Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki

Mikrobiota jelitowa

Mikrobiota jelitowa jest to zespół mikroorganizmów (bakterii, grzybów, wirusów) bytujących w jelicie grubym człowieka. Szacuje się, że jest to ponad 1000 różnych gatunków drobnoustrojów, które stanowią nawet do 50% treści jelitowej. Mikrobiota jelitowa wpływa korzystnie na nasz organizm. Bakterie obecne w przewodzie pokarmowym m.in.:

• uczestniczą w syntezie witaminy K, biotyny, kwasu foliowego, kwasów tłuszczowych,
• biorą udział w absorpcji jonów magnezu, wapnia, żelaza,
• umożliwiają przyswajanie energii,
• zapobiegają namnażaniu się drobnoustrojów patologicznych,
• stymulują układ odpornościowy.

Wydawać by się mogło, że tak liczne drobnoustroje obecne w przewodzie pokarmowym człowieka powinny wywołać stan patologiczny w organizmie. Tak się nie dzieje, bowiem nasz organizm wytworzył różne mechanizmy, które uniemożliwiają przedostanie się drobnoustrojów z przewodu pokarmowego do organizmu. Niestety czasem dochodzi do zaburzeń w składzie i funkcjonowaniu mikrobioty jelitowej. Takie zaburzenia mogą mieć znaczenie w etiopatogenezie wielu chorób i schorzeń takich jak:

• biegunka poantybiotykowa,
• zespół jelita drażliwego,
• nieswoiste zapalenia jelit,
• zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego,
• alergii,
• otyłości,
• cukrzycy.

W ostatnich latach pojawiły się doniesienia naukowe (nie potwierdzone), które łączą zaburzenia flory jelitowej z występowaniem: zaburzeń ze spektrum autyzmu, depresji, schizofrenii i chorób neurodegeneracyjnych. Dlatego też w ostatnich latach bardzo dużo mówi się o probiotykach, prebiotykach i synbiotykach, jako produktach, które mogą wpływać korzystnie na mikrobiotę jelitową i tym samym korzystnie oddziaływać na nasz organizm, zmniejszać ryzyko wystąpienia różnych schorzeń i być dobrą profilaktyką i sposobem leczenia wielu chorób.

Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki

Na naszym rynku dostępnych jest dużo produktów określanych mianem probiotyków, prebiotyków i synbiotyków. 

Prebiotyki to żywe drobnoustroje probiotyczne, które stosowane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. Do drobnoustrojów probiotycznych zalicza się między innymi:

• bakterie z rodzaju Lactobacillus spp. np.: L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus, L. plantarum, 
• bakterie z rodzaju Bifidobacterium spp. np.: B. animalis, B. breve,
• bakterie z rodzaju Streptococcus spp. np.: S. Salivarius, S. thermophilus, 
• szczepy drożdży Saccharomyces spp. np.: S. boulardii.

Korzystne oddziaływanie drobnoustrojów probiotycznych na organizm człowieka wynika z różnych mechanizmów ich działania. Drobnoustroje te wpływają korzystnie na mikrobiotę jelitową – normalizują, stabilizują i chronią przed namnażaniem patologicznych drobnoustrojów. Ponadto:

• stymulują rozwój nabłonka jelitowego,
• regulują gospodarkę mineralną,
• uczestniczą w syntezie witamin,
• biorą udział w wytwarzaniu związków bioaktywnych,
• modulują układ immunologiczny,
• stabilizują barierę jelitową.

Ze względu na swoje wielokierunkowe działanie probiotyki zalecane są między innymi w:

Leczeniu biegunki infekcyjnej – Wykazano, że stosowanie niektórych drobnoustrojów probiotycznych w czasie biegunki, skraca czas jej trwania oraz zmniejsza nasilenie objawów. Do drobnoustrojów u udokumentowanym, korzystnym wpływie na przebieg biegunki zalicza się Lactobacillus rhamnosus GG i Saccharomyces boulardii. 

Zapobieganiu biegunce związanej ze stosowaniem antybiotyków – Jednym z działań niepożądanych występujących podczas stosowania antybiotyków jest niszczenie flory jelitowej, objawiające się między innymi biegunką. Wykazano, że stosowanie probiotyków w trakcie antybiotykoterapii zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki.

Eradykacji zakażenia Helicobacter pylori - W badaniach wykazano, że drobnoustroje probiotyczne (Lactobacillus casei, Lactobacillus rhamnosus, Saccharomyces boulardii) hamują wzrost i adhezję Helicobacter pylori do tkanki nabłonkowej żołądka. Ponadto zmniejszają ilość tej bakterii w trzonie i dnie żołądka, co może prowadzić do zmniejszenia stanu zapalnego narządu. 

Zapobieganiu AZS – Probiotyki, ze względu na charakter immunomodulujący mogą być skuteczne w zapobieganiu i leczeniu atopowego zapalenia skóry. W badaniach wykazano, że w zapobieganiu AZS skuteczne mogą być Lactobacillus rhamnosus GG, Escherichia coli a w leczeniu: Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus reuteri, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus fermentum, Bifidobacterium lactis. Ilość badań potwierdzających te działanie jest ograniczona. 

Zapobieganiu alergii - Drobnoustroje probiotyczne poprzez zapewnienie prawidłowej mikrobioty jelitowej wpływają korzystnie na stan oraz funkcję narządów, które mogą uczestniczyć w reakcji alergicznej. Na przykład podawanie Lactobacillus casei Shirota może łagodzić objawy alergii na pyłki traw. 

Zapobieganiu i leczeniu kolki u dzieci - Nieliczne badania wskazują, że podawanie dziecku Lactobacillus reuteri, Pediococcus pentosaceus lub Bifidobacterium longum skraca czas trwania kolki i może łagodzić jej objawy. 

Zapobieganiu biegunce podróżnych – Niektóre wyniki badań wskazują, że stosowanie wybranych bakterii probiotycznych może zapobiegać biegunce w czasie podróżny. Niestety badania te nie są jednoznaczne i obecnie wg wytycznych nie jest to właściwy sposób postępowania. 

Leczeniu Zespołu jelita drażliwego – Wykazano, że stosowanie probiotyków (B. infantis, L. plantarum) powoduje ustąpienie objawów oraz zmniejsza ich nasilenie w przypadku zespołu jelita drażliwego. 

Profilaktyce i leczeniu infekcji powodowanych przez paciorkowce – wykazano, że podawanie S. salivarius K12 zmniejsza ryzyko paciorkowcowych infekcji gardła i/lub zapalenia migdałków oraz ostrego zapalenia ucha środkowego.

Prebiotyki to z kolei substancje, które po spożyciu są nieprzyswajalne przez organizm, ale powodują wybiórczą stymulację wzrostu lub aktywności jednego lub określonej liczby rodzajów bakterii znajdujących się w jelicie człowieka. Poprzez takie działanie prebiotyk wpływa na mikrobiotę jelitową i tym samym oddziaływuje korzystnie na funkcjonowanie organizmu. Do prebiotyków zalicza się:

• laktulozę,
• oligosacharydy niemetabolizowane przez organizm gospodarza: fruktooligosacharydy i galaktooligosacharydy,
• polisacharydy: inulina, arabinogalaktan, skrobie oporne.

Związki te nie są trawione w przewodzie pokarmowym człowieka, natomiast w jelicie grubym ulegają metabolizmowi przez bakterie. A to stymuluje rozrost określonych rodzajów bakterii probiotycznych. Ostatnio do grupy prebiotyków zalicza się również polifenole, które nie ulegają wchłanianiu w jelicie i stymulują mikrobiom jelitowy. Znaczenie polifenoli jako prebiotyków jest obecnie przedmiotem wielu badań i coraz więcej się o tym mówi i pisze. Do prebiotyków z grupy polifenoli zalicza się między innymi resweratrol. 

Synbiotyki to produkty, w których występują zarówno szczepy bakterii probiotycznych (probiotyki) jak i substancje prebiotyczne (prebiotyki). Prebiotyk, obecny w synbiotyku sprawia, że bakterie probiotyczne stają się bardziej odporne na niekorzystne oddziaływanie środowiska przewodu pokarmowego. Ponadto prebiotyk ten dodatkowo stymuluje bakterie probiotyczne do namnażania oraz hamuje rozwój patogennej flory jelitowej. 

Jakie probiotyki, prebiotyki i synbiotyki są dostępne w aptece?

W aptekach dostępnych jest wiele produktów określanych mianem: probiotyków (np.: Lakcid, Lakcid Forte, Lacidofil, Lacteol Fort, Enterol, BioGaia, Dicoflor, Entitis, Vivomixx, Acidolac Baby, Floractin, Latopic, Trilac 20), prebiotyków – produktów o właściwościach prebiotycznych (np.: Solaq, F-Inulin, Inulin, FisioFlor, Inulin Fos), synbiotyków (np.: Acidolac, Biotyk, Colon, Linex forte, Multilac Baby synbiotyk, Osłonik Max). Są to produkty o różnych kategoriach dostępności. Mogą to być preparaty określane mianem:

• produktów leczniczych (np.: Lakcid, Lakcid Forte, Lacidofil, Lacteol Fort, Enterol),
• suplementów diety (np.: BioGaia, Dicoflor, Entitis, Vivomixx),
• dietetycznech środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego (np.: Acidolac Baby, Floractin, Latopic, Trilac 20).

Produkty te mogą zawierać różne szczepy drobnoustrojów probiotycznych. I w zależności od liczby szczepów produkty te mogą być jednoszczepowe (np.; BioGaia, Acidolac Baby, Dicoflor, Floractin, Entitis, Enterol) lub wieloszczepowe (np.: Lacidofil, Trilac 20, Latopic, Sanprobi Barrier, Vivomix). Wybór takich produktów jest ogromny i czasem ciężko wybrać ten właściwy i odpowiedni. 

Wybór probiotyku - co warto wiedzieć?

Wybierając probiotyk należy zastanowić się dla kogo ma być przeznaczony taki produkt i w jakim celu ma być stosowany. Na rynku dostępne są preparaty przeznaczone dla dzieci, które po pierwsze zawierają odpowiednią i właściwą dla nich ilość drobnoustrojów probiotycznych, a po drugie występują w postaciach łatwych do podania np. w kroplach. Z kolei preparaty dla dorosłych zawierają większą ilość drobnoustrojów i dostępne są w postaci kapsułek lub granulatu do rozpuszczania. Istotną i właściwie najważniejszą kwestią w wyborze probiotyku jest powód stosowania takiego produktu oraz cel, jaki ma być osiągnięty. Inne produkty (z innymi szczepami) powinny być wybieranie w celu leczenia biegunki infekcyjnej, inne zapobieganiu kolkom u dzieci a jeszcze inne w celu wzmocnienia/poprawienia odporności. Bardzo ważne jest dokładne określenie, dlaczego chcemy lub musimy stosować dany produkt, a następnie istotne jest dobranie go pod nasze potrzeby i oczekiwania. Główną zasadą w wyborze probiotyków jest wybór właściwego szczepu o udokumentowanej aktywności. Przykładowo:

• Lactobacillus acidophilus – ma udokumentowaną aktywność w: zapobieganiu biegunkom w przebiegu antybiotykoterapii, leczeniu zaparć;
• Lactobacillus rhamnosus GG - ma udokumentowaną aktywność w: zapobieganiu i leczeniu biegunkom rotawirusowym, leczeniu biegunek spowodowanych Clostridium difficile, zapobieganiu biegunkom bakteryjnym, łagodzeniu przebiegu ch. Crohn’a, zapobieganiu nawrotowym zapaleniom pochwy;
• Lactobacillus casei Shirota - ma udokumentowaną aktywność w: leczeniu biegunek rotawirusowych, utrzymaniu mikrobioty jelitowej, leczeniu raka pęcherza moczowego;
• Lactobacillus casei DN 114001 - ma udokumentowaną aktywność w: stymulacji układu odpornościowego, zapobieganiu i leczeniu infekcji jelitowych, leczeniu biegunek u dzieci;
• Bifidobacterium bifidum - ma udokumentowaną aktywność w: leczeniu biegunek rotawirusowych, eliminacji Helicobacter pylori;
• Saccharomyces boulardi - ma udokumentowaną aktywność w: leczeniu biegunek, zapobieganiu i leczeniu biegunek spowodowanych przez Clostridium difficile;
• Streptococcus salivarius K12 - ma udokumentowaną aktywność w: zmniejszaniu ryzyka paciorkowcowych infekcji gardła i/lub zapalenia migdałków oraz ostrego zapalenia ucha środkowego.

Wybierając probiotyk warto zwrócić również uwagę na to jaką kategorię dostępności ma dany produkt. Dobrze w pierwszej kolejności wybierać lek. Produkt z kategorią dostępności „produkt leczniczy” jest zarejestrowany w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych i posiada badania dotyczące skuteczności, bezpieczeństwa stosowania oraz pewność, że produkt ten jest monitorowany i badany pod kątem jakościowym i ilościowym. 

Na rynku jest dużo produktów, które mają kategorię suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Znajdziesz je w tej kategorii probiotyki. Takie produkty nie są rejestrowane w URPLWMiPB i tym samym nie muszą mieć badań. Ale to nie oznacza, że są one złe. Niektóre firmy bardzo poważnie podchodzą do swoich produktów i przeprowadzają dobrowolnie badania. Ale są też takie produkty, które nie zawierają deklarowanej ilości drobnoustrojów. Dlatego też, trzeba takie produkty wybierać bardzo ostrożnie. Należy zwracać uwagę na firmę, która go produkuje, na inne preparaty produkowane przez daną firmę, na dostępne badania kliniczne, na dodatkowe informacje znajdujące się na opakowaniu i na opinie farmaceutów, lekarzy i pacjentów. A jeżeli jest problem z wyborem samodzielnym probiotyku warto poprosić o pomoc farmaceutę.

Preparaty zawierające drobnoustroje probiotyczne polecane są przy wielu schorzeniach i chorobach. Wybór takich produktów często jest trudny, szczególnie, że na rynku znajduje się wiele takich preparatów. Wybierając probiotyk należy zwracać uwagę na szczepy drobnoustrojów obecnych w produkcie oraz na udokumentowaną ich aktywność. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Literatura:

1. Mojka K., Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje. Probl Hig Epidemiol., 2014, 95(3), 541-549

2. Paul Rutter, „Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie”, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2014 

3. Rakowska M., et al. Wpływ mikrobioty na zdrowie człowieka. Pediatr Med. Rodz. 2016, 12, 4, 404-412 

4. Ruszkowski J., Przegląd doustnych prebiotyków, probiotyków, synbiotyków i postbiotyków dostępnych na polskim rynku aptecznym. Farm Pol, 2018, 74(2), 114-122

5. Santas J., Fuentes M.C., Tormo R., Guayta-Escolies R., Lázaro E., Cuñé J., Pediococcus pentosaceus cect 8330 and Bifidobacterium longum cect 7894 show a trend towards lowering infantile excessive crying syndrome in a pilot clinical trial. Int J Pharm Bio Sci 2015 April; 6(2): (P) 458 - 466


6. Savino F., Cordisco L., Tarasco V., Palumeri E., Calabrese R., Oggero R., Lactobacillus reuteri DSM 17938 in infantile colic: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pediatrics, 126 (2010), pp. e526–e533

7. Savino F., Cresi F., Castagno E., Silvestro L., Oggero R., A Randomized Double-blind Placebo-controlled Trial of a Standardized Extract of Matricariae recutita, Foeniculum vulgare and Melissa officinalis (ColiMil) in the Treatment of Breastfed Colicky Infants. Phytother. Res. 19, 335–340 (2005)

8. Savino F., Pelle E., Palumeri E., Oggero R., Miniero R., Lactobacillus reuteri (ATCC strain 55730) versus simethicone in the treatment of infantile colic: a prospective randomized study Pediatrics, 119 (2007), pp. 124–130

9. Szajewska H., Mrukowicz J. “Probiotics in the treatment and prevention of acute infectious diarrhea in infants and children: a systematic review of published randomized double-blind placebocontrolled trials”. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 2001, 33 (supl. 2), S17–S25. 

10. Szajewska H., Mrukowicz J.,” Metaanalysis: non-pathogenic yeast Saccharomyces boulardii in the prevention of antibiotics associated diarrhea”, Alimentary Pharmacology and Therapeutics, 2005, 22, 365-372 

11. Szajewska H., Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna, 2014, 6, 1, 16-23 

12. Szajewska H., Probiotyki w Polsce – kiedy, jakie i dlaczego? Gastroenterologia Kliniczna, 2010, 2, 1, 1-9 

13. Tokarz- Deptuła B., Śliwa- Dominiak J., Adamiak M., Deptuła W., Probiotyki a wybrane schorzenia u ludzi. Postępy Mikrobiologii, 2015, 54, 2, 133-140.