Uczulenie na słońce i fotodermatozy - przyczyny, objawy, zapobieganie

Polimorficzna osutka świetlna i inne fotodermatozy (formy uczulenia na słońce)

Rumień po słońcu, charakterystyczna wysypka czy opuchlizna skóry w obrębie, który był poddany ekspozycji na słońce, a także świąd, pieczenie czy nawet ból to dolegliwości wskazujące na rozwój fotodermatozy. Najcześciej dochodzi do powstania fotodermatoz o podłożu immunologicznym, gdzie organizm na kontakt z promieniowaniem UV odpowiada nieadekwatną rekcją immunologiczną. Rozpoznanie choroby następuje na podstawie wywiadu z pacjentem i badaniu dermatologicznym oraz przedmiotowym zmian skórnych. Dodatkowo lekarz może zadecydować również o wykonaniu diagnostycznych prób świetlnych, podczas których fragment skóry pacjenta jest naświetlany różnego rodzaju promieniami UV. Na podstawie takiego badania dermatolog jest w stanie określić, który typ promieniowania najbardziej szkodzi pacjentowi.

Wśród najczęściej pojawiających się fotodermatoz o podłożu autoimmunologicznym wyróżniamy takie schorzenia, jak: 

• wielopostaciowe osutki świetlne (określane również jako polimorficzna osutka świetlna, PLE - od angielskiej nazwy Polymorphous Light Eruption), pojawiające się głównie u młodych kobiet. Charakterystycznym objawem jest rumień po słońcu, pojawiający się do kilku godzin po ekspozycji na promieniowanie UV, ale również bąble przypominające pokrzywkę, grudki, pęcherzyki, a nawet wykwity krwotoczne. Zmiany te, w miarę zwiększenia częstotliwości ekspozycji na słońce, stają się mniej dokuczliwe - oznacza to, że najintensywniejsze są wczesną wiosną, a późnym latem mogą praktycznie nie występować. Wielopostaciowe osutki świetlne przebiegają ze świądem, a czasem nawet z obrzękiem i gorączką, jednak objawy ustępują w ciągu kilku dni. Polimorficzna osutka świetlna jest zwykle leczona dalszą ochroną fotoprotekcyjną (czyli - po prostu - kremami z maksymalnym, wysokim filtrem UV), a jeśli to nie przynosi efektów, wówczas dermatolog może zalecić zastosowanie kortykosteroidów; 
• pokrzywka świetlna (z łaciny Solar Urticaria) - występuje rzadko, a szczyt zapadalności przypada w populacji między 20 a 30 rokiem życia. Pokrzywka świetlna zależna jest od reakcji immunologicznej przeciwciał IgE i - w przeciwieństwie do wielopostaciowych osutek świetlnych - daje tylko jeden objaw skórny w postaci bąbli pokrzywkowych w ciągu 5-10 minut od ekspozycji na słońce, ustępujących w ciągu 24 godzin. Pokrzywka świetlna jest niebezpieczna z tego względu, że nie da się przewidzieć intensywności reakcji organizmu na jej wystąpienie. Wysypka od słońca może bowiem towarzyszyć bólom i zawrotom głowy, wymiotom, omdleniom oraz - w najcięższych przypadkach - wstrząsowi anafilaktycznemu. Leczenie polega oczywiście na nakładaniu preparatów fotoprotekcyjnych na skórę, ale również osłanianiu jej materiałem i akcesoriami (długie rękawy, kapelusze i długie nogawki są niezbędne u osób cierpiących na tę odmianę fotodermatozy). W lekkich przypadkach stosuje się dodatkowo leki przeciwhistaminowe i kortykosteroidy (miejscowo, na skórę), a w ciężkich odmianach pokrzywki - leki immunosupresyjne;
• opryszczka ospówkowata (z łaciny Hydroa Vaciniforme) sto stosunkowo rzadki rodzaj fotodermatozy, występujący niemalże wyłącznie u dzieci i ustępujący wraz z wiekiem (częściej pojawia się u chłopców). Opryszczka ospówkowata objawia się wysypką od słońca w postaci drobnych pęcherzyków, które pojawiają się nie od razu, lecz po 2-3 dniach od ekspozycji na słońce. Zwykle są umiejscowione na twarzy i na grzbietach dłoni oraz na przedramionach. Co ważne, w przypadku opryszczki ospówkowatej pojawienie się pęcherzyków jest poprzedzone świądem, pieczeniem i zaczerwienieniem miejsc, w których wysypka występuje. W zapobieganiu stosuje się oczywiście fotoprotekcję, natomiast w leczeniu - chlorochinę (lek przeciwzapalny), a także kortykosteroidy. Uważa się, że dobre efekty przynosi także włączenie do diety dużej ilości produktów bogatych w beta-karoten; 
• świerzbiączka letnia (z łaciny Actinic Prurigo), rzadko występująca fotodermatoza (głównie pojawia się u pacjentów pochodzących z Azji). Podejrzewa się, że ma podłoże genetyczne, czyli jej występowanie warunkuje obecność określonych genów. W przebiegu świerzbiączki letniej po ekspozycji na słońce pojawiają się swędzące grudki i guzki, których gojenie pozostawia często drobne blizny. Dodatkowo można zaobserwować rumień po słońcu. Świerzbiączka letnia może prowadzić do przerzedzenia się brwi, zapalenia czerwieni wargowej, a także do zapalenia spojówek. W jej leczeniu stosuje się chlorochinę, kortykosteroidy, a także leki przeciwhistaminowe.

Warto dodać, że wszystkie wymienione powyżej fotodermatozy można poddawać terapii świetlnej, a więc naświetlaniom skóry pacjenta z użyciem specjalnych lamp UV. To sprawia, że zmiany postępują, jednak częstotliwość ich występowania w późniejszym czasie znacznie się zmniejsza. Nie można zapominać również o ogromnej roli, jaką w zapobieganiu takim zmianom skórnym odgrywa fotoprotekcja.

Uczulenie na słońce a zioła i leki fotouczulające

Rumień po słońcu, wysypka, różnego rodzaju zmiany skórne, pęcherzyki czy czerwone plamy, a także niechciane przebarwienia, mogą pojawiać się na ciele i twarzy także na skutek reakcji, jaka następuje w wyniku zażywania określonych leków i ziół i jednoczesnej ekspozycji na słońce. Mówi się wówczas o ziołach i lekach fotouczulających - uczulenie na słońce występuje wtedy w reakcji krzyżowej między zażytymi preparatami a promieniowaniem UV Które z nich mogą wywołać takie reakcje? 

• Leki fotouczulające to przede wszystkim: ketoprofen, sulfonamidy (leki przeciwbakteryjne), leki przeciwcukrzycowe, moczopędne, ale również leki hormonalne i stosowane w leczeniu zakażeń grzybiczych (zwłaszcza w postaci maści) i leczeniu ZUM - zapalenia układu moczowego. 
• Zioła fotouczulające to zwłaszcza dziegieć (stosowany w różnego rodzaju maściach i preparatach nakładanych bezpośrednio na skórę), a także dziurawiec (stosowany w ziołowych preparatach doustnych). Do ziół fotouczulających zalicza się także rumianek, nagietek, arnikę oraz skrzyp polny.

Jeśli istnieje taka możliwość, warto na czas intensywnej ekspozycji na słońce (przykładowo - podczas urlopu - odstawić leki i zioła o działaniu fotouczulającym. Tę decyzję należy oczywiście skonsultować z lekarzem - zwłaszcza, jeśli leki są częścią zaleconej farmakoterapii w leczeniu przewlekłym.

Metody zapobiegania fotodermatozom

Najskuteczniejsza metoda zapobiegania fotodermatozom to oczywiście stosowanie najwyższych filtrów UV - w kremach, mgiełkach, emulsjach czy innych formułach, które dana osoba preferuje. Przy nawracających fotodermatozach należy bezwzględnie pamiętać o reaplikacji preparatu z filtrem UV, a także o nakładaniu go w odpowiedniej ilości na ciało i twarz. Więcej informacji o rodzajach filtrów, sposobach ich nakładania i o formułach kosmetyków ochronnych na słońce znajdziecie w naszej serii o filtrach słonecznych - w tym w jej pierwszej części Kompendium wiedzy o filtrach UV. Część I: jak działa ochrona przeciwsłoneczna?. Zachęcamy oczywiście do zapoznania się z całą serią!

Aby zapobiegać uczuleniu na słońce, warto również korzystać rozważnie ze słonecznych kąpieli - nie wychodzić na zewnątrz, gdy słońce znajduje się w zenicie, a na aktywności na świeżym powietrzu wybierać chłodniejsze pory dnia. Dodatkowo warto zakładać ochronne ubrania oraz nakrycia głowy z szerokim rondem, a oprócz tego dbać o nawilżenie skóry i jej natłuszczenie, co pomoże odbudować lub utrzymać warstwę hydrolipidową na ciele i twarzy.

Przeczytaj także:

Jak działa ochrona przeciwsłoneczna,   Słońce a trądzik,   7 zasad zdrowego opalania,   Opalanie naturalne czy samoopalacz,   Co powinniśmy wiedzieć o kosmetykach do opalania?