Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) - objawy, diagnostyka, leczenie i rehabilitacja

Czym jest dziecięce porażenie mózgowe?

Tak, jak zostało to już wspomniane, dziecięce porażenie mózgowe jest zespołem objawów i schorzeń, które głównie dotyczą narządu ruchu. Upośledzenie funkcji motorycznych u każdego dziecka z MPD będzie wyglądało inaczej - niektóre maluchy mogą jedynie cechować się pewnym stopniem „niezdarności”, a inne z kolei będą niesamodzielne i przez całe życie konieczna będzie opieka nad nimi. Stopień niepełnosprawności ruchowej zależy tu przede wszystkim od obszaru mózgu, na jakim doszło do degradacji tkanki mózgowej (chodzi tu zarówno o wielkość tych zniszczeń, jak i ich umiejscowienie). Co ważne, dziecięce porażenie mózgowe nie postępuje w czasie, choć u dorosłych osób z MPD może wydawać się, że tak właśnie jest - wynika to z faktu, że niezborność ruchowa i spastyczność mięśni u małego dziecka jest łatwiejsza do opanowania niż - przykładowo - u młodego dorosłego, którego wzrost i waga są zdecydowanie większe. MPD występuje u około 2 dzieci na 1000 żywych urodzeń.

Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego

Bezpośrednią przyczyną mózgowego porażenia dziecięcego jest uszkodzenie fragmentów tkanki mózgowej, której nie da się już „odbudować”. Uszkodzenia te (czasem określane również mianem blizny) powstają często w życiu płodowym, rzadziej - w okresie okołoporodowym lub już po urodzeniu. Czynniki wpływające na pojawienie się uszkodzeń to przede wszystkim niedotlenienie, niedokrwienie mózgu dziecka, przebyte infekcje, wady wrodzone czy urazy głowy. Charakterystycznym dla MPD jest to, że czynnik wywołujący zmiany tkanki mózgowej trwał i w pewnym momencie zakończył swoje działanie (jak ma to przykładowo miejsce przy niedotlenieniu noworodka przy porodzie lub przy infekcji matki w czasie ciąży, która zostaje wyleczona). Niestety, okoliczności wywołania zmian degradacyjnych w mózgu nie zawsze są uchwytne, dlatego często ani rodzice, ani lekarze nie potrafią wskazać bezpośrednich przyczyn mózgowego porażenia dziecięcego.

Objawy mózgowego porażenia dziecięcego

Objawy mózgowego porażenia dziecięcego nie zawsze są charakterystyczne i - tak, jak wspomnieliśmy już powyżej - mogą być niewidoczne w pierwszych dniach, a nawet tygodniach życia dziecka. Niemniej, dotyczą one zaburzeń narządu ruchu i postawy. Pierwsze symptomy to przede wszystkim obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe, asymetryczne układanie się dziecka (lub asymetryczne napięcie), a także nieosiąganie umiejętności ruchowych adekwatnych dla wieku malucha (siadanie, pełzanie, przewracanie się, zmiany pozycji, raczkowanie, chodzenie). Rodzice, przy zaobserwowaniu nieprawidłowości, powinni od razu zgłosić do do pediatry, osteopaty, fizjoterapeuty, neurologa lub innego specjalisty, który będzie w stanie pokierować małego pacjenta do dalszej diagnostyki. W rozpoznaniu bardzo ważne są także regularne wizyty u lekarzy, ponieważ to właśnie dzięki nim mogą zostać wychwycone objawy mózgowego porażenia dziecięcego, które dla rodziców, na pierwszy rzut oka, były niewidoczne.

Mózgowe porażenie dziecięce - jak rozpoznać symptomy?

Objawy MPD, które można wyszczególnić w kolejnych miesiącach życia dziecka, należą między innymi: spastyczność mięśni (nadmierne napięcie mięśni, opornych na rozciąganie), nieprawidłowa postawa ciała, przykurcze stawów, mimowolne odruchy, skurcze mięśni (dotyczące mięśni zarówno w ciele, jak i na twarzy - co czasem odczytywane bywa jako tiki), nienaturalna wiotkość lub sztywność ciała, apraksja (upośledzenie umiejętności wykonywania ruchów celowych, precyzyjnych), dyzartria (zaburzenia mowy wynikające z wad aparatu komunikacyjnego), a nawet drgawki czy padaczka.

Dodatkowo u dzieci z porażeniem mózgowym można zaobserwować objawy związane z zaburzeniami komunikacji (werbalnej i niewerbalnej), zaburzeniami słuchu, zaburzeniami snu czy dolegliwości bólowe oraz trudności z jedzeniem (czasem nawet, by zapobiec niedożywieniu, wykorzystuje się metodę żywienia dojelitowego z założeniem gastrostomii - PEG, ponieważ mózgowe porażenie dziecięce może odpowiadać za wiotkość mięśni w obrębie jamy ustnej i przewodu pokarmowego).

Dziecięce porażenie mózgowe - rozpoznanie i diagnostyka

Diagnostyka MPD jest zawsze procesem - czasem trwającym nawet wiele tygodni. Składają się na nią takie badania, jak wywiad rodzinny (zwłaszcza wywiad lekarski z matką, który może doprowadzić do zdefiniowania czynnika ciążowego czy okołoporodowego, który wpłynął na uszkodzenie mózgu), analiza wyników badań i dokumentów powstałych podczas prowadzenia ciąży, a oprócz tego - szczegółowe badania neurologiczne. Do pełnego rozpoznania stosuje się również takie zabiegi, jak USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny czy tomografię komputerową, mające na celu jak najdokładniejsze zobrazowanie struktur mózgowych i rozpoznanie ich uszkodzeń. Diagnostyka MPD musi być holistyczna i interdyscyplinarna - po to, by na możliwie wczesnym etapie wykryć wszystkie zaburzenia rozwojowe w celu podjęcia ich leczenia i rehabilitacji. Oczywiście diagnoza MPD nie określa stopnia niepełnosprawności dziecka w przyszłości - wszystko zależy od lokalizacji i rozległości „blizn” mózgowych, od przebiegu rozwoju dziecka, ograniczeń ruchu kończyn, wybranej metody rehabilitacji i wielu innych czynników.

Leczenie MPD i rehabilitacja pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym

Przyczynowe leczenie mózgowego porażenia dziecięco nie jest obecnie możliwe - współczesnej medycynie nie jest znana metoda farmakologiczna czy chirurgiczna, która mogłaby odwrócić uszkodzenia tkanki mózgowej, wpływające na zdiagnozowanie MPD. Terapia polega więc przede wszystkim na zachowaniu jak największej sprawności malucha (a później dorosłego), na niwelowaniu bólu oraz poprawie jakości życia - w zakresie motoryki, żywienia, komunikacji.

Mózgowe porażenie dziecięce - możliwe terapie

Mózgowe porażenie dziecięce powinno być leczone holistycznie (całościowo), a mały pacjent musi znajdować się pod opieką różnych specjalistów i lekarzy (pilnujących także tego, by nie doszło do nadmiernego przeciążenia dziecka). Wśród różnego rodzaju terapii można wyróżnić między innymi:

• rehabilitację dzieci z MPD, która jest prawdopodobnie najważniejszym elementem terapii. Odbywa się ona pod kontrolą lekarzy i fizjoterapeutów, ma także na celu zachowanie sprawności i elastyczności mięśni, zniwelowanie lub złagodzenie przykurczów i objawów spastyczności oraz ich skutków, zapobieganie deformacjom stawów i wielu innym dolegliwościom;
• ćwiczenia komunikacyjne, wspierające dzieci z mózgowym porażeniem w prawidłowej komunikacji z opiekunem i otoczeniem, zarówno w formie werbalnej (nauka mowy), jak i niewerbalnej (pokazywanie słów za pomocą znaków, wspólnie ustalonych kodów, aplikacji, tablic manipulacyjnych i innych akcesoriów);
• aplikowanie toksyny otulinowej, znoszącej sztywność mięśni i ograniczającej negatywne skutki przykurczów;
• ćwiczenia z wykorzystaniem sprzętów i pozostałe formy rehabilitacji dzieci z MPD (dogoterapia, hipoterapia, hydroterapia i wiele innych).

Czasem, dla odwrócenia skutków przykurczu mięśni oraz zmian powstałych w stawach, wykonywane są ortopedyczne zabiegi chirurgiczne, mające na celu poprawę sprawności dziecka. Wymienione powyżej formy terapii nie wyczerpują oczywiście listy możliwości, jakie obecnie są dostępne dla dzieci z MPD oraz ich opiekunów - warto z nich korzystać, ponieważ podnoszą one komfort życia zarówno pacjentów, jak i ich rodziców.