RLS - co to jest zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg – co to jest?

Zespół niespokojnych nóg (RLS, z ang. Restless Legs Syndrome), określany także jako syndrom niespokojnych nóg lub zespół Wittmaacka-Ekboma, to przewlekłe schorzenie neurologiczne, charakteryzujące się nieprzyjemnymi doznaniami w kończynach dolnych i nieodpartą potrzebą ich poruszania. Objawy te nasilają się zazwyczaj w spoczynku, szczególnie wieczorem i w nocy, co prowadzi do problemów ze snem i znacznego pogorszenia jakości życia.

Symptomy tej choroby są trudne do scharakteryzowania – taka jest opinia pacjentów. Rzeczywiście nie jest łatwo opisać coś, czego się do końca nie rozumie (mowa tu o dziwnym przymusie poruszania nogami). Niekiedy ów „niepokój nóg” związany jest z ich drętwieniem albo mrowieniem, a nawet swoistym bólem niemającym zresztą żadnej realnej, konkretnej przyczyny. Dyskomfort odczuwany jest w obszarze od stóp do ud lub do miednicy (zawsze w obu nogach) i mija natychmiast po wykonaniu ruchu.

Nie są znane przyczyny tej dolegliwości. Przypuszcza się jedynie, że pewne znaczenie może mieć tutaj czynnik genetyczny. Zakłada się również możliwy wpływ innych chorób na pojawienie się tego schorzenia. Nie ma jednak żadnych jednoznacznych odpowiedzi na pytanie – skąd się bierze RLS. Na poziomie reakcji chemicznych zachodzących w organizmie, wiąże się występowanie nadaktywności ruchowej (w tym zespołu niespokojnych nóg) z niedoborem dopaminy.

Zapoznaj się także z artykułem: Nocne skurcze nóg. O czym mogą świadczyć i jak im zapobiegać?

U kogo najczęściej pojawia się RLS?

Szacuje się, że niespokojne nogi to problem dotykający blisko 3-8 proc. populacji. Najczęściej borykają się z nim osoby po 50. roku życia, ale występuje także u młodszych pacjentów. RLS częściej występuje u kobiet, a ryzyko zachorowania jest większe w czasie ciąży, u pacjentów cierpiących na choroby nerek, seniorów, osób przyjmujących niektóre leki stosowane w psychiatrii, a także palących papierosy i nadużywających alkoholu.

Warto przy tym podkreślić, że zespół niespokojnych nóg w okresie ciąży jest problemem przejściowym. Najczęściej pojawia się w III trymestrze ciąży i zanika kilka tygodni po porodzie.

RLS u dziecka

Zespół niespokojnych nóg niekiedy występuje także u dzieci i młodzieży, jednak liczba przypadków RLS w tej grupie wiekowej jest zdecydowanie mniejsza niż u dorosłych. Szacuje się, że syndrom niespokojnych nóg może dotyczyć blisko 2 proc. populacji dzieci.

Objawy zespołu niespokojnych nóg

W przypadku RLS objawy mogą pojawić się między 20. a 30. rokiem życia. Wtórny zespół niespokojnych nóg występuje później. Objawy zespołu niespokojnych nóg (RLS) obejmują:

• Nieprzyjemne doznania w nogach: Charakterystycznym objawem RLS są różnorodne nieprzyjemne doznania w nogach, które pacjenci opisują jako mrowienie, swędzenie, drętwienie, piekący lub ciągnący ból, uczucie pełzania pod skórą.
• Niezaspokojona potrzeba poruszania nogami: Osoby z RLS odczuwają przymus poruszania nogami w celu złagodzenia dyskomfortu. Objaw ten pojawia się szczególnie w spoczynku, np. podczas siedzenia lub leżenia. Objawy RLS zwykle nasilają się w stanie spoczynku, co oznacza, że są bardziej uciążliwe, gdy pacjent siedzi lub leży. W rezultacie osoby te często mają trudności z relaksacją i odpoczynkiem.
• Wzmożenie objawów wieczorem i w nocy: Objawy RLS najczęściej nasilają się wieczorem i w nocy, co może prowadzić do trudności z zasypianiem i częstego budzenia się w nocy. Może to skutkować przewlekłym zmęczeniem i obniżoną jakością snu.
• Przejściowa ulga po ruchu: Poruszanie nogami, chodzenie lub rozciąganie zazwyczaj przynosi ulgę w objawach RLS, choć jest to zazwyczaj tylko tymczasowe. Działania te mogą pomagać na krótki czas, ale objawy często wracają po powrocie do stanu spoczynku.
• Mimowolne ruchy nóg: U niektórych osób z RLS mogą występować mimowolne ruchy nóg, zwane okresowymi ruchami kończyn podczas snu (PLMS). Objawia się to krótkimi, powtarzającymi się ruchami nóg. W przypadku PLMS dochodzi do wyprostu palucha, grzbietowego zgięcia stopy i zgięcia stawów kolanowych i biodrowych. Proces ten trwa do 5 sekund, a seria następujących po sobie ruchów trwa mniej niż minutę, co często skutkuje wybudzeniem pacjenta i negatywnie wpływają na jakość snu.

Objawy RLS mogą mieć różne nasilenie – od łagodnych, sporadycznie występujących dolegliwości, po ciężkie i przewlekłe przypadki, które znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie i jakość życia. W przypadku wystąpienia tych objawów ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu odpowiedniej diagnozy i leczenia.

Sprawdź także wpis: Opuchnięte kostki - jakie są przyczyny?

Przyczyny zespołu niespokojnych nóg

Jak dotąd, dokładna przyczyna zespołu niespokojnych nóg nie została poznana. RLS jest jednak łączone z niektórymi schorzeniami i niedoborami, co stanowi podstawę do wystąpienia tzw. wtórnego zespołu niespokojnych nóg. Jeśli “kręcenie w nogach” przyczyny ma nieuchwytne, określa się je jako pierwotne lub idiopatyczne RLS.

Idiopatyczny RLS – przyczyny

U około połowy pacjentów mierzących się z syndromem niespokojnych nóg trudno jest ustalić jego przyczynę. Predyspozycje do wystąpienia RLS odziedziczone po bliskich są łączone z możliwością genetycznego dziedziczenia tendencji do objawów zespołu niespokojnych nóg. Zdaniem specjalistów swój udział w rozwoju RLS mają także zaburzenia dotyczące układu dopaminergicznego i opioidowego w ośrodkowym układzie nerwowym.

Wtórny zespół niespokojnych nóg – najczęstsze przyczyny

Wtórny zespół niespokojnych nóg najczęściej diagnozowany jest u pacjentów, u których występują poniższe dolegliwości, niedobory i stany:

• niedobory żelaza i magnezu – niski poziom żelaza we krwi jest jednym z głównych czynników związanych z RLS. Żelazo jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu dopaminergicznego, a jego niedobór może prowadzić do zaburzeń w tym systemie, co jest związane z objawami RLS.
• cukrzyca,
• choroby nerek,
• polineuropatie o różnym podłożu,
• choroby tarczycy,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• choroba Parkinsona,
• przyjmowanie niektórych leków, takich jak: mirtazapina, mianseryna, fenytoina, cymetydyna i węglan litu,
• nagłe odstawienie leków nasennych i benzodiazepin,
• nadmierne picie alkoholu i palenie papierosów.

Zespół niespokojnych nóg – diagnostyka

Diagnostyka RLS opiera się głównie na wywiadzie medycznym i objawach zgłaszanych przez pacjenta. Nie ma specyficznych testów laboratoryjnych, czy badań obrazowych, które jednoznacznie potwierdziłyby diagnozę RLS, dlatego kluczowa jest dokładna ocena kliniczna. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, pytając o objawy, ich nasilenie i czas występowania. Ważne jest, aby pacjent opisał charakter dolegliwości, kiedy się pojawiają (często wieczorem lub w nocy), oraz co przynosi ulgę (np. ruch). Pozwala to nakierować specjalistę na ewentualny syndrom niespokojnych nóg.

Ważne jest także określenie, czy istnieje możliwość wystąpienia wtórnego zespołu niespokojnych nóg. Jeśli została wykluczona choroba podstawowa powodująca objawy RLS, lekarz może rozpoznać idiopatyczny zespół niespokojnych nóg.

Zespół niespokojnych nóg – leczenie

Leczenie RLS jest zróżnicowane i obejmuje zarówno niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne metody, zależnie od stopnia nasilenia objawów i indywidualnych potrzeb pacjenta. Celem leczenia jest złagodzenie objawów, poprawa jakości snu oraz ogólnej jakości życia pacjentów.

Zespół niespokojnych nóg - leczenie niefarmakologiczne

• Regularna aktywność fizyczna: Umiarkowane ćwiczenia, takie jak chodzenie, pływanie czy joga, mogą pomóc w złagodzeniu objawów.
• Higiena snu: Utrzymanie regularnych godzin snu, unikanie kofeiny i alkoholu przed snem oraz stworzenie komfortowego środowiska do spania.
• Unikanie długiego siedzenia: Regularne przerwy na rozciąganie i ruch podczas długiego siedzenia lub podróży.
• Techniki relaksacyjne: Praktyki takie jak medytacja, głębokie oddychanie i masaż mogą pomóc w redukcji stresu i napięcia mięśniowego.
• Terapie behawioralne: Terapie takie jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) mogą pomóc w zarządzaniu stresem i poprawie jakości snu.

Zespół niespokojnych nóg - leki i farmakologiczne metody leczenia

• Leki dopaminergiczne: Leki takie jak pramipeksol, ropinirol czy rotigotyna (stosowane także w leczeniu choroby Parkinsona) mogą być skuteczne w łagodzeniu objawów RLS. Działają poprzez zwiększenie poziomu dopaminy w mózgu.
• Leki przeciwpadaczkowe: Gabapentyna (nowy lek na zespół niespokojnych nóg), pregabalina i inne leki przeciwpadaczkowe mogą być stosowane w leczeniu RLS, szczególnie u pacjentów z bólem lub trudnościami w zasypianiu.
• Leki opioidowe: W ciężkich przypadkach, gdy inne metody leczenia są nieskuteczne, mogą być rozważone leki opioidowe, takie jak kodeina czy oksykodon. Są one jednak stosowane z ostrożnością ze względu na ryzyko uzależnienia.
• Leki benzodiazepinowe: Leki takie jak klonazepam mogą być stosowane w krótkoterminowym leczeniu bezsenności związanej z RLS. Jednak ze względu na ryzyko uzależnienia i działania niepożądane, są stosowane ostrożnie.
• Suplementacja żelaza: W przypadku stwierdzenia niedoboru żelaza, lekarz może zalecić suplementację żelaza. Żelazo powinno być przyjmowane wraz z witaminą C, która poprawia jego wchłanianie. Często zaleca się także suplementację preparatów zawierających magnez oraz witaminy z grupy B.

Nie wszystkie tabletki na zespół niespokojnych nóg są jednak pożądane. Leki przeciwhistaminowe nie są zalecane do leczenia RLS, ponieważ mogą nasilać objawy. W przypadku potrzeby stosowania leków na alergię, zaleca się wybór leków przeciwhistaminowych o działaniu niesedatywnym.

Ważne jest, aby pacjenci regularnie konsultowali się z lekarzem, który dostosuje plan leczenia do indywidualnych potrzeb i monitorował skuteczność oraz działania niepożądane stosowanych terapii. Pacjenci powinni być świadomi możliwości wystąpienia działań niepożądanych leków i zgłaszać wszelkie niepokojące objawy lekarzowi.

Dzięki odpowiedniemu leczeniu i zmianom stylu życia, wiele osób z RLS może uzyskać znaczną ulgę w objawach i poprawić jakość życia.

Domowe sposoby na zespół niespokojnych nóg

Jeśli zespół niespokojnych nóg nie jest uciążliwy, a występujące objawy RLS nie są powiązane z innymi chorobami lub zaburzeniami, warto zastosować mniej inwazyjne metody. Domowe sposoby na zespół niespokojnych nóg obejmują:

• Odpowiednią higienę snu – regularne zasypianie i budzenie się pomaga wyregulować naturalny rytm dobowy, co pozwala ograniczyć problemy z zasypianiem,
• Aktywność fizyczną,
• Wyeliminowanie lub znaczne ograniczenie kofeiny, alkoholu i nikotyny,
• Odstawienie leków nasennych, które można zastąpić dostępnymi w aptekach bez recepty tabletkami i ziołami na uspokojenie i stres.
• Stosowanie technik relaksacyjnych i jogi,
• Masaże i okłady (w przypadku występowania parestezji kończyn dolnych).

Dobrym wyborem jest także maść na zespół niespokojnych nóg, np. maść końska. Łagodzenie RLS za pomocą domowych metod może być bardzo skuteczne, szczególnie w łagodnych przypadkach. W przypadku cięższych objawów lub braku poprawy, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem neurologiem w celu dalszej diagnostyki i leczenia.