Jak rozpoznać endometriozę i jak powinno się ją leczyć?

Czym jest endometrioza? Charakterystyczne objawy choroby

Odpowiedź na pytanie o to, czym jest endometrioza, jest naprawdę złożona. W jej przebiegu diagnozuje się obecność tkanek endometrium (a więc tkanek znajdujących się prawidłowo w jamie macicy) poza samą macicą - w obrębie miednicy mniejszej, w jajowodach, pochwie, na jajnikach, a czasem nawet w jamie brzusznej czy w płucach. Niestety, tkanki te - podobnie jak prawidłowe endometrium - reagują wydzielniczo w zależności od poziomu hormonów w organizmie kobiety, wahających się na przestrzeni cyklu miesięcznego. Oznacza to w praktyce, że mogą (i w znaczącej większości przypadków tak właśnie jest) krwawić oraz powodować ogromną bolesność w trakcie miesiączki oraz bezpośrednio przed jej wystąpieniem.

Najbardziej charakterystyczne objawy endometriozy to przede wszystkim ból, pojawiający się w specyficznych sytuacjach: podczas oddawania moczu i stolca, w trakcie miesiączki i - tak, jak zostało to już wspomniane - bezpośrednio przed jej wystąpieniem, ból w trakcie stosunku (jeśli zmiany endometrialne ulokowane są w pochwie oraz na szyjce macicy - występuje pod nazwą dyspareunii), a także przewlekłe bóle brzucha, bóle krzyża oraz ból kończyn dolnych przypominający ten charakterystyczny dla rwy kulszowej.

To jednak nie wszystko - objawy endometriozy to także krwawienie podczas stosunku i między miesiączkami (jeśli ogniska endometriozy znajdują się w pochwie czy na szyjce macicy), krwiomocz (gdy zmiany endometrialne lokalizują się w okolicach pęcherza), krew w stolcu (przy ogniskach endometriozy obecnych w odbycie czy jelitach) oraz krwioplucie (w przypadku, w którym tkanki endometrium zagnieździły się w płucach).

Charakterystycznym objawem endometriozy są również trudności z zajściem w ciążę, a także nieregularne miesiączki oraz bolesne okresy pojawiające się nagle (jeśli kobieta wcześniej przechodziła miesiączkę bezobjawowo, a w pewnym momencie zaczęła cyklicznie odczuwać podczas jej trwania dolegliwości bólowe, powinna zostać u niej wdrożona diagnostyka endometriozy).

Wśród licznych objawów endometriozy wyróżnia się również symptomy ze strony układu pokarmowego, a w tym najczęściej bolesne wzięcia oraz zaparcia, a także biegunki (zwłaszcza w trakcie miesiączki).

Warto tutaj również zaznaczyć, że wiele przypadków endometriozy przebiega bezobjawowo i jest wykrywanych podczas rutynowych badań lub w trakcie różnego rodzaju zabiegów wykonywanych w obrębie narządów rodnych czy jamy brzusznej - z tego względu ginekologiczne badania profilaktyczne są tak ważne (umożliwiają bowiem wczesne wykrycie nieprawidłowości w drogach rodnych).

Przyczyny endometriozy

Niestety, o ile objawy endometriozy, jej diagnostyka oraz sposoby leczenia są obecnie dość usystematyzowane, to przyczyny endometriozy wciąż pozostają niejasne. Za jedną z nich uznaje się tak zwane „wsteczne miesiączkowanie”, czyli sytuację, w której złuszczone komórki endometrium wraz z krwią miesięczną przedostają się „wstecz” do jajowodów i jajników i tam zagnieżdżają się, tworząc zmiany endometrialne. Miesiączkowanie wsteczne może być wywołane przez różnego rodzaju schorzenia narządów rodnych, a także przez nieprawidłowości anatomiczne w budowie macicy. Hipoteza ta nie jest jednak potwierdzona, ponieważ nie u wszystkich pacjentek doświadczających miesiączkowania wstecznego rozwija się endometrioza.

Lekarze i naukowcy upatrują również przyczyn endometriozy w czynnikach środowiskowych (na przykład w kontakcie z różnego rodzaju toksynami), ale także w czynnikach genetycznych (u kobiet, u których krewne w linii prostej doświadczyły endometriozy w przeszłości, ryzyko zachorowania wzrasta) czy w czynnikach fizjologicznych (przykładowo, transmisja tkanek endometrium do jamy brzucha podczas operacji w tym obrębie - po cięciu cesarskim i innych zabiegach).

Diagnostyka endometriozy

Jeśli wiesz już, jak rozpoznać endometriozę, warto również wiedzieć, jakie rodzaje diagnostyki są dostępne dla pacjentek podejrzewających i lekarzy podejrzewających właśnie to schorzenie. Diagnostyka endometriozy opiera się w głównie na:

• badaniu ginekologicznym, mającym na celu ocenę ruchomości tkanek i przydatków znajdujących się w miednicy mniejszej, a także ich wyglądu oraz struktury. Podczas badania palpacyjnego odbytu i pochwy lekarz będzie w stanie wyczuć zgrubienia i nieprawidłowości w tkankach, mogące sygnalizować obecność zmian endometrialnych;
• badaniu USG - diagnostyka endometriozy powinna uwzględniać zarówno USG wykonywane przez powłoki brzuszne, jak i USG dopochwowe i przez odbyt. Celem tego badania jest odnalezienie torbieli endomevrialny - zwłaszcza na jajnikach, określanych mianem torbieli czekoladowych (ze względu na swoją ciemnobrązową barwę, pochodzącą od gęstej krwi, która je wypełnia). Oprócz tego w obrazie USG lekarz może zobaczyć również inne ogniska endometriozy;
• badaniu MRI, czyli rezonansie magnetycznym wykonywanym przy pełnym pęcherzu, unaoczniającym mapę ognisk endometriozy w miednicy mniejszej i w innych częściach organizmu;
• laparoskopii, określanej jako złoty standard w diagnostyce endometriozy. Jest to zabieg polegający na wprowadzeniu do jamy brzusznej laparoskopu - przyrządu zakończonego niewielką kamerą, dającą obraz widoczny na monitorze w trakcie całego badania. Lekarz podczas laparoskopii może dokładnie obejrzeć narządy znajdujące się w miednicy mniejszej i jamie brzusznej, oceniając, czy pojawiły się w ich obrębie widoczne zmiany endometrialne.

Sposobów na to, jak rozpoznać endometriozę jest więc wiele - metody diagnostyczne mogą być również łączone, dla jeszcze lepszego i dokładniejszego rozpoznania lokalizacji ognisk endometriozy. Pamiętajmy również, że samą diagnostykę powinien poprzedzić szczegółowy wywiad z pacjentką, odnoszący się do jej dolegliwości oraz symptomów, z którymi przyszła ona do ginekologa, endokrynologa lub innego lekarza (także lekarza pierwszego kontaktu).

Leczenie endometriozy

Leczenie endometriozy, ze względu na nieznajomość jej dokładnych przyczyn, może niestety uwzględniać jedynie postępowanie objawowe. W przypadku tego schorzenia, sposoby leczenia dzielimy na:

• leczenie farmakologiczne, mające przede wszystkim na celu uśmierzenie bólu pacjentki oraz umożliwienie jej powrotu do codziennego funkcjonowania. Podczas całej procedury stosuje się leki przeciwbólowe (w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne), ale również protokoły uwzględniające podawanie leków ograniczających lub uniemożliwiających działanie niektórych hormonów (w tym leków antykoncepcyjnych). Przy takiej metodzie leczenia endometriozy czasowym efektem ubocznym będzie oczywiście niepłodność, natomiast głównym założeniem jest wyciszenie aktywności wydzielniczej tkanki endometrium, a co za tym idzie - powstrzymanie krwawienia ognisk endometriozy do wewnątrz jamy brzusznej i miednicy mniejszej, a także ograniczenie bólu i innych skutków aktywności tejże tkanki;
• leczenie operacyjne, polegające na usunięciu ognisk endometriozy. Czasem operacja taka może być przeprowadzona z wykorzystaniem techniki laparoskopii (opisanej powyżej we fragmencie dotyczącym diagnostyki endometriozy), a czasem - laparotomii, czyli otwarcia powłok brzusznych. Zakres leczenia operacyjnego jest każdorazowo dobierany do konkretnego przypadku - lekarze biorą pod uwagę nie tylko umiejscowienie zmian endometrialnych oraz ich wielkość, ale również to, czy pacjentka była uprzednio leczona na endometriozę, czy przechodziła już podobne zabiegi i czy w przyszłości chce mieć dzieci. Niekiedy chirurgiczne leczenie endometriozy kończy się wycięciem macicy wraz z przydatkami - po to, by tkanka endometrialna stale nie migrowała w inne miejsca.
  
  

Jeśli chodzi o leczenie endometriozy, to warto również dodać, że u kobiet, u których występuje endometrioza, a które planują zajście w ciążę, proponuje się najczęściej leczenie operacyjne uwzględniające wycięcie samych zmian endometrialnych lub powstałych na skutek przebiegu choroby torbieli. Unika się tym samym leczenia farmakologicznego, ograniczającego lub całkowicie blokującego płodność. Czasem po takich zabiegach, gdy pacjentka nadal nie może zajść w ciążę, proponuję się jej skorzystanie z możliwości zapłodnienia pozaustrojowego.

Endometrioza jest niezwykle groźną chorobą, której przebieg ogranicza funkcjonowanie kobiet w wielu sferach życia: od planowania macierzyństwa, aż po aspekt zawodowy. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów warto więc od razu zgłosić się lekarza i poddać diagnostyce, ponieważ nieleczona endometrioza może prowadzić do szeregu powikłań, takich jak krwawienia wewnętrzne, niepłodność, powstawanie guzów wewnątrz jamy brzusznej oraz w narządach rodnych oraz wielu innych, zagrażających życiu i zdrowiu konsekwencji.