnych dróg oddechowych, w których kaszel staje się już produktywny. U pacjentów, u których występuje suchy kaszel z innych powodów, np. nadreaktywności oskrzeli czy przewlekłego zapalenia zatok nie jest ani uzasadnione ani potrzebne stosowanie mukolityków [7]. Leki mukolityczne najczęściej są lekami doustnymi, występują w formie tabletek, syropu bądź proszku do rozpuszczania w wodzie. Do wyjątków należy ambroksol, który jako jedyny jest dostępny również w nebulizacji [7].

Mechanizm działania ambroksolu w zwalczaniu kaszlu mokrego

Ambroksol to substancja czynna, łącząca w sobie więcej niż jeden mechanizm działania. Powoduje zwiększenie wydzielania śluzu i rozrzedza go, w związku z czym śluz staje się bardziej luźny i łatwiej go odkrztusić. Zwiększa ponadto wytwarzanie surfaktantu, który zmniejsza napięcie powierzchniowe pęcherzyków płucnych, co ułatwia ewakuację śluzu z organizmu [7]. Dzięki temu ambroksol dobrze sprawdza się w przypadku mokrego, produktywnego kaszlu [8]. Jakimi jeszcze dodatkowymi właściwościami się charakteryzuje? [7]. Warto wiedzieć, że:

• hamuje uwalnianie cytokin prozapalnych,
• działa przeciwwirusowo,
• zwiększa stężenie przeciwciał IgA oraz IgG, potencjalnie zwiększa zatem możliwości obronny przeciwdrobnoustrojowej w drogach oddechowych,
• zmniejsza przewodzenie bólu, co powoduje mniejsze odczuwanie podrażnienia górnych dróg oddechowych,
• zwiększa stężenie niektórych antybiotyków w oskrzelach, m.in. amoksycyliny [8]

Ważne jest, że nie zmniejsza stężenia leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, w tym paracetamolu. Dobroczynne działanie ambroksolu potwierdzają pacjenci [9]. W badaniu pacjentów aptek, który zakupili produkty zawierające markowe preparaty ambroksolu, 87,8% zadeklarowało złagodzenie objawów w ciągu 60 minut. Zmniejszoną częstotliwość kaszlu w ciągu dnia wskazało 87,5% respondentów, zaś wyraźne zmniejszenie wybudzeń z powodu kaszlu w nocy aż 87,7% osób [9].

Bibliografia:
1. Eccles R. Understanding the symptoms of the common cold and influenza. Lancet Infect Dis. 2005 Nov;5(11):718-25. doi: 10.1016/S1473-3099(05)70270-X. PMID: 16253889; PMCID: PMC7185637.
2. Sharma S, Hashmi MF, Alhajjaj MS. Cough. [Updated 2022 Aug 18]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publish-ing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493221/, data dostępu: 24.07.2023.
3. NHS, Cough, accessed December 20, 2022, available at: https://www.nhs.uk/conditions/cough/, data dostępu: 24.07.2023.
4. NHS Inform, Cough - Long-term effects of COVID-19, accessed December 20, 2022, available at: https://www.nhsinform.scot/long-term-effects-of-covid-19-long-covid/signs-and-symptoms/long-covid-cough, data dostępu: 24.07.2023.
5. BMJ Best Practice, Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Management recommendations, accessed December 20, 2022, available at https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000201/management-recommendations, data dostępu: 24.07.2023.
6. Kardos P, Dinh QT, Fuchs KH, Gillissen A, Klimek L, Koehler M, Sitter H, Worth H. German Respiratory Society guidelines for diagno-sis and treatment of adults suffering from acute, subacute and chronic cough. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:105939. doi: 10.1016/j.rmed.2020.105939. Epub 2020 Apr 25. PMID: 32843157.
7. Pawliczak R., Znaczenie leków mukoaktywnych w okresie pandemii COVID-19, Terapia, ROK XXVIII, e-REPRINT Z nR. 12, GRUDZIEŃ 2020.
8. Kupaj A et. Al. Ambroksol – lek nie tylko na kaszel. Świat Medycyny i Farmacji 06/2023, 80-86.
9. Kardos P., et al. Characterization of differential patient profiles and therapeutic responses of pharmacy customers for four ambroxol formulations. BMC Pharmacology and Toxicology. 2018; 19:40; 5-6. 59% rozpoczęło leczenie w 0-2 dniu wystąpienia objawów, a czas leczenia wyniósł 4,3 dnia. 59% potwierdza bardzo szybkie lub szybkie złagodzenie objawów.