Czym jest antykoncepcja awaryjna i jak działa tabletka „dzień po”?

Kiedy można zastosować antykoncepcję po stosunku?

Sytuacje, w których zwykle stosuje się tabletkę „dzień po” to głównie momenty niepewności co do zachowania pełnej ochrony podczas zbliżenia. Kiedy więc antykoncepcja po stosunku jest wskazana? 

• Pigułka „dzień po” sprawdzi się, gdy podczas stosunku zsunęła się lub pękła prezerwatywa, a była to jedyna zastosowana na tamten moment metoda zapobiegania niechcianej ciąży; 
• opóźnienie bądź nieprzyjęcie tabletki antykoncepcyjnej (opuszczenie co najmniej 3 tabletek przy antykoncepcji dwuskładnikowej, nieprzyjęcie o czasie antykoncepcji jednoskładnikowej – minipigułki); 
• opóźnienia bądź nieprzyjęcie kolejnej dawki środka antykoncepcyjnego w zastrzykach lub plastrach; 
• wydalenie spirali wewnątrzmacicznej.

Oprócz wyżej wymienionych przypadków, antykoncepcja awaryjna jest także stosowana u ofiar przemocy seksualnej, które doświadczyły napaści z gwałtem lub molestowaniem z wykorzystaniem narządów płciowych (nawet bez pełnej penetracji).

Jak działa antykoncepcja awaryjna?

Jak działają pigułki „dzień po”? Mechanizm ten uwzględnia dwa główne założenia: 

• zablokowanie lub opóźnienie owulacji, jeśli ta jeszcze nie nastąpiła; 
• utrudnienie plemnikom „dostania się” do komórki jajowej, poprzez zagęszczenie śluzu szyjkowego oraz nieznaczny wpływ na zmniejszenie grubości endometrium.

W wyniku zadziałania tych mechanizmów szansa na połączenie się plemnika z komórką jajową i jej zagnieżdżenia się w endometrium znacząco spada, o czym piszemy poniżej.

Rodzaje antykoncepcji awaryjnej

W Polsce dostępne są dwa rodzaje tabletek „dzień po” i mechanizm ich działania jest zbliżony, przy czym okres, w jakim mogą skutecznie zapobiec niechcianej ciąży nieco się różni. Mowa tutaj o: 

• EllaOne, czyli preparacie bazującym na substancji czynnej zwanej octanem uliprystalu. Tabletkę należy przyjąć do 120 godzin (5 dni) po odbyciu stosunku seksualnego – później nie będzie już skuteczna, ponieważ substancja czynna nie będzie zdolna do zapobieżenia pęknięciu pęcherzyka Graafa i uwolnieniu komórki jajowej. Badania kliniczne prowadzone w kierunku oszacowania skuteczności EllaOne wykazały, że niepowodzenie działania (czyli zapłodnienie) nastąpiło w 0,9-2,1% przypadków. 
• Escapelle, czyli antykoncepcja po stosunku bazująca na działaniu lewonorgestrelu. Pigułkę należy przyjąć do 72 godzin po niezabezpieczonym stosunku. W badaniach klinicznych prowadzonych w celu oceny skuteczności Escapelle oszacowano, że nieskuteczność leku (skutkująca powodzeniem zapłodnienia) nastąpiła w 0,6-3,1% przypadków.

Przypomnieć należy, że w przyjmowaniu pigułek „dzień po” trzeba bezwzględnie stosować się do ram czasowych wyszczególnionych we wskazaniach. W sytuacji, w której pacjentka zwymiotowałaby tabletkę po 3 godzinach od jej przyjęcia lub pojawiły się u niej objawy biegunki, musi bezzwłocznie przyjąć drugą dawkę preparatu.

Bezpieczeństwo stosowania pigułki „dzień po”

Tabletka „dzień po”, stosowana zgodnie z zaleceniami – czyli jako antykoncepcja awaryjna (pod żadnym pozorem nie należy traktować jej jako metodę standardowej antykoncepcji) jest zupełnie bezpieczna. Skutek uboczny, który pacjentki obserwują najczęściej, to przesunięcie się krwawienia miesiączkowego (lub krwawienia z odstawienia, jeśli na co dzień przyjmują antykoncepcję hormonalną), a także jednorazowe zaburzenie cyklu miesiączkowego – tego samego, w którym tabletka została przyjęta. Skutki uboczne antykoncepcji awaryjnej obserwowane rzadko to nudności i ból głowy, a jeszcze rzadziej – wymioty, biegunka oraz zawroty głowy. Antykoncepcja po stosunku nie wpływa na płodność kobiety.

Obecnie antykoncepcja awaryjna w Polsce dostępna jest wyłącznie na receptę, którą może wystawić każdy lekarz – także ten pierwszego kontaktu (a nie tylko ginekolog).

Przeczytaj także:
Metody antykoncepcji,   Zapomniałam wziąć tabletkę antykoncepcyjną! Co teraz?,   Rodzaje antykoncepcji przy karmieniu piersią