Czym jest insulinooporność, w jaki sposób ją wykryć i co się robi w przypadku insulinooporności?
Insulinooporność (IR, IO) może być początkiem dla rozwoju stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu 2, schorzeń sercowo-naczyniowych. Może, ale na szczęście nie musi. Żeby ustrzec się przed niechcianymi następstwami insulinooporności, warto zrozumieć czym ona jest i jak wesprzeć swój organizm. Co to jest insulinooporność - objawy, rozpoznanie, leczenie? Co wpływa na uwrażliwienie tkanek na insulinę i jak to wykorzystać? Sprawdź najważniejsze informacje o tym zjawisku metabolicznym i dowiedz się, w jaki sposób z nim postępować!
87,59 zł
32,99 zł
29,90 zł
Czym jest insulinooporność?
Według danych NCEŻ insulinooporność może występować u około 10-30% populacji w zależności od badanej grupy. Problem ten jest więc stosunkowo częsty, dlatego warto wiedzieć, co to jest insulinooporność oraz jak rozpoznać jej pierwsze objawy.
Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, w którego przebiegu dochodzi do zaburzenia gospodarki węglowodanowej, co prowadzi do braku wrażliwości komórek obwodowych na działanie insuliny, mimo jej właściwego lub podwyższonego stężenia. Wyróżnia się dwa rodzaje insulinooporności - obwodową i wątrobową.
Insulinooporność obwodowa oznacza ograniczoną wrażliwość mięśni szkieletowych na działanie glukozy, co prowadzi do zmniejszenia wychwytu glukozy. Insulinooporność wątrobowa natomiast występuje, gdy ma miejsce zwiększona produkcja glukozy w godzinach spoczynku i postu, np. podczas snu.
Przyczyny insulinooporności
Żeby zrozumieć insulinooporność, należy poznać mechanizm działania i rolę insuliny w metabolizmie glukozy. U zdrowej osoby po posiłku wzrost stężenia glukozy we krwi jest krótkotrwały i wówczas dochodzi do wydzielania hormonu - insuliny - z komórek beta- trzustki. Rolą insuliny jest - ogólnie rzecz ujmując - dostarczenie glukozy do komórek (lub udział w magazynowaniu w formie glikogenu) - tak, aby mogła być wykorzystywana do dalszych przemian metabolicznych. Dzieje się to przez połączenie insuliny z receptorami komórkowymi, które znajdują się na powierzchni błony komórkowej.
Kolejnym etapem tego procesu jest aktywacja białek transportujących glukozę do komórek (Glucose Transporter – GLUT), które występują w 5 podtypach i są zlokalizowane w komórkach różnego typu. I tak, przykładowo, GLUT-1, niezależny od działania insuliny występuje w komórkach mózgowych, aby umożliwić transport glukozy, nawet gdy jej poziom we krwi jest niski, zaś GLUT-4 występuje w komórkach mięśni oraz tkanki tłuszczowej i jest zależny od insuliny. Pozwala to na gromadzenie zapasów energii w warunkach zwiększonego stężenia glukozy i mobilizacji rezerwuarów energii w warunkach jego obniżenia. Przyczyną insulinooporności na poziomie komórkowym jest zarówno ograniczone wiązanie insuliny z receptorami, jak również zmienione funkcjonowanie transportera glukozy (GLUT-4) [1].
Co to oznacza w praktyce? Oznacza to, że normalne stężenie insuliny nie wystarczy, aby przetransportować glukozę do komórek, dlatego organizm syntetyzuje i wydziela jej więcej. Gdy jednak glukoza nie dociera do komórek w odpowiednich ilościach, dochodzi do mobilizacji rezerw energetycznych organizmu, czego efektem są: podwyższone stężenie cholesterolu (a dokładniej frakcji LDL) oraz trójglicerydów. Warto sobie uświadomić, że insulinooporność nie jest jednostką chorobową, ale zmianą metabolizmu, która sprzyja powstawaniu wcześniej wymienionych schorzeń.
Wśród głównych przyczyn i czynników ryzyka wystąpienia insulinooporności wymienia się:
- nadwagę i otyłość,
- niską aktywność fizyczną i siedzący tryb życia,
- błędy dietetyczne, takie jak pomijanie śniadań, wysokie spożycie tłuszczów nasyconych, cukru, nieregularne spożywanie posiłków, zbyt rzadkie lub zbyt obfite posiłki,
- choroby endokrynologiczne z nadmiarem hormonów działających przeciwstawnie do insuliny np. zespół Cushinga, akromegalia, nadczynność tarczycy, hiperandrogenizm,
- stosowanie niektórych leków np. sterydów, antydepresantów, leków przeciwpsychotycznych,
- uwarunkowania genetyczne.
Objawy insulinooporności
Insulinooporność może rozwijać się przez długi czas niezauważona. Jednak pewne zmiany metabolizmu makroskładników czy też zmieniony dostęp glukozy do komórek jako elementy insulinooporności mogą dawać bardzo niespecyficzne symptomy.
Insulinooporność - objawy:
- duże trudności w redukcji masy ciała, pomimo stosowania diety redukcyjnej i dbałości o aktywność fizyczną;
- napady wilczego głodu, w tym ogromny apetyt na słodycze;
- zmęczenie;
- rozdrażnienie;
- trudności w koncentracji;
- zmiany w miesiączkowaniu i płodności;
- senność po posiłku i trudności ze snem w nocy.
Brzmi znajomo? Owa niespecyficzność objawów przyczynia się do tego, że insulinooporność wykrywana jest późno, a im później wykryta, tym możliwość powstania schorzeń metabolizmu węglowodanów (cukrzycy typu 2) oraz innych chorób - takich jak nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca - niebezpiecznie wzrasta.
Insulinooporność – diagnostyka
Aby wykryć problem, należy nie tylko znać objawy insulinooporności, które mogą stanowić dla nas ważny sygnał, że dzieje się coś niepokojącego. Podstawę postawienia diagnozy insulinooporności stanowi oznaczenie wskaźnika HOMA-IR. Aby go uzyskać trzeba obliczyć stosunek stężenia glukozy do insuliny, oznaczanych na czczo - jest to wskaźnik HOMA-IR - określany od angielskiej frazy homeostatic model assessment for insulin resistance).
Niestety czas pandemii, w tym ograniczenie możliwości aktywności fizycznej oraz zmiany nawyków żywieniowych (jako efekt zmiany trybu życia) bardzo przyczyniły się do rozprzestrzenienia się symptomów insulinooporności [2].
Do jakich chorób może prowadzić insulinooporność?
Insulinooporność to problem, który może prowadzić do wielu poważniejszych chorób, a zwłaszcza do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2. Wiąże się z nią także zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu policystycznych jajników (PCOS), miażdżycy, chorób układu sercowo-naczyniowego, a także niealkoholowego stłuszczenia wątroby.
Insulinooporność – leczenie
Insulinooporność jest stanem, który może się cofnąć. Leczenie insulinooporności obejmuje głównie stosowanie metod niefarmakologicznych. Przebiega ono podobnie, jak w przypadku stanu przedcukrzycowego, który stanowi stan pośredni między insulinoopornością a cukrzycą typu 2.
Insulinooporność - leczenie obejmuje:
- zmianę diety i prawidłowe bilansowanie posiłków,
- normalizację masy ciała,
- umiarkowaną aktywność fizyczną - co najmniej 150 minut tygodniowo,
- unikanie używek - alkoholu, nikotyny (w aptece znajdziesz preparaty wspomagające rzucanie palenia),
- włączenie metforminy u osób poniżej 60. roku życia, jeśli ich BMI wynosi ≥ 35 kg/m2, a także u kobiet po ciąży, które przebyły cukrzycę ciążową,
- unikanie sterydów w stosowanych terapiach leczniczych.
Dodatkowo należy pamiętać, że bardzo istotne jest regularne wykonywanie badań kontrolnych, które pozwalają możliwie wcześnie wykryć ewentualne problemy z gospodarką węglowodanową.
Dieta dla osób z insulinoopornością
Insulinooporność wymaga modyfikacji dotychczasowej diety. Przede wszystkim należy zadbać o to, aby stężenie glukozy we krwi wzrastało powoli, a nie gwałtownie. Jak tego dokonać? Tę podróż należy rozpocząć od dwóch pierwszych, jednak niezwykle ważnych kroków:
- Żeby stężeniu cukru po posiłku wzrastało powoli, należy zadbać o sposób dostarczanych organizmowi węglowodanów. W tym celu bardzo ważne jest, aby jadać regularnie posiłki, najlepiej mniejsze, ale często. Taki zabieg zwyczajnie ułatwi naszemu organizmowi dystrybucję węglowodanów. Skoro nasz dostawca (insulina i inne mechanizmy związane z jej działaniem) ma trudności z dostarczaniem (glukozy), należy stopniowo mu ją przekazywać;
- Kolejny ważny aspekt to jakość źródeł węglowodanów. I tutaj sytuacja wygląda podobnie. Należy zadbać o to, aby poziom glukozy we krwi wzrastał powoli, czym dajemy insulinie szanse na jej efektywniejsze dostarczanie do komórek. Dlatego warto wybierać takie produkty, które będą wolniej trawione i wchłaniane, czyli produkty o niskim indeksie glikemicznym. Należą do nich przykładowo: chleb na zakwasie (mąki pełnoziarniste), kasze gruboziarniste, rośliny strączkowe, warzywa i pewna pula owoców (np. truskawki, jagody, jabłka). Istotna jest tutaj też rola błonnika, który spowalnia wchłanianie węglowodanów i tym samym wspiera proces wolniejszego wzrostu stężenia glukozy po posiłku.
Inne ważne aspekty, gdy wystąpią objawy insulinooporności to:
- Odpowiednia ilość w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają znaczenie prawidłowej sygnalizacji komórkowej, w tym prawidłowej ekspresji genów dla transporterów glukozy [3], zaś białko, jak wskazują wyniki długoterminowych badań, redukuje możliwość powstania schorzeń związanych z metabolizmem węglowodanów [4].
- Różnorodność posiłków, co zapewnia odpowiednią podaż makro i mikroskładników, które również mają znaczenie także w przypadku insulinooporności. I tutaj nie sposób wspomnieć przykładowo o cynku, który ma znaczenie dla syntezy, wydzielania i magazynowania insuliny [5], czy witaminy B12, która redukuje uczucie znużenia i zmęczenia, często występujące przy insulinooporności, oraz wpływa na prawidłowy poziom homocysteiny.
- Choć może rzadziej wymieniane, ale istotne ze względu na swoje działanie są inozytole, a zwłaszcza jedna z izomerycznych form – mio-inozytol, którego źródłem są cytrusy, produkty pełnoziarniste, kiełki pszenicy, orzechy czy rośliny strączkowe. Dowiedziono, że mio-inozytol ma znaczenie dla sprawnego dostarczania glukozy do komórek, ale także korzystnie wpływa na ich wrażliwość na insulinę, czego efektem działania może być prawidłowa wartość wskaźnika HOMA-IR [6].
- Liczne doniesienia naukowe wskazują także na korzystny wpływ na ogólnie pojęty transport glukozy berberyny oraz imbiru. I tak w przypadku działania berberyny dowiedziono, że wpływa ona na aktywność transporterów glukozy do komórek, co przekłada się na prawidłowy poziom glukozy i insuliny na czczo, ale także prawidłowy poziomu trójglicerydów oraz cholesterolu [7,8]. Znajdziesz ją w suplemencie diety Colfarm Morwa Biała Forte + Berberyna. Imbir, choć częściej kojarzony ze swoich właściwości przeciwwymiotnych, może także wpływać na transport glukozy do komórek, a wyniki badań nad właściwościami imbiru w aspekcie metabolizmu węglowodanów wskazują na wpływ na stężenie glukozy na czczo, odpowiednią wartość wskaźnika HOMA-IR, a nawet prawidłowe stężenie cholesterolu i trójglicerydów [9]. Jeśli nie przepadasz za smakiem imbiru, możesz przyjmować go w formie suplementu diety, np. Swanson Imbir 540 mg.
- Choć cynamon czyściej jest kojarzony jako przyprawa, wpływa na utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Działanie licznych substancji zawartych w cynamonie było wielokrotni badane in-vivo i in-vitro. Ich wyniki wykazały, że ekstrakty z cynamonu wpływają korzystnie m. in. na funkcjonowanie receptorów insulinowych oraz proces syntezy glikogenu, co jest istotne w przypadku insulinooporności. W przypadku badań z udziałem ludzi wykazano wpływ cynamonu na uwrażliwienie komórek na insulinę [10].
- Istotne jest także stężenie witaminy D (i nie tylko w insulinooporności), choćby ze względu na wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Zapewnienie prawidłowej podaży witaminy D z dietą to wyzwanie wyjątkowo trudne, dlatego warto zadbać o jej syntezę skórną wtedy, gdy to możliwe (oraz suplementację, gdy jest to niemożliwe).
Dodatkowo warto sięgnąć po preparaty wspierające obniżenie cukru dostępne w aptece bez recepty.
Aktywność fizyczna dla osób z nadwagą i otyłością - redukcja tkanki tłuszczowej i ochrona przed insulinoopornością
Ostatnim ważnym aspektem jest aktywność fizyczna, która działa korzystnie na uwrażliwienie komórek na działanie insuliny. Podczas pracy mięśni dochodzi do spalania zapasów glukozy, co wpływa na poziom cukru we krwi i wydzielanie insuliny. Dodatkowo aktywność fizyczna pozwala zredukować tkankę tłuszczową, co ma znaczenie dla uwrażliwienia komórek na insulinę. Warto wiedzieć, że najlepiej sprawdzą się aktywności aerobowe, czyli takie jak spacery lub pływanie. W przypadku insulinooporności i nie tylko zaleca się minimum 150 minut ćwiczeń tygodniowo, co wspomaga także zachowanie prawidłowej masy ciała.
Dobrym nawykiem jest przeznaczanie na aktywność minimum 30 minut dziennie. Dodatkowo warto wykonywać 10 tysięcy kroków dziennie. Badania dowodzą, że już same spacery na tym poziomie pomagają poprawić wrażliwość tkanek na insulinę i zmniejszyć ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Prawidłowy trening powinien angażować 40-60% tętna maksymalnego, czyli liczby uderzeń serca na minutę. Swoje tętno maksymalne można wyliczyć według wzoru:
HR max= 220 - wiek
Wzór ten nie bierze jednak niestety pod uwagę indywidualnych predyspozycji, stanu odżywienia pacjenta, ilości snu, stosowania używek (jak np. palenie papierosów), a także predyspozycji genetycznych.
Sprawdź także wpis: Codzienna aktywność. Ile należy robić kroków?
Trzeba przy tym pamiętać, że rodzaj wybranej aktywności fizycznej powinien być dopasowany do możliwości pacjenta, jego wieku, masy ciała i chorób współistniejących. Tylko aktywność, która sprawia nam przyjemność, ma szansę wejść do rutynowych czynności, które wykonujemy każdego dnia lub co najmniej kilka razy w tygodniu.
Leczenie insulinooporności poprzez ruch jest niezwykle ważnym elementem terapii. Regularna aktywność fizyczna w połączeniu z przestrzeganiem odpowiednio dobranej diety pomagają w:
- obniżeniu masy ciała,
- rozbudowie tkanki mięśniowej i wzmocnieniu kości,
- poprawie tolerancji glukozy i zwiększeniu wrażliwości komórek na insulinę,
- poprawie profilu lipidowego - cholesterolu całkowitego, frakcji LDL oraz HDL,
- obniżeniu ciśnienia tętniczego,
- poprawie samopoczucia psychicznego.
Co ważne, poprawa wrażliwości na insulinę uzyskana poprzez aktywność fizyczną jest możliwa nawet wtedy, kiedy nie są zauważalne efekty w postaci redukcji masy ciała. Dodatkowo zmniejszenie oporności na insulinę redukuje ryzyko hiperinsulinemii wtórnej i dalszego przybierania na wadze. Trzeba także podkreślić, że regularnie ćwiczące osoby są mniej narażone na zachorowanie na choroby układu sercowo-naczyniowego, co zmniejsza ryzyko zgonu.
Insulinooporność a ciąża
Insulinooporność u niektórych kobiet może utrudniać zajście w ciążę, a także stanowi czynnik ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej, a następnie cukrzycy typu 2 po ciąży. W okresie ciąży zmienia się gospodarka hormonalna organizmu kobiety, co prowadzi do zwiększenia stężenia hormonów działających w sposób przeciwstawny do insuliny. W efekcie u kobiet z predyspozycją do zaburzenia glikemii może dochodzić do ujawnienia się cukrzycy typu 2. Szczególnie zagrożone są panie, które borykają się z problemem nadwagi lub otyłości. Ryzyko wystąpienia insulinooporności w czasie ciąży zwiększają także:
- wiek powyżej 35 lat,
- cukrzyca typu 2 w wywiadzie rodzinnym,
- nadciśnienie tętnicze,
- zagrożenie wcześniejszych ciąż,
- urodzenie dziecka z wysoką masą urodzeniową,
- cukrzyca ciążowa w poprzedniej ciąży.
Z kolei insulinooporność w czasie ciąży może wiązać się z ryzykiem wystąpienia nadciśnienia w ciąży. U dziecka natomiast mogą wystąpić wady rozwojowe, wysoka masa urodzeniowa oraz przedwczesny poród. Szczególnie poważnym powikłaniem jest śmierć płodu.
W związku z tak dużym ryzykiem, kobietom planującym ciążę zaleca się wcześniejszą normalizację masy ciała oraz zmianę stylu życia.
Sprawdź także wpis: Cukrzyca ciążowa – czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie
Podsumowując, insulinooporność to problem, z którym mierzy się wielu pacjentów, w szczególności kobiet, które mają cukrzycę ciężarnych w wywiadzie medycznym. Na szczęście zmiana stylu życia, normalizacja masy ciała, prawidłowo zbilansowana, zdrowa dieta oraz regularna aktywność fizyczna pomagają uniknąć tego problemu lub zredukować istniejące dolegliwości.
Bibliografia:
- Wilcox, G. Insulin and Insulin Resistance. Clinical Biochemist Reviews 26, 19 (2005)
- Martinez-Ferran, M., de la Guía-Galipienso, F., Sanchis-Gomar, F. & Pareja-Galeano, H. Metabolic Impacts of Confinement during the COVID-19 Pandemic Due to Modified Diet and Physical Activity Habits. Nutrients 2020, Vol. 12, Page 1549 12, 1549 (2020)
- Delarue, J., LeFoll, C., Corporeau, C. & Lucas, D. n-3 long chain polyunsaturated fatty acids: a nutritional tool to prevent insulin resistance associated to type 2 diabetes and obesity? Reproduction Nutrition Development 44, 289–299 (2004)
- Gołąbek, K. D. & Regulska-Ilow, B. Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv Clin Exp Med 28, (2019)
- Chausmer, A. B. Zinc, insulin and diabetes. J Am Coll Nutr 17, 109–115 (1998)
- Giordano, D. et al. Effects of myo-inositol supplementation in postmenopausal women with metabolic syndrome: a perspective, randomized, placebo-controlled study. Menopause 18, 102–104 (2011)
- Dong, H., Wang, N., Zhao, L. & Lu, F. Berberine in the Treatment of Type 2 Diabetes Mellitus: A Systemic Review and Meta-Analysis. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM 2012, (2012)
- Zhang, Y. et al. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab 93, 2559–2565 (2008)
- Wang, J., Ke, W., Bao, R., Hu, X. & Chen, F. Beneficial effects of ginger Zingiber officinale Roscoe on obesity and metabolic syndrome: a review. Ann N Y Acad Sci 1398, 83–98 (2017)
- Mollazadeh H, Hosseinzadeh H. Cinnamon effects on metabolic syndrome: a review based on its mechanisms. Iran J Basic Med Sci. 2016 Dec;19(12):1258-1270
mgr dietetyki Magdalena Rajska
Ukończyła studia na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Edukatorka żywieniowa i copywriterka z wieloletnim doświadczeniem. Uważa, że świadomość na temat jedzenia jest bardzo istotna - zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Każdego dnia stara się pokazywać, że można jeść smacznie, a zarazem zdrowo. Prywatnie miłośniczka fotografii, książek i czasu spędzonego na łonie natury.
