Kwas acetylosalicylowy w ciąży - zastosowanie, dawkowanie, bezpieczeństwo przyjmowania

Działanie kwasu acetylosalicylowego

Kwas acetylosalicylowy poprzez swój mechanizm działania – blokowanie aktywności enzymatycznej Cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2) wykazuje właściwości:

• przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne – takie działanie wykazuje, jeżeli jest stosowany w dawce jednorazowej 500-1000 mg;
• przeciwpłytkowe – poprzez blokowanie aktywności enzymu COX-1w płytkach krwi kwas acetylosalicylowy hamuje wytwarzanie tromboksanu, zmniejsza zdolność płytek krwi do agregacji i tym samym wykazuje działanie kardioprotekcyjne – takie działanie wykazuje w dawkach 75-150 mg. Więcej o kardioprotekcyjnym działaniu kwasu acetylosalicylowego można przeczytać w artykule Kwas salicylowy w profilaktyce chorób serca.

W ostatnich latach pojawiło się bardzo dużo doniesień, potwierdzonych badaniami, które wskazują, że stosowanie kwasu acetylosalicylowego (w małych dawkach) w ciąży może przynieść duże korzyści.

Stosowanie kwasu acetylosalicylowego w ciąży

Stosowanie kwasu acetylosalicylowego w czasie ciąży i bezpieczeństwo tego stosowania uzależnione jest od dawki leku. Inaczej wygląda w przypadku stosowania dużych dawek a inaczej małych.

Kwas acetylosalicylowy w czasie ciąży – większe dawki

Kwas acetylosalicylowy, w dawkach przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych, czyli 500-1000 mg jednorazowo, nie powinien być stosowany w czasie ciąży.

Dotychczas wykazano, że substancja ta, w takich dawkach może niekorzystnie wpływać na dziecko i na przebieg ciąży – w szczególności może:

• przenikać przez łożysko;
• zwiększać ryzyko wytrzewiania wrodzonego;
• zwiększać ryzyko krwawień;
• zwiększać ryzyko wad serca i rozszczepu podniebienia u dziecka;
• wydłużać czas porodu;
• zwiększać ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego – przewodu Bottala.

Ponadto wykazano, że stosowanie kwasu acetylosalicylowgo (w dawkach przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych) może wiązać się z wyższą śmiertelnością okołoporodową, wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu dziecka i działaniem teratogennym.

Ryzyko to zostało uwzględnione w licznych klasyfikacjach dotyczących bezpieczeństwa stosowania leków w ciąży. I tak:

• kwas acetylosalicylowy zaliczany był do kategorii D wg klasyfikacji FDA. Do tej kategorii zaliczane były leki, dla których dotychczas wykazano ryzyko szkodliwego działania leków tej kategorii na płód. Leki tej kategorii mogą być stosowane w stanach zagrażających życiu matki – jeżeli inne, bezpieczniejsze leki nie mogą być podane lub są/były nieskuteczne. Klasyfikacja ta została opracowana w latach 70 XX wieku i opisywała bezpieczeństwo stosowania leków w ciąży. Substancje lecznicze były tam klasyfikowane do 5 różnych klasyfikacji, oznaczanych literami A, B, C, D, X w zależności od wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach i ewentualnie na kobietach. Klasyfikacja ta opierała się w większości na badaniach na zwierzętach a w bardzo małym stopniu na badaniach na kobietach. Dodatkowo posiadała wiele wad. W związku z tym w 2014 roku FDA opracowała nowy system informacji dotyczących bezpieczeństwa stosowania leków w ciąży i w okresie laktacji „Pregnancy and Lactation Labeling Rule (PLLR)” i system ten w ostatecznej wersji z 2020 roku obowiązuje obecnie. Niemniej jednak cały czas można spotkać się z odniesieniami do tej klasyfikacji oraz do tego, że kwas acetylosalicylowy nie powinien być stosowany w czasie ciąży;
• kwas acetylosalicylowy zaliczany jest do kategorii C wg klasyfikacji australijskiej TGA. Do tej kategorii zaliczane są substancje lecznicze, które posiadają właściwości farmakologiczne i powodują lub mogą powodować niekorzystne oddziałania na płód lub dziecko. Nie powodują wad rozwojowych. Efekt ten może być odwracalny. Niemniej jednak należy unikać stosowania leków z tej kategorii;
• według opracowania „Drugs in Pregnacy and Lactation” kwas acetylosalicylowy zaliczany jest do kategorii leków, dla których badania na ludziach wskazują ryzyko w I i III trymestrze ciąży (Human data suggest risk in 1ST and 3RD trimestr)

Kwas acetylosalicylowy w czasie ciąży – mniejsze dawki

Kwas acetylosalicylowy, w małych dawkach, czyli 75-150 mg jednorazowo, może być stosowany w czasie ciąży – wtedy kiedy zaleci to lekarz.

W ostatnich latach opublikowanych zostało wiele badań, które wskazują, że stosowanie kwasu acetylosalicylowego w małych dawkach, w czasie ciąży jest nie tylko możliwe i bezpieczne ale co istotne może przynieść wiele korzyści dla przebiegu ciąży. Wykazano bowiem, że niskie dawki kwasu acetylosalicylowego istotnie zmniejszają ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego. Dodatkowo wykazano, że niskie dawki kwasu acetylosalicylowego nie stanowią ryzyka dla przebiegu ciąży i dla zdrowia dziecka.

Stan przedrzucawkowy i rzucawka

Stan przedrzucawkowy jest to bardzo niebezpieczny i dla kobiety i dla jej dziecka stan w czasie ciąży. Rozpoznaje się go po 20 tc. I w jego przebiegu mogą występować następujące objawy:

• nadciśnienie tętnicze >140/90;
• białkomocz;
• zaburzenia narządowe;
• hipotrofia płodu.

Stan przedrzucawkowy poprzedza wystąpienie rzucawki w ciąży – czyli występowanie bardzo niebezpiecznego, zagrażającego życiu matki i dziecka stanu zatrucia ciążowego, objawiającego się drgawkami i śpiączką, prowadzącego nawet do śmierci.

Czynniki ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego

Do czynników umiarkowanego ryzyka występowania stanu przedrzucawowego zalicza się:

• pierwszą ciążę;
• ciążę mnogą;
• wiek >40 lat;
• długi odstęp pomiędzy ciążami >10 lat;
• BMI sprzed ciąży >35;
• rodzinne występowanie stanu przedrzucawkowego.

Do czynników wysokiego ryzyka występowania stanu przedrzucawowego zalicza się:

• nadciśnienie tętnicze w poprzedniej ciąży;
• przewlekłe nadciśnienie tętnicze;
• przewlekłą chorobę nerek;
• cukrzycę typu I i II;
• choroby autoimunnologiczne.

Profilaktyka stanu przedrzucawkowego w ciąży kwasem acetylosalicylowym

Ze względu na to, że wyłoniono grupy umiarkowanego i wysokiego ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego w ciąży można zapobiegać jego wystąpieniu. Przede wszystkim można i należy to robić za pomocą odpowiedniej opieki medyczną nad kobietą ciężarną – poprzez regularne badania i obserwację. Dodatkowo można zastosować (oczywiście po konsultacji z lekarzem) kwas acetylosalicylowy w małych dawkach. Wykazano bowiem, że przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego u kobiet z grup ryzyka zmniejsza istotnie ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego – nawet o 40%. Ale aby tak było konieczne jest spełnienie kilku warunków:

• należy przyjmować kwas acetylosalicylowy w dawce 100-150 mg;
• należy przyjmować kwas acetylosalicylowy 1 raz dziennie na noc;
• rozpoczęcie przyjmowania kwasu acetylosalicylowego powinno nastąpić przed 16 tc;
• należy kontynuowanie przyjmowania kwasu acetylosalicylowego do 34 tc;
• należy podawać kwas acetylosalicylowy kobietom z grup ryzyka;
• nie należy samodzielnie decydować o przyjmowania tego leku w czasie ciąży.

Podsumowując, kwas acetylosalicylowy ma szerokie spektrum działania – od przeciwbólowego, przeciwgorączkowego i przeciwzapalnego, poprzez kardioprotekcyjne a kończąc na profilaktycznym w kontekście ciąży i stanu przedrzucawkowego. I o ile stosowanie tego leku w większych dawkach jest przeciwwskazane w czasie ciąży, to w mniejszych dawkach (100-150 mg na dobę) jest nie tylko bezpieczne ale także zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego u kobiet z grup ryzyka.

Literatura:
1. Korbut R., i wsp. Farmakologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
2. Briggs G.G., i wsp. Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal nad neonatal risk. Wolters Kluwer, 2017
3. Schaefer C., i wsp. Drugs during pregnancy and lactation treatment options and risk assessment. Elsevier, 2015
4. Tuszyński K., i wsp. Leki i ciąża – bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków, 2020
5. Bręborowicz G.H., i wsp. Farmakoterapia w położnictwie, PZWL, Warszawa, 2018
6. Friese k., i wsp. Leki w ciąży i laktacji - przewodnik dla lekarzy i farmaceutów. MedPharm Polska, Wrocław, 2014
7. Stolarczyk M., Bezpieczeństwo stosowania leków w ciąży, Almanach URPLWMiPB, 202015,4,31-40
8. Food and Drug Administration. Content and Format of Labeling for Human Prescription Drug and Biological Products; Requirements for Pregnancy and Lactation Labeling, 2014
9. Food and Drug Administration. Pregnancy and Lactation Labeling: Improved Benefit-Risk Information, 2015
10. Food and Drug Administration. Pregnancy and Lactation Labeling (Drugs) Final Rule, 2020
11. The Australian categorisation system for prescribing medicines in pregnancy, dostęp online: https://www.tga.gov.au/prescribing-medicines-pregnancy-database
12. Roberge S, Nicolaides K, Demers S, et al. The role of aspirin dose on the prevention of preeclampsia and fetal growth restriction: systematic review and meta-analysis. Am J Obstet Gynecol. 2017; 216(2): 110–120.e6, doi: 10.1016/j.ajog.2016.09.076, indexed in Pubmed: 27640943.