Łysienie plackowate - przyczyny, objawy, sposoby leczenia i diagnostyka

Łysienie plackowate - co to jest?

Łysienie plackowate (łac. alopecia areata) to schorzenie skóry owłosionej, które charakteryzuje się nagłą utratą włosów w określonych obszarach głowy lub innych części ciała, takich jak brwi, rzęsy, broda, czy okolice narządów płciowych. Obszary łysienia mają zazwyczaj kształt okrągłych lub owalnych placków o różnych rozmiarach. Łysienie plackowate to choroba, której przyczyny nie zostały do końca poznane, jednak najczęściej mówi się o podłożu immunologicznym zależnym od limfocytów T. W momencie uwolnienia cytokin prozapalnych przez keranocyty (komórki w mieszku włosowym) dochodzi do aktywowania komórek śródbłonka. Konsekwencją jest powstanie nacieku komórek zapalnych (w tym limfocytów T) wokół mieszka włosowego. Stan zapalny powoduje szybką utratę włosów lub przejście włosów w fazę telogenową.

Skąd się bierze łysienie plackowate? Przyczyny

Przyczyny łysienia plackowatego nie są do końca zrozumiane, ale przyjmuje się, że jest to schorzenie autoimmunologiczne, powodujące, że układ odpornościowy atakuje komórki włosów. Na ryzyko rozwoju łysienia plackowatego poza reakcjami autoimmunologicznymi wpływają uwarunkowania genetyczne, wahania hormonalne oraz czynniki neurogenne.

• Czynniki genetyczne - istnieją pewne predyspozycje genetyczne do łysienia plackowatego. Jeśli w rodzinie występują przypadki tej choroby, ryzyko jej wystąpienia może być większe.
• Reakcje autoimmunologiczne - w łysieniu plackowatym układ odpornościowy atakuje własne komórki włosów, traktując je jak obce ciała. Prowadzi to do zapalenia wokół cebulek włosowych, co z kolei powoduje utratę włosów.
• Zaburzenia hormonalne - zmiany poziomu hormonów również mogą wpływać na rozwój łysienia plackowatego. Niektóre przypadki choroby są zauważane po okresie zmian hormonalnych, takich jak ciąża czy menopauza.
• Czynniki neurogenne związane z układem nerwowym, mogą odegrać rolę w rozwoju łysienia plackowatego.

Jak rozpoznać łysienie plackowate? Objawy

Typowym objawem łysienia plackowatego jest nagłe pojawienie się okrągłych lub owalnych pozbawionych włosów obszarów na skórze głowy lub innych częściach ciała, takich jak brwi, rzęsy, broda. Łyse place mogą pojawić się w ciągu kilku dni lub tygodni. Skóra w obszarze występowania plam łysienia jest zazwyczaj gładka i nie wykazuje oznak łuszczenia czy zaczerwienienia. Pacjenci z łysieniem plackowatym zazwyczaj nie odczuwają bólu ani innych dolegliwości skórnych w obszarze utraty włosów. Niekiedy schorzenie to można pomylić z innymi chorobami skóry, dającymi podobne objawy. Wśród nich wymienia się głównie:

• trichotillomanię – zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, które objawia się niekontrolowanym wyciąganiem włosów, co prowadzi do utraty włosów;
• wczesną postać łysienia bliznowaciejącego – stan, którego cechą charakterystyczną jest nieodwracalna utrata włosów, będąca następstwem zastąpienia mieszków włosowych tkanką łączną włóknistą;
• grzybicę owłosionej skóry głowy – chorobę, dla której charakterystyczne jest miejscowy stan zapalny z możliwym złuszczaniem

Łysienie plackowate - rodzaje

Łysienie plackowate może przybierać różne formy i pojawiać się w różnych obszarach ciała. W zależności od stopnia utraty owłosienia oraz umiejscowienia ognisk stosuje się podział na: łysienie jednoogniskowe i wieloogniskowe, łysienie całkowite, uogólnione, wężykowate, pasmowe oraz rozlane.

• Typowe łysienie plackowate objawia się charakterystycznymi okrągłymi obszarami pełnej utraty włosów. Ogniska wyłysienia mogą występować na skórze głowy, brwiach, rzęsach czy brodzie.
• Jednoogniskowe łysienie to forma łysienia plackowatego, charakteryzująca się obecnością pojedynczych obszarów łysiny.
• W przypadku wieloogniskowego łysienia plackowatego pojawia się kilka obszarów łysin.
• Łysienie plackowate całkowite charakteryzuje się utratą włosów na całej powierzchni skóry głowy.
• Łysienie plackowate uogólnione to forma łysienia plackowatego, która charakteryzuje się utratą włosów nie tylko na skórze głowy, ale także na całym ciele. Jest to skrajna postać łysienia plackowatego, gdzie proces autoimmunologiczny, w którym układ odpornościowy atakuje włosy, prowadzi do utraty owłosienia zarówno na głowie, jak i na innych obszarach ciała.
• Łysienie wężykowate charakteryzuje się symetryczną utratą włosów, głównie w obszarach potylicznych, czołowych i skroniowych.
• Łysienie pasmowate to specyficzna odmiana łysienia plackowatego. Charakteryzuje się utratą włosów w pasmach biegnących od środka głowy ku zewnętrznym krawędziom, co może prowadzić do utworzenia pasów nagiej skóry.
• Łysienie plackowate rozlane to forma łysienia plackowatego, która charakteryzuje się utratą owłosienia na znacznym obszarze skóry głowy, bez wyraźnych oddzielnych ognisk łysienia. W tym przypadku, utrata włosów może być bardziej równomierna, obejmując większą powierzchnię skóry głowy.
• Złośliwe łysienie plackowate jest wynikiem długotrwałego, opornego leczenia. W przypadku łysienia złośliwego włosy nie odrastają.

Typy łysienia plackowatego

Innym podziałem łysienia plackowatego jest klasyfikacja Ikeda, która uwzględnia cztery typy łysienia: typ pospolity, typ atopowy, typ kombinowany oraz typ hipertoniczny.

• Typ pospolity łysienia plackowatego cechuje się szybkim pojawianiem i samoistnym ustępowaniem zmian.
• Typ atopowy to gorzej rokujący, bardziej rozległy typ łysienia występujący u chorych z wywiadem atopowym.
• Typ kombinowany to typ odnoszący się do chorych na łysienie plackowate ze współistniejącymi zaburzeniami narządów wewnątrzwydzielniczych, m. in. tarczycy.
• Typ hipertoniczny to rodzaj łysienia plackowatego, w którym ogniska mogą zlewać się w większą całość.

Diagnostyka łysienia plackowatego - co robić?

Diagnostyka łysienia plackowatego wymaga profesjonalnej oceny lekarza, zazwyczaj dermatologa - specjalisty w dziedzinie zdrowia skóry i włosów. Lekarz przeprowadza wywiad medyczny, pytając o historię chorób, stosowane leki oraz czynniki genetyczne, a następnie dokonuje badania fizykalnego, oceniając obszary utraty włosów, ich charakterystykę i ewentualne zmiany skórne. Powszechnie stosowany jest również test pociągania polegający na delikatnym pociągnięciu kępki 40–60 włosów w trzech lokalizacjach na skórze owłosionej głowy. W przypadku badania aktywności łysienia plackowatego zaleca się pociągać włosy z obrzeża ogniska. Test uznaje się za dodatni jeśli w rękach lekarza zostają w dowolnej lokalizacji ponad 3 włosy lub ponad 10 włosów łącznie. Jednym z narzędzi diagnostycznych, które lekarze dermatolodzy mogą używać w procesie diagnozowania łysienia plackowatego jest dermatoskop, który pozwala na dokładne obejrzenie struktury włosa, co może być istotne przy ocenie stanu zdrowia cebulek włosowych i wykrywaniu ewentualnych zmian, takich jak czerwone plamy, zgrubienia, czy inne nieprawidłowości. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić dodatkowe badania, takie jak pobranie wycinka skóry oraz badania laboratoryjne. Badanie histologiczne pozwala na dokładniejszą ocenę stanu cebulek włosowych w celu potwierdzenia diagnozy łysienia plackowatego i wykluczenia innych możliwych przyczyn utraty włosów. Czasem łysienie plackowate może być związane z innymi schorzeniami, takimi jak zaburzenia hormonalne czy problemy z układem immunologicznym, w związku z tym lekarz może zalecić badania laboratoryjne w celu wykluczenia lub potwierdzenia tych czynników. Wskazane może być także wykonanie testów czynnościowych tarczycy lub ocena przeciwciał przeciwtarczycowych. Nieprawidłowe wyniki testów czynnościowych tarczycy lub obecność przeciwciał przeciwtarczycowych wstępnie potwierdza rozpoznanie łysienia plackowatego.

Czy można wyleczyć łysienie plackowate?

Ponieważ przyczyny choroby nie są do końca zrozumiane, a samo schorzenie w wielu przypadkach ma przebieg nieprzewidywalny, nie ma jednoznacznej metody leczenia, która skutkowałaby trwałym wyleczeniem u wszystkich osób dotkniętych tym schorzeniem. Istnieją jednak różne podejścia terapeutyczne, które mogą pomóc w zarządzaniu łysieniem plackowatym, do których należy między innymi stosowanie leków przeciwzapalnych, środków immunosupresyjnych, terapia światłem UV czy leczenie biologiczne. Bywa, że odpowiednio szybko wdrożone postępowanie może zahamować postęp choroby, a u niektórych pacjentów włosy mogą odrosnąć spontanicznie, nawet bez leczenia.

Leczenie łysienia plackowatego

Leczenie łysienia plackowatego jest zindywidualizowane i zależy od stopnia zaawansowania choroby, czynników wpływających na jej rozwój oraz cech pacjenta. Najpopularniejszą metodą jest miejscowe stosowanie leków. Nakładane na obszary dotknięte łysieniem plackowatym kortykosteroidy w postaci maści, kremów lub roztworów mają działanie przeciwzapalne i mogą pomóc w złagodzeniu reakcji autoimmunologicznych wokół cebulek włosowych. Oprócz kortykosteroidów lekarz może zalecać także środki stymulujące wzrost włosów, np. minoksydyl. W leczeniu łysienia plackowatego stosowana jest także terapia światłem, która wykorzystuje promienie UVB w celu zmniejszenia stanu zapalnego i stymulacji wzrostu włosów. W przypadkach zaawansowanych lub opornych na inne formy leczenia lekarz może zalecić leki immunosupresyjne, takie jak cyklosporyna czy metotreksat. Leki te działają na układ odpornościowy, hamując reakcje autoimmunologiczne. Dla wielu osób utrata włosów może stanowić wyzwanie dla poczucia własnej wartości i pewności siebie, dlatego dla chorych zmagających się z łysieniem plackowatym poza leczeniem farmakologicznym pomocne może być również wsparcie psychologiczne. Profesjonalna pomoc psychologa, terapeuty czy dołączenie do grupy wsparcia dla osób zmagających się z łysieniem plackowatym może zapewnić poczucie zrozumienia.

Łysienie plackowate – pielęgnacja i zapobieganie

Sama pielęgnacja nie zapobiegnie wystąpieniu łysienia plackowatego, jednak odpowiednia opieka nad włosami i skórą głowy będzie pomocna dla osób zmagających się z tą chorobą.

• Łagodna pielęgnacja włosów – zaleca się unikanie intensywnego mycia włosów oraz gorącej wody. Stosowanie delikatnych, pozbawionych składników drażniących kosmetyków do systematycznej pielęgnacji włosów może być korzystne dla osób z łysieniem plackowatym.
• Należy unikać noszenia zbyt ciasnych fryzur, które mogą wywoływać nadmierne napięcie włosów i skóry głowy.
• Zdrowa, zbilansowana dieta bogata w witaminy i minerały oraz kwasy tłuszczowe omega-3 wpłynie korzystnie na funkcjonowanie całego organizmu i będzie wspierać zdrowie skóry oraz włosów.
• Jeśli sposób odżywiania nie pomoże zapobiec niedoborom kluczowych składników odżywczych, warto skonsultować się z dietetykiem, który zaproponuje odpowiednie suplementy diety na skórę, włosy i paznokcie.
• Regularne mycie włosów i skóry głowy zapewni czystość i pomoże w zapobieganiu problemom skórnym.
• Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga pomogą w zarządzaniu stresem, który może być czynnikiem wyzwalającym objawy łysienia plackowatego.
• Regularne kontrole u dermatologa wpłyną na wczesne wykrycie ewentualnych problemów skórnych, w tym łysienia plackowatego.

Podejmowanie działań prewencyjnych nie zawsze pomoże zapobiec łysieniu plackowatemu. Każdy objaw choroby należy niezwłocznie skonsultować z dermatologiem, który będzie w stanie dostosować plan opieki i leczenia do indywidualnych potrzeb.