Świerzbowiec - objawy, leczenie, zapobieganie

Jak wygląda świerzbowiec?

Świerzbowiec, który wywołuje chorobę znaną jako świerzb, to mikroskopijny roztocz, którego samica wkręca się w skórę człowieka, składając tam swoje jaja. Sarcoptes scabiei, czyli świerzbowiec, ma zazwyczaj rozmiary od 0,2 do 0,4 mm. Jest to bardzo mały organizm, co sprawia, że nie jest widoczny gołym okiem. Świerzbowce mają owalny kształt, co ułatwia im przenikanie przez naskórek. Ich skorupa ma chropowatą powierzchnię, co w połączeniu z krótkimi nogami wyposażonymi w haczyki pozwalają im utrzymać się w skórze.

Charakterystyczne objawy świerzbu

Objawami wskazującymi na zakażenie świerzbowcem są: intensywny świąd, wysypka, widoczne kanały roztoczy czy pokryta strupkami, zaczerwieniona skóra. Świąd jest najczęstszym objawem świerzbu i zazwyczaj nasila się w nocy. Może być tak intensywny, że przeszkadza w spaniu. Na skórze może pojawić się wysypka, często w postaci małych pęcherzyków lub krost. Wysypka jest zazwyczaj intensywnie swędząca. Można zauważyć cienkie, srebrzyste lub szare linie na skórze, które reprezentują kanały, które roztocza kopią w skórze. Na końcu tych linii mogą znajdować się małe grudki, które są miejscem składania jaj przez roztocza. Typowa dla świerzbu jest również lokalizacja objawów. Świerzb na dłoniach (szczególnie między palcami), nadgarstkach, łokciach, pachwinach, pośladkach, podeszwach stóp, piersiach i genitaliach występuje zazwyczaj u dorosłych pacjentów. Świerzb u dzieci i niemowląt może wpływać na twarz, głowę, szyję, dłonie i stopy. Na zakażenie świerzbem wskazywać może również nasilenie wyżej wymienionych objawów po ciepłym prysznicu lub kąpieli. Warto zauważyć, że objawy świerzbu mogą nie pojawić się do 4-6 tygodni po pierwszej infekcji u osób, które wcześniej nie miały kontaktu z roztoczami Sarcoptes scabiei. Jednak u osób, które były wcześniej zarażone, objawy mogą wystąpić znacznie szybciej, często w ciągu kilku dni.

Jak diagnozować świerzb?

Diagnozowanie świerzbu najczęściej opiera się na wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym i przeglądzie objawów pacjenta oraz badaniu mikroskopowym skóry. W pierwszej kolejności lekarz dokładnie ogląda skórę pacjenta, szukając charakterystycznych objawów świerzbu, takich jak wysypka, grudki, krosty lub cienkie linie reprezentujące kanały wykopywane przez roztocza, dodatkowo przeprowadza wywiad, podczas którego dopytuje o obecność wysypki oraz intensywność towarzyszącego jej świądu. Dla potwierdzenia diagnozy lekarz może wykonać test na obecność świerzbu. W tym celu należy pobrać próbkę skóry z zainfekowanego obszaru, a następnie zbadać ją pod mikroskopem w poszukiwaniu roztoczy, ich jaj lub odchodów. W przypadku podejrzenia świerzbu nigdy nie należy diagnozować się samodzielnie. Tylko lekarz, najlepiej dermatolog, potwierdzi podejrzenia, dobierze prawidłowe leczenie oraz poinstruuje jak postępować, by ograniczyć rozprzestrzenianie się świerzbu.

Leczenie świerzbu

Leczenie świerzbu polega na zastosowaniu leków przeciwpasożytniczych, które zabijają roztocza Sarcoptes scabiei oraz ich jaja. Zazwyczaj są to leki dostępne na receptę i są przeznaczone do stosowania na całym ciele. Maści na świerzb zaleca się aplikować na noc i spłukać po upływie około 8-12 godzin. Do przeciwpasożytniczych leków stosowanych w leczeniu świerzbu należą leki zawierające permetrynę lub krotamiton – substancje o działaniu świerzbobójczym i przeciwświądowym, maści z siarką oraz preparaty z benzoesanem benzylu. Roztocza mogą przeżyć poza ciałem przez około 72 godziny, dlatego leczeniem, poza chorym, powinny zostać objęte wszystkie osoby z bliskiego otoczenia osoby zarażonej, nawet jeżeli nie wykazują objawów. Dodatkowo wszelkie ubrania, pościel i ręczniki używane przez osobę zarażoną powinny zostać wyprane w gorącej wodzie, wysuszone w suszarce w wysokiej temperaturze lub wyprasowane żelazkiem, aby zabić wszelkie roztocza. Towarzyszący świerzbowi świąd może trwać jeszcze przez kilka tygodni po leczeniu, nawet jeżeli wszystkie roztocza i jaja zostały zniszczone. To jest spowodowane reakcją alergiczną skóry na roztocza i ich odchody. Jeżeli objawy nie ustąpią po 4 tygodniach, konieczna może być ponowna konsultacja z lekarzem.

Domowe sposoby na świerzb

Poza stosowaniem środków przepisanych przez dermatologa, niektóre z objawów oraz dyskomfort związany ze świerzbem można łagodzić domowymi sposobami, takimi jak: schładzanie skóry, aplikowanie łagodzących kremów, balsamów lub nawilżającego soku z aloesu, stosowanie leków antyhistaminowych.

• Zimny kompres lub chłodny prysznic pomagają złagodzić świąd.
• Zastosowanie nawilżającej emulsji, kremu z lanoliną lub naturalnego soku z aloesu pomagają nawilżać skórę oraz redukuje uporczywe swędzenie. 
• Stosowanie leków antyhistaminowych może zmniejsza reakcje alergiczne, w tym świąd.
• W toku leczenia świerzbu należy unikać drażniących substancji, takich jak silne detergenty, które mogą dodatkowo podrażniać skórę oraz pamiętać o zachowaniu higieny — regularnie zmieniać i prać ubrania oraz pościel, aby uniknąć dalszego rozprzestrzeniania się roztoczy.

Czy świerzb jest zaraźliwy?

Roztocza Sarcoptes scabiei kopią kanały w górnej warstwie skóry, gdzie składają swoje jaja. Po kilku dniach z jaj wykluwają się larwy, które podróżują na powierzchnię skóry, gdzie rosną i się rozmnażają. Ten cykl życiowy trwa około 4-6 tygodni. Gdy roztocza i ich jaja są na skórze, mogą być przenoszone na innych ludzi przez bezpośredni kontakt skóra do skóry. Świerzb jest bardzo zaraźliwy i może łatwo rozprzestrzeniać się wśród osób, które mają bliski kontakt. Świerzb jest najczęściej przenoszony przez długotrwały, bezpośredni kontakt skóra do skóry z osobą zarażoną. To oznacza, że choroba jest często przenoszona wśród osób, które mieszkają w tym samym domu lub mają bliskie, osobiste relacje. Świerzb jest także częstym problemem w domach opieki, szpitalach, przedszkolach i innych dużych skupiskach, w których ludzie mają ze sobą bliski kontakt. Choć to rzadkie, roztocza mogą być przenoszone przez przedmioty, takie jak ubrania, pościel, meble czy ręczniki. Roztocza mogą przeżyć poza ciałem przez około 72 godziny. Świerzb może być także przenoszony przez kontakt seksualny, co sprawia, że jest to jedna z chorób przenoszonych drogą płciową.

Świerzbowiec – powikłania

W większości przypadków, jeśli świerzb jest odpowiednio leczony, nie powoduje on trwałych problemów ze zdrowiem. Niemniej, jednak jeśli świerzb nie jest leczony pod ścisłą kontrolą lekarską, jeśli osoba drapie zainfekowane obszary lub nie przestrzega zaleceń dermatologa, mogą wystąpić pewne powikłania, do których zaliczyć należy: zakażenie skóry, zapalenie węzłów chłonnych oraz świerzb norweski.

• Ciągłe drapanie zainfekowanych obszarów może powodować uszkodzenia skóry i tworzenie drobnych ran, co może prowadzić do infekcji skóry.
• W niektórych przypadkach, osoby zarażone świerzbowcem mogą doświadczyć powiększenia i bólu węzłów chłonnych.
• U osób z osłabionym układem odpornościowym świerzb może prowadzić do cięższej formy zwanej "świerzbem norweskim". W tej formie roztocza mogą infekować duże obszary ciała, prowadząc do ciężkiego świądu i formowania się grubej skorupy na skórze.

Jak zapobiegać rozprzestrzenianiu się świerzbu?

Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się świerzbu, należy przede wszystkim unikać bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną, dbać o czystość i higienę oraz poddać leczeniu wszystkie osoby z bliskiego otoczenia chorego. Świerzb jest najczęściej przenoszony przez długotrwały, bezpośredni kontakt skóra do skóry. Należy więc unikać bliskiego kontaktu z osobami zarażonymi świerzbowcem, aż do zakończenia ich leczenia. Wszystkie osoby mające bliski kontakt z osobą zarażoną świerzbowcem powinny również poddać się leczeniu, nawet jeżeli nie mają objawów. Rzeczy, które miały kontakt z osobą zarażoną świerzbowcem, takie jak ubrania, pościel, ręczniki, powinny zostać wyprane w gorącej wodzie i wysuszone w wysokiej temperaturze, aby zabić wszelkie roztocza.