Kamica nerkowa - objawy, przyczyny leczenie. Skąd biorą się kamienie moczowe?

Czym jest kamica nerkowa? Charakterystyka choroby

Tak jak zostało to już wspomniane, kamica nerkowa jest stanem, w którym w różnych częściach układu moczowego powstają złogi (w postaci piasku, a później - kamieni nerkowych). Są one zbudowane z substancji występujących w moczu w dużym stężeniu (zbyt dużym, by mogły być bez przeszkód wydalane w zdrowy sposób). Najczęściej kamienie moczowe składają się z fosforanu wapnia, szczawianu, fosforanu magnezowo-amonowego (inaczej określanego jako struwit), kwasu moczowego (są to tak zwane kamienie bezcieniowe - nie uwidaczniają się w diagnostyce RTG) czy z cystyny.

Kamienie i piasek w nerkach mogą pojawić się jednocześnie w wielu, lub w pojedynczych elementach układu moczowego - w tym w nerkach, moczowodach oraz w pęcherzu moczowym. Kamica nerkowa - w przypadku braku realizacji zaleceń lekarzy - często jest chorobą nawracającą. Oznacza to, że pacjent może mieć ataki kolki nerkowej (czyli najsilniejszego objawu kamicy, o którym piszemy poniżej) nawet do końca życia.

Przyczyny kamicy nerkowej

Niestety, konkretne przyczyny kamicy nerkowej u wielu chorych pozostają nierozpoznane. Wiemy jednak, jakie schorzenia i patologiczne procesy w organizmie mogą mieć udział w rozwoju tego schorzenia. Pośrednimi przyczyna nami kamicy nerkowej są więc:

• zbyt mała ilość substancji w moczu, które hamują proces tworzenia się złogów. Substancje te to między innymi magnez czy cytryniany;
• nieprawidłowy (najczęściej zbyt mały) odpływ moczu z nerek (jednej lub obu). Może być spowodowany przerostem gruczołu krokowego (prostaty);
• nadmiar substancji przyczyniających się do tworzenia kamieni nerkowych w moczu (mowa tu przede wszystkim o wapniu, przyjmowanym w nadmiarze, a także o witaminie D oraz C);
• stale zagęszczony mocz, będący skutkiem konkretnej choroby bądź spożywania zbyt małej ilości płynów;
• choroby związane z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów tarczycy (niedoczynność, nadczynność), a także choroba Leśniowskiego-Crohna.

Jeśli lekarz wskaże konkretną przyczynę kamicy nerkowej, wówczas będzie ona leczona lub niwelowana równolegle do usuwania samych kamieni nerkowych (jeśli zaistnieje taka konieczność).

Jak rozpoznać objawy kamicy nerkowej?

Objawy kamicy nerkowej w przypadku niewielkich kamieni moczowych mogą nie ujawniać się przez wiele lat - wynika to z faktu braku zaburzeń przepływu moczu (jeśli w nerkach powstaje piasek lub same kamienie nie utrudniają wypływania moczu). Z kolei w przypadku, gdy w nerkach pojawią się tak zwane kamienie odlewowe (przyjmujące kształt miejsca, w którym aktualnie się znajdują - w miedniczkach nerkowych bądź w kielichach nerki), wówczas mogą być odczuwane przez pacjenta jako tępy ból w dole pleców.

O obecności kamieni nerkowych może świadczyć także zwiększona niż dotychczas częstotliwość parcia na mocz (zwiększenie częstotliwości oddawania moczu), pieczenie i ból podczas mikcji (u kobiet - pieczenie w obrębie cewki moczowej, u mężczyzn - w okolicach czubka penisa), a także uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego. Oczywiście objawem kamicy nerkowej często bywa także krew w moczu - utajona (niewidoczna gołym okiem) lub żywa (widoczna dla pacjenta).

Najczęstszym objawem kamicy nerkowej (a także najbardziej bolesnym) jest oczywiście atak kolki nerkowej. To silny ból, odczuwalny w momencie przemieszczenia się kamienia nerkowego do moczowodu. Stan ten wywołuje podrażnienie lub całkowite zablokowanie moczowodu, uniemożliwiające swobodny odpływ moczu. Mówiąc o silnym bólu, warto zwrócić się ku relacjom kobiet, które określają go jako silniejszy niż bóle porodowe - nie da się więc go przeoczyć lub pomylić z innym bólem. Dodatkowo ból ten może promieniować do pachwiny (w zależności od tego, gdzie położony jest kamień). Podczas napadu kolki nerkowej mocz przybiera czasem czerwony kolor - ze względu na drobne uszkodzenia moczowodu. Wielu pacjentom przy ataku towarzyszy gorączka, silne poty, a nawet nudności i wymioty.

W przypadku pierwszego ataku kolki nerkowej w życiu, należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza - zaordynuję on odpowiednie leki przeciwbólowe i rozkurczowe, które pomogą w przemieszczaniu się kamienia i „urodzeniu” go. U pacjentów, u których ataki występowały w przeszłości, zaleca się leczenie domowe - takie osoby powinny mieć wykupione leki o takim samym działaniu, jak opisano to powyżej. W przypadku braku ustąpienia symptomów kolki, nawet pomimo zażycia leków - także należy skontaktować się z lekarzem.

Jak diagnozuje się kamicę nerkową?

Diagnostyka kamicy nerkowej bardzo często odbywa się „przypadkowo” - kamienie moczowe zostają uwidocznione na zdjęciach RTG jamy brzusznej lub podczas badania USG wykonywanego rutynowo lub w kierunku diagnostyki innego schorzenia. Czasem do potwierdzenia diagnozy konieczne jest przeprowadzenie urografii (czyli badania z kontrastem podanym dożylnie) lub tomografii komputerowej brzucha (to właśnie dzięki temu badaniu diagnostyka kamicy nerkowej jest skuteczna w przypadku kamieni niewidocznych na obrazach USG i RTG).

Dodatkowo lekarz zaleci pacjentowi badania ogólne moczu i krwi, które pomogą wyjaśnić przyczyny tworzenia się samych kamieni - zbyt duże zagęszczenie moczu czy obecność w organizmie niektórych pierwiastków w nadmiarowej ilości.

Leczenie kamicy nerkowej - możliwe ścieżki terapii

Leczenie kamicy nerkowej (a więc usuwanie kamieni nerkowych) u większości pacjentów może przebiegać bez interwencji urologicznej. Tak jak zostało to wspomniane powyżej, wydalanie („rodzenie”) kamieni nerkowych przebiega wówczas po podaniu leków rozkurczowych oraz przeciwbólowych (czasem bardzo silnych, z zawartością opioidów) oraz z zaleceniem picia dużych ilości wody (3-4 litry na dobę). Jeśli jest to możliwe, po wydaleniu kamienia moczowego warto go zachować, ponieważ jego późniejsze badanie wykaże, z czego się składał - a tym samym pomoże zdiagnozować przyczynę jego powstania.

Niestety, nie u wszystkich pacjentów leczenie kamicy nerkowej będzie przebiegać w taki właśnie sposób. Jeśli kamienie moczowe w obrazie diagnostycznym okazały się być duże (o objętości powyżej 5 milimetrów), a dodatkowo utrzymuje się u chorego gorączka wskazująca na zakażenie układu moczowego, a także stale występuje krew w moczu lub jego odpływ jest całkowicie zablokowany - wówczas należy zastosować „rozbijanie” kamieni nerkowych z wykorzystaniem różnych metod:

• litotrypsji pozaustrojowej, polegającej na rozbijaniu kamieniu nerkowych za pomocą fali uderzeniowej. Jest to zabieg niebolesny, nieuszkadzający tkanek, wykonywany u większości pacjentów z kamicą nerkową, wymagających wsparcia w wydaleniu kamieni nerkowych. Fala uderzeniowa rozbija kamień na mniejsze fragmenty (zazwyczaj na łatwy do wydalenia piasek). Czasem niezbędnych jest kilka sesji leczenia (w zależności od wielkości kamieni nerkowych). Przeciwwskazaniem do wykonania litotrypsji pozaustrojowej jest ciąża; 
• nefrolitotrypsji przezskórnej, wykorzystywanej w sytuacji, w której kamień nerkowy jest bardzo duży (ma objętość ponad 2-2,5 centymetra). Lekarz, za pomocą nefroskopu, przez nacięcie skóry w pobliżu nerki dostaje się do jej wnętrza - z wykorzystaniem tego narzędzia może obejrzeć sam kamień i rozbić go na mniejsze części - możliwe do usunięcia („urodzenia”) kamienia w sposób naturalny. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu, a pacjent pozostaje w szpitalu jedynie przez kilka dni; 
• ureteroenoskopii, stosowanej w sytuacji, gdy kamień moczowy utknął w środkowym lub dolnym odcinku moczowodu. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu i polega na wprowadzeniu wziernika poprzez cewkę moczową, pęcherz, aż do moczowodu - w nim ujawniony zostaje kamień moczowy. Lekarz może rozbić całą strukturę i usunąć ją we fragmentach lub - jeśli to możliwe - usunąć kamień w całości. Zabieg ten nie wymaga nacinania tkanek, jest bezpieczny, a pacjent po jego wykonaniu zostaje w szpitalu przez kilka dni (najczęściej z cewnikiem, by ułatwić odpływ moczu z nerki).

Leczenie kamicy nerkowej nie kończy się jedynie na usunięciu kamieni moczowych. Ważne jest, by pacjent prowadził taki tryb życia, który zapobiega powstawaniu złogów substancji przyczyniających się do tworzenia się kamieni. Chodzi tu przede wszystkim o leczenie chorób podstawowych, wywołujących kamicę, a także o spożywanie dużej ilości płynów na co dzień, o ograniczenie spożywania produktów zawierających substancje sprzyjające tworzeniu się kamieni (mięso, ryby, sól). Dodatkowo nie należy bez wiedzy lekarza przyjmować preparatów wapnia oraz witaminy D.