Nebulizacja – cz. 1 - Co to jest nebulizacja?

Co to jest nebulizacja?

Nebulizacja to specjalny i odpowiedni sposób podawania leków, które docierają bezpośrednio do miejsca toczącej się infekcji – czyli do górnych i/lub dolnych dróg oddechowych.

Na czym polega nebulizacja?

Nebulizacja opiera się na wytworzeniu, przy pomocy nebulizatora, z roztworu lub zawiesiny (w którym znajduje się lek) aerozolu, zawierającego cząsteczki substancji leczniczej. Aerozol ten wraz z wdychanym przez pacjenta powietrzem dociera do dróg oddechowych, doprowadzając tam substancję leczniczą i tym samym umożliwia jej działanie miejscowe.

Dlaczego nebulizacja? Czy to dobry sposób na podanie leków?

Nebulizacja jest doskonałym sposobem na podanie leku bezpośrednio do dróg oddechowych i toczącego się tam procesu infekcyjnego. Nebulizacja bowiem:

• jest prosta i wygodna w wykonaniu, szczególnie dobra jest to metoda podawania leków dzieciom
• nie wymaga dodatkowych działań ze strony pacjenta – wystarczy tylko powoli i spokojnie oddychać
• umożliwia dostarczenie substancji leczniczej bezpośrednio w do miejsca infekcji
• daje możliwość podania dużych dawek leków
• pozwala na działanie miejscowe leku i tym samym na ograniczenie działań niepożądanych związanych z ogólnym (doustnym lub dożylnym) stosowaniem leków
• zapewnia szybki początek działania, co jest niezwykle ważne w przypadku stanów nagłych
• może być wykorzystywana zarówno w leczeniu (czyli w podawaniu leków) jak i w profilaktyce (zapobieganiu chorobom) jak i w postępowaniu wspomagającym leczenie
• daje możliwość jednoczesnego podania kilku różnych leków naraz
• wiąże się z niewielkim ryzykiem błędu

W jakich sytuacjach wykonuje się nebulizacje?

Nebulizacje wykonuje się w szczególności u niemowląt i małych dzieci – po to, aby w sposób stosunkowo łatwy, szybki i nieinwazyjny podać lek bezpośrednio do miejsca działania. Nebulizacje można również wykonywać u osób, u których inny sposób podawania leków sprawia trudności lub jest niemożliwy np. osób nieprzytomnych. Nebulizacje stosuje się w przypadku chorób górnych i dolnych dróg oddechowych np. w:

• chorobach infekcyjnych górnych i dolnych dróg oddechowych
• mniej lub bardziej nasilonych trudnościach w oddychaniu
• astmie
• Przewlekłej Obturacyjnej Chorobie Płuc (POChP)

Nebulizacje stosuje się również w przypadku konieczności nawilżenia dróg oddechowych poprzez wykonanie nebulizacji roztworem soli fizjologicznej.

Czym się wykonuje nebulizacje?

Nebulizacje wykonuje się za pomocą specjalnego urządzenia zwanego nebulizatorem. Na rynku dostępne są różne nebulizatory. Zalicza się do nich nebulizatory pneumatyczne, ultradźwiękowe i siateczkowe – przykładowe nebulizatory TU.  O tym jak wybrać odpowiedni nebulizator już niedługo w kolejnym artykule.

Jakie leki można podawać poprzez nebulizację?

Za pomocą nebulizatora można podawać różne leki między innymi:

• roztwór chlorku sodu NaCl w różnych stężeniach np.:
  - Sól fizjologiczna – czyli 0,9% NaCl (np.: Unimer baby NaCl, Babycap amułki soli fizjologicznej, Nebu-dose isotonic) 
  - 2-3% roztwór NaCl (np.: Marimer inhalation, Nebu-dose Hipertonic)
  - 5-10% roztwór NaCl
  - inne roztwory NaCl, które dodatkowo zawierają inne substancje wspomagające (np.: Nebu-dose Plus - 3% r. NaCl z dodatkiem kwasu hialuronowego, Nebu-dose hialuronic – 0,9% r. NaCl z dodatkiem kwasu hialuronowego)
• glikokortykosteroidy – czyli substancje o działaniu przeciwzapalnym np. leki zawierające w swoim składzie budezonid – są to leki wydawane na receptę
• beta2-mimetyki i cholinolityki – czyli substancje o działaniu rozszerzającym oskrzela np.: salbutamol, bromek ipratropium, fenoterol – są to leki wydawane na receptę
• mukolityki czyli substancje o działaniu wykrztuśnym i rozrzedzającym/upłynniającym wydzielinę np.: ambroksol – są to leki wydawane na receptę
• antybiotyki – np. tobramycyna, kolistyna, gentamycyna – są to leki wydawane na receptę

Czy leki do nebulizacji można łączyć ze sobą w trakcie jednej nebulizacji?

I tak i nie – wszystko zależy od pacjenta – w szczególności od dziecka (czy jest w stanie ono wytrzymać dłuższą nebulizację) a przede wszystkim zależy od rodzaju leku. Część leków można ze sobą łączyć – jeżeli zajdzie taka potrzeba, a części leków niestety nie wolno mieszać w jednej nebulizacji. Generalnie najlepiej zawsze przyjąć zasadę, że leków w nebulizacji nie łączymy tylko podajemy oddzielnie w odpowiedniej kolejności. Np.: najpierw podajemy lek rozszerzający oskrzela (np. salbutamol lub Ipratropium+fenoterol), a potem w kolejnej nebulizacji lek zawierający glikokortykosteroidy (np. Budezonid). Jeżeli natomiast dziecko nie lubi nebulizacji i ciężko mu wytrzymać dwie następujące po sobie, można w przypadku niektórych leków połączyć w jedną nebulizację.

I tak do leków które można łączyć w jednej nebulizacji należą między innymi:

• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i sól fizjologiczna
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Ipratropium+fenoterol (Berodual)
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Ipratropium (Atrovent)
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i sól hipertoniczna (Nebu-Dose)
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Salbutamol (Ventolin)
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Dornaza (Pulmozyne)
• Ipratropium+fenoterol (Berodual) i Ambroksol (Mukosolvan)
• Ambroksol (Mukosolvan) i Ipratropium (Atrovent)

Do leków, których nie wolno łączyć w jednej nebulizacji należą:

• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Ambroksol (Mukosolvan)
• budezonid (Pulmicort, Nebbud) i Flutykazon (Flixotide)
• Ipratropium+fenoterol (Berodual) i Salbutamol (Ventolin)
• Ipratropium+fenoterol (Berodual) i Dornaza (Pulmozyne)
• Ipratropium (Atrovent) i Dornaza (Pulmozyne)
• sól hipertoniczna (Nebu-Dose) i Dornaza (Pulmozyne)
• Salbutamol (Ventolin) i Dornaza (Pulmozyne)
• Flutykazon (Flixotide) i Dornaza (Pulmozyne)
• Salbutamol (Ventolin) i Ipratropium (Atrovent)

Jeżeli nie wiemy dokładnie, czy dane przepisane przez lekarza leki można łączyć w jednej nebulizacji – skonsultujmy się z lekarzem lub farmaceutą, którzy dokładnie to nam wyjaśnią.

Jak prawidłowo wykonać nebulizację?

Sposób przeprowadzenia nebulizacji zależy od stosowanego leku, choć ogólne kroki postępowania są podobne.

• Przede wszystkim należy pamiętać, że nebulizację najlepiej wykonywać na siedząco – więc na początek należy usiąść lub posadzić sobie dziecko np. u siebie na kolanach.
• Bardzo ważny jest spokój i powolne oddychanie. Niestety płacz i niepokój dziecka mogą utrudnić nebulizację – a co więcej, w trakcie płaczu mniej substancji leczniczej dociera do miejsca działania.
• Zawsze nebulizację dziecku należy przeprowadzać pod kontrolą rodzica.
• Przed rozpoczęciem nebulizacji należy właściwie przygotować roztwór do nebulizacji. Leki, jeżeli występują w postaci zawiesiny należy odpowiednio i dokładnie wstrząsnąć i przelać do pojemnika. Jeśli lekarz zalecił leki, które można ze sobą połączyć (patrz wyżej) lub rozcieńczyć roztworem soli fizjologicznej (nie zawsze jest to konieczne) to należy to zrobić. Jeżeli jednak zleconych przez lekarza leków nie wolno łączyć to należy wykonać nebulizacje oddzielnie.
• Dziecku należy nałożyć maseczkę lub wykorzystać do nebulizacji ustnik (więcej o maseczce i ustniku poniżej). Osoba dorosła korzysta z ustnika.
• Nebulizację prowadzi się tak długo, jak aerozol wylatuje z pojemnika (czas nebulizacji jest niezwykle istotny – więcej o nim poniżej)
• Po nebulizacji szczególnie przy użyciu leków zawierających glikokortykosteroidy należy:
  - umyć buzię – zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz,
  - przepłukać jamę ustną wodą (nie połykać wody)
  - dokładnie umyć maseczkę/ustnik oraz pojemnik, w którym znajdowały się leki

Nebulizacja – co warto jeszcze o niej wiedzieć?

Przygotowując się do wykonania nebulizacji należy dodatkowo pamiętać o kilku kwestiach:

• Nebulizację należy wykonywać za pomocą maseczki lub ustnika – wybór maseczki lub ustnika jest niezwykle ważny i wpływa na to, czy nebulizacja będzie skuteczna i na to czy właściwa ilość leku dotrze do miejsca działania. I tak:
  - jeżeli do nebulizacji używamy sól fizjologiczną wtedy można używać maseczki z otworami – zarówno u dzieci jak i osób dorosłych
  - jeżeli do nebulizacji używamy leki wtedy należy wykorzystywać maseczkę bez otworów – dla niemowląt i małych dzieci do 3-4 roku życia – trzeba zadbać o to aby maseczka ściśle przylegała do twarzy
  - jeżeli do nebulizacji używamy leki wtedy należy wykorzystywać ustnik – dla dzieci od 3-4 roku życia i dla osób dorosłych
• Do nebulizacji nie należy używać smoczka.
• Należy zwracać uwagę na czas nebulizacji – jest to bardzo ważne, aby cząsteczki substancji leczniczej trafiły do górnych lub dolnych dróg oddechowych. Nebulizacja powinna trwać min ok 3-4 minuty (przy infekcjach dróg górnych dróg oddechowych) i min. 5-6 min (przy infekcjach dolnych górnych dróg oddechowych).
• Nie należy wykonywać nebulizacji ambroksolem wieczorem – ambroksol jest substancją o działaniu wykrztuśnym i jej używanie wieczorem może spowodować nasilony kaszel w nocy
• Należy bardzo dokładnie, po każdym użyciu, myć maseczkę, ustnik i pojemnik nebulizatora, do którego wlewa się substancję leczniczą.
•  Należy dbać o nebulizator zgodnie z zaleceniami producenta.

Nebulizacja jest doskonałym sposobem podawania leków bezpośrednio do miejsca ich działania – szczególnie u niemowląt i małych dzieci. Wykonana prawidłowo, przy użyciu właściwych, zleconych przez lekarza leków, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności sprawia, że leczenie jest skuteczne i bezpieczne, a dziecko szybko zdrowieje.

Bibliografia:
1. Kamin W., et al. Inhalation solutions — Which ones may be mixed? Physico-chemical compatibility of drug solutions in nebulizers — Update 2013, Journal of Cystic Fibrosis, 2014, 13, 3, 243-250
2. Sybilski A.J., I in. Nebulizacja praktyczna w pytaniach i odpowiedziach, Terapia, 2015, 2 , 234, 4-9
3. www.aerozoloterapia.pl
4. Konrad Tuszyński, i in.: Które leki (Pulmicort, Berodual, Ventolin, Atrovent, itd.) można mieszać w jednej nebulizacji? portal opieka.farm