Kalendarz badań w ciąży – co się do niego zalicza?

Badania, które warto wykonać przed ciążą

Wykrycie pewnych chorób czy zakażeń jeszcze przed zajściem w ciążę znacząco zmniejsza ryzyko nie tylko poronień, ale również rozwoju różnych wad u płodu. Jakie badania warto więc wykonać przed zajściem w ciążę?

• Badanie na obecność wirusa cytomegalii. To badanie można wykonać przed lub w trakcie ciąży. Dla osób z prawidłową odpornością choroba nie jest groźna, daje jedynie objawy grypopodobne. Sprawa jednak zmienia się, jeśli chodzi o kobiety w ciąży. Wirus – cytomegalowirus, przechodzi przez łożysko do płodu. Może być przyczyną poważnych wad, a nawet wywoływać poronienie. Dziecko może zarazić się również wirusem w trakcie porodu lub karmienia piersią.
  
  
• Badanie w kierunku przeciwciał kiły VDRL.
  
  
• Badanie na obecność przeciwciał toksoplazmozy. Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą, dającą skąpe objawy lub przebiegające bezobjawowo. W przypadku ciąży powoduje jednak duże zagrożenie dla płodu, w zależności od trymestru w jakim dojdzie do zarażenia. Może to skutkować m.in.: wodogłowiem, małogłowiem, hipotrofią, małopłytkowością, zwapnieniem mózgu, etc. Winowajcą są pierwotniaki o nazwie Toxoplasma gondii, które atakują ludzi, jak i zwierzęta. Badanie powinny przeprowadzić kobiety, które narażone są na ryzyko zachorowania – posiadające kota wychodzącego, spożywające surowe mięso (na przykład w formie tatara), mające kontakt z glebą, pracując bez rękawic ochronnych.  Badanie na przeciwciała powinno być przeprowadzone kilkakrotnie: przed ciążą – jeśli wyniki wyjdą ujemne, co oznacza, że kobieta nigdy nie przechodziła toksoplazmozy, należy ponownie wykonać badania: do 10 tygodnia oraz około 21-26 tygodnia ciąży, dla pewności, że nie zaraziła się nią w trakcie ciąży.
  
  
• Badania genetyczne. Takie badania mutacji genetycznych dla przyszłych rodziców mogą ustrzec przed problemami z donoszeniem ciąży czy ryzykiem poronień nawracających. Nie są to jednak jedyne powody dla których warto rozważyć ten typ badania. Wadliwe geny mogą być odpowiedzialne za wzrost ryzyka wystąpienia zakrzepicy żył głębokich czy powstanie zakrzepów w łożysku, prowadzących do obumarcia płodu. Takie badanie również może wskazać prawdopodobieństwo wystąpienia u dziecka mukowiscydozy, fenyloketonurii, niedosłuchu czy zespołu Fra X.
  
  
• Badanie na obecność przeciwciał wobec różyczki. Różyczka jest niegroźną chorobą wieku dziecięcego. Sytuacja zmienia się, jeśli jest nią zagrożona osoba dorosła, a tym bardziej kobieta w ciąży. Zachorowanie podczas trwającej ciąży niesie za sobą ryzyko poważnych powikłań. Wady powstałe na wczesnym etapie rozwoju ciąży wiążą się z jaskrą, zaćmą, głuchotą czy wodogłowiem i upośledzeniem.
  
  
• Badanie na wykrycie przeciwciał ospy wietrznej. Ospa wietrzna również jest zakaźną chorobą wirusową, którą większość osób przechodzi w trakcie wieku dziecięcego. Jeśli przeszliśmy przez nią – nie grozi nam powtórne zakażenie. Jednak jeśli nie – to wizja jej zarażeniem jest szczególnie niebezpieczna podczas ciąży. Jej konsekwencje, w zależności od trwającego trymestru, mogą być poważne i prowadzić od poronienia, po obumarcie płodu i przedwczesnego porodu. Najmniejsze ryzyko powikłań ma miejsce, jeśli do zarażenia dojdzie w drugim trymestrze, natomiast wzrasta ono ponownie w okresie okołoporodowym. Wówczas może dojść do wrodzonego zespołu ospy wietrznej.
  
  
• Badanie na obecność antygenu Hbs. Hbs jest antygenenem, który pozwala na wykrycie zarażenia wirusem HBV ( wirusowe zapalenie wątroby typu B). Jeśli stwierdzi się jego obecność, jest to równoznaczne, że ciężarna jest nosicielką wirusa HBV. Jeśli lekarze mają taką wiedzę, noworodkowi po porodzie zostają podane immunoglobuliny HBIG, mające na celu zabezpieczenie dziecka przed zakażeniem w trakcie porodu. Zaleca się wykonanie badania u wszystkich kobiet w ciąży około 37 tygodnia.
  
  
• Badanie poziomu hormonów płciowych i tarczycy. Do zapłodnienia, utrzymania i prawidłowego rozwoju ciąży, jest potrzebny odpowiedni balans hormonów. Nieprawidłowe wskaźniki mogą przyczynić się do problemów – takich, jak np. poronienia.
  
  
• Warto również sprawdzić stan zębów oraz wyleczyć te, które tego wymagają.

Skupiając się na skrupulatnie wykonywanych badaniach, warto podkreślić, że nie da się stworzyć jednego modelu – panelu badań dla wszystkich ciężarnych. Istnieje zestaw badań absolutnie podstawowych, które są zalecane przez lekarzy, lecz w niektórych wypadkach ordynowane są również inne badania, wychodzące poza obszar bazowy, zwłaszcza jeśli te bazowe wyszły niejednoznacznie. Warto wspomnieć także, iż wszystko to jest sprawą bardzo płynną. Czasem należy wykonać dodatkowe badania, czasem są ku temu wskazania, lub nawet konieczność, dlatego należy część z nich rozważyć indywidualnie – nie lekceważmy zaleceń lekarzy.

Dlaczego należy wykonywać wszystkie zalecane badania w ciąży?

Ponieważ w ten prosty, szybki i nie inwazyjny sposób możemy dowiedzieć się jak przebiega rozwój i jaki jest stan zdrowia tego małego człowieka, który rozwija się w maminym brzuchu. Wyniki różnych testów dostarczają również informacji o stanie zdrowia mamy, na przykład o ewentualnych niedoborach, które w porę można uzupełnić.

Zatem przechodząc do meritum, w większości wypadków, pierwszym „badaniem” jakie wykonujemy podejrzewając ciążę jest... test ciążowy, który daje informacje pozytywną, gdy stan hormonów ciążowych jest obecny w moczu. Oczywiście jeśli pojawiają się trudności już " na starcie", to lekarz może zlecić badanie z krwi hormonu Beta hCG (gonadotropiny kosmówkowej). Hormon ten jest produkowany kilka dni po zapłodnieniu, a jego ilość może zdradzić dokładnie w którym tygodniu ciąży jest pacjentka.

Niezbędne badania w ciąży

Na wizytę do ginekologa warto umówić się około 7-8 tygodnia ciąży. Wówczas zostanie wykonane pierwsze badanie ginekologiczne oraz lekarz prowadzący udzieli szczegółowych informacji na temat poszczególnych badań. Wśród absolutnie podstawowych badań jakie należy wykonać, można wyróżnić:

• morfologię krwi – by ocenić ogólny stan zdrowia, morfologia powinna zostać wykonana w trakcie ciąży 5 razy. To popularne i podstawowe badanie pozwala dokonać kontroli obrazu krwi, dzięki czemu można w łatwy sposób wykryć wiele chorób. Dlatego właśnie, że choroba matki może mieć wpływ na zdrowie dziecka. Stąd wykonywanie takiego badania stosunkowo często, żeby móc kontrolować stan zdrowia. Ocena stanu hemoglobiny często jest rozpatrywana jako kryterium przy stwierdzeniu anemii. Jej szybkie wykrycie pozwala na interwencję i pomaga uniknąć powikłań przedwczesnego porodu czy porodu dziecka z niską masą ciała;
  
  
• poziom glukozy – to kolejne podstawowe, proste badanie, rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Wykonuje się podczas pierwszych tygodni ciąży. Od wyniku zależą kolejne kroki i dalsze ewentualne badania;
  
  
• badanie ogólne moczu – zaleca się wykonywać badania moczu, by móc ocenić pracę nerek i to, czy nie wdziera się podstępem zakażenie układu moczowego. W moczu zdrowej ciężarnej nie powinno być: bakterii, ketonów, białka oraz bilirubiny. Dzięki temu niezwykle prostemu badaniu można szybko wykryć poważne schorzenia i zagrożenia takie jak cukrzyca ciążowa lub gestoza;
  
  
• cytologię – powinna być wykonywana 2x w trakcie trwania ciąży: podczas pierwszych oraz ostatnich tygodni. Jest to ważne, bezpieczne i bezbolesne badanie, które pozwala wykryć raka w obrębie szyjki macicy, który jest najczęściej diagnozowanym rakiem wśród ciężarnych. Badanie to – podkreślę jeszcze raz – jest bezpieczne dla dziecka;
  
  
• badanie grupy krwi, Rh oraz przeciwciała – oznaczenia grupy krwi wraz z czynnikiem Rh wykonuje się w pierwszym trymestrze ciąży. Oczywiście ważna jest znajomość swojej grupy krwi, co ułatwia sytuacje, w których zachodzi ryzyko transfuzji i związanych z tym problemów zdrowotnych. Ujemny czynnik Rh ciężarnej, sprawdza się ilość przeciwciał dwukrotnie, a między 27 a 32 tygodniem, warto rozważyć podanie globuliny anty-D. Badanie czynnika Rh i przeciwciał ma na celu wykluczenie konfliktu serologicznego. Konflikt serologiczny ma miejsce wówczas, kiedy kobieta ma obecne przeciwciała odpornościowe, które mogą przedostać się poprzez łożysko. Jeśli w krwinkach czerwonych dziecka jest obecny antygen, dla którego organizm ciężarnej wytworzył przeciwciała, to w trakcie łączenia się ich z krwinkami czerwonymi płodu, niszczą je, powodując chorobę hemolityczną u nowonarodzonego dziecka. Kolejną sytuacją jaka może mieć miejsce to, kiedy dziecko odziedziczy dodatni czynnik po tacie. Kiedy w trakcie porodu dojdzie do zetknięcia się krwi mamy Rh- z krwią dziecka Rh+, może dojść do niebezpiecznej sytuacji, w której organizm kobiety zacznie wytwarzać przeciwciała mające na celu zniszczenie "obcego" białka, celem obrony organizmu;
  
  
• badanie WR – odczyn Wassermanna – to badanie pozwala na wykrycie przeciwciał bakterii kiły. Kiła jest chorobą wywoływaną przez bakterie krętka bladego. Jako choroba przenoszona jest drogą płciową. Stanowi ona poważne niebezpieczeństwo dla kobiet w ciąży, gdyż może doprowadzić do zakażenia płodu, a tym samym – do poronienia lub porodu przedwczesnego. Szybka diagnoza i wdrożona terapia lekowa pomagają zniwelować ryzyko przeniesienia choroby na dziecko;
  
  
• badanie HIV w ciąży – pomimo wyraźnych zaleceń i refundacji, badanie to nie jest wykonywane ani chętnie, ani zbyt często. Zdaje się, że przyczyną tej sytuacji jest trwanie w przekonaniu, iż wirusem HIV zarażają się tylko osoby homoseksualne czy narkomani. Nic bardziej mylnego. Są na nią narażeni wszyscy aktywni seksualni. Oczywiście w sporadycznych przypadkach może dojść do zakażenia również podczas wizyty u stomatologa czy kosmetyczki. Takie badanie powinno być przeprowadzone dwukrotnie – na początku ciąży oraz tuż przed jej zakończeniem. Wiedza o pozytywnym wyniku testu pozwala uchronić dziecko przed zarażeniem;
  
  
• krzywą cukrową – między 24 a 28 tygodniem ciąży zazwyczaj wykonuje się badanie zwane krzywą cukrową. Poziom cukru we krwi bada się na czczo oraz po obciążeniu wypitą, rozcieńczoną glukozą. Kolejne badanie wykonuje się po 1 lub 2 godzinach po wypiciu roztworu. Od wyników tych pomiarów zależy, jakie kroki będą podjęte w dalszej kolejności. Badanie to ma na celu wyłapanie nieprawidłowych poziomów cukru we krwi i ewentualne wczesne zdiagnozowanie cukrzycy ciążowej oraz wprowadzenie odpowiednich zmian do diety i stylu życia. W dobie, kiedy cukrzyca została niechlubnie okrzyknięta epidemią XXI wieku, liczba przypadków cukrzycy ciążowej również wzrosła. Wykrycie oraz interwencja pozwalają na szczęśliwe donoszenie i wydanie na świat zdrowego potomka.

Badania USG w ciąży

W prawidłowo przebiegającej ciąży zaleca się wykonanie 3 lub 4 badań ultrasonograficznych. Pierwsze z nich wykonuje się ok. 8 tygodnia ciąży, oceniając, czy jest to ciąża pojedyncza czy mnoga, czy zarodek zagnieździł się w macicy oraz faktyczny tydzień płodu – co za tym idzie, na tej podstawie stwierdza się termin porodu. Badanie to daje możliwość oceny budowy macicy oraz stanu kosmówki, która finalnie przekształci się w łożysko.

Drugie badanie przypada na okres pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży. Wówczas sprawdzany jest rozwój płodu, czynność serca, mózgu i poszczególne części ciała dziecka. W tym badaniu jest również kontrolowana przezierność karkowa i kość nosowa. Ma to na celu ocenienie, czy możemy mieć do czynienia z ewentualnymi wadami wrodzonymi, genetycznymi. Jeśli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości co do oceny, ciężarna jest kierowana na dalsze badania, takie jak m.in:

• test PAPP-A;
• test zintegrowany;
• test potrójny, poczwórny;

oraz badania inwazyjne:

• amniopunkcję;
• biopsję trofoblastu;
• kordocentezę.

Trzecie badanie USG przypada na okres pomiędzy 18 – 22 tygodniem ciąży. Na tym etapie można już szczegółowo ocenić czaszkę i kręgosłup oraz organy takie jak np. serce czy nerki. Pozwala to na wczesne wykrycie ewentualnych wad wrodzonych. Na tym etapie ( a zdarza się i wcześniej) widać też płeć dziecka.

Czwarte USG przeprowadza się w okolicy 36 tygodnia. Ma ono na celu sprawdzić pozycje i wielkość dziecka, ilość płynu owodniowego oraz to, w jakim stanie jest łożysko.

Wśród innych badań, jakie zostaną przeprowadzone, można wyróżnić:

• badania ginekologiczne i piersi;
• kontrola ciśnienia tętniczego oraz masy ciała;
• pomiary miednicy i ruchliwości płodu;
• badanie KTG i czynnościowe pomiary serca.