Jak rozpoznać czerniaka? Poznaj objawy choroby, przyczyny i czynniki ryzyka czerniaka
Czerniak jest złośliwym nowotworem skóry, stanowiącym w tej grupę (tj. złośliwych nowotworów skóry) od 5-7%. Liczby te mogą wydawać się niewielkie, natomiast obserwuje się równolegle wzrost zapadalności na tę chorobę - czerniak skóry diagnozowany jest coraz częściej. Ważna jest więc regularna kontrola przebarwień na skórze, aby ustalić, czy nie pojawił się na niej pieprzyk rakowy. Jak rozpoznać czerniaka i jego objawy? Co doprowadza do inicjacji choroby i kto jest w grupie ryzyka? Jak powinna wyglądać skuteczna profilaktyka czerniaka i w jaki sposób przeprowadza się leczenie? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie poniżej.
53,99 zł
54,73 zł
50,10 zł
Czerniak - informacje ogólne
Czym jest czerniak? To złośliwy nowotwór skóry, pojawiający się również rzadko w obrębie błon śluzowych czy błony naczyniowej oka. Większość osób uważa, że to, jak powstaje czerniak, zależy od liczby i rodzaju zmianom barwnikowych. Jest to przekonanie błędne, ponieważ nowotwór najczęściej pozostaje i rozwija się na skórze gładkiej, niezmienionej barwnikowo (z tego właśnie wynika konieczność obserwacji skóry oraz kontroli nowych, świeżych „pieprzyków”).
Ponadto zdecydowanie warto wiedzieć, że leczenie czerniaka skóry daje naprawdę dobre rokowania przy wczesnym rozpoznaniu choroby (pogarszają się one oczywiście z czasem), dlatego bezwzględnie należy zwracać uwagę nie tylko na profilaktykę, ale również na to, jak powstaje czerniak, zgłaszając się przy tym do dermatologa celem rozpoznania charakteru zmiany. O tym, jak rozpoznać czerniaka, piszemy w dalszej części artykułu, jednak tylko wizyta u specjalisty może dać 100% pewności.
Zachorowania na czerniaka – statystyki
Według danych stacji sanitarno-epidemiologicznych w Polsce każdego roku notuje się około 2500–3000 zachorowań na czerniaka skóry, z czego około 1500 wykrywanych jest w stadium zaawansowanym lub rozsianym. Dane szacunkowe specjalistów pokazują, że liczba zachorowań podwaja się co 10 lat. Z kolei informacje Krajowego Rejestru Nowotworów pokazują, że czerniak skóry coraz częściej występuje u młodych osób w wieku od 24 do 40 lat. W grupie tej znacznie częściej pojawia się u kobiet.
Objawy czerniaka
Aby dowiedzieć się, jak rozpoznać czerniaka, warto zapoznać się z najczęściej spotykanymi symptomami choroby. Objawy czerniaka można podzielić w zależności od typu nowotworu (czerniak szerzący się powierzchownie, czerniak guzkowy, z plamy soczewicowatej, podpaznokciowo-kończynowy, czerniak delmoplastyczny, wywodzący się ze znamienia błękitnego, wywodzący się z olbrzymiego znamienia wrodzonego, czerniak znamieniopodobny).
Czerniak może przybierać różne formy i objawy, dlatego kluczowe jest świadome monitorowanie skóry. Najczęstsze objawy to:
- zmiany w kształcie, wielkości lub kolorze znamion (czarny pieprzyk),
- pojawienie się nowych pieprzyków lub przebarwień,
- swędzenie, krwawienie lub ból w obrębie istniejących znamion.
Objawy czerniaka obejmują również pojawienie się znamienia barwnikowego na gołej, niezmienionej wcześniej skórze. Wszystkie wymienione powyżej objawy czerniaka (zwłaszcza, jeśli występują łącznie) mogą stanowić wskazówkę, jak go rozpoznać i powinny być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem).
Warto tutaj dodać, że znacząca większość znamion barwnikowych o regularnym kształcie i jednolitym kolorze to zazwyczaj zmiany łagodne, które nie będą wymagały agresywnego leczenia. Niemniej, każdy niepokojący „czarny pieprzyk” powinien zostać poddany badaniu dermatoskopowemu.
Warto też zapoznać się z artykułem: Dlaczego pojawiają się przebarwienia na skórze? Czy można im zapobiegać?
Pieprzyki - na co uważać?
Biorąc pod uwagę powyższe wskazówki, jak rozpoznać czerniaka, ważne jest, aby zwracać uwagę na wszystkie znamiona i przebarwienia na skórze, aby w porę upewnić się, czy nie jest to pieprzyk rakowy. Nie wszystkie pieprzyki są szkodliwe, ale pewne zmiany mogą świadczyć o potencjalnym ryzyku. Zwracaj uwagę na asymetrię, nieregularne brzegi, różnice w kolorze i ewolucję pieprzyków.
Zastanawiasz się, czy pieprzyki rosną? Powiększający się pieprzyk zawsze powinien być obserwowany. Twój niepokój powinna w szczególności wzbudzić nieregularna krawędź zmiany, zmiana koloru i podkrwawianie. W razie wątpliwości skonsultuj się z lekarzem dermatologiem.
Jak wygląda czerniak?
Należy wyróżnić kilka cech, które zdecydowanie powinny skłonić nas do zainteresowania się znamieniem i pokazania go lekarzowi, aby wykluczyć czerniak skóry. Objawy czerniaka mogą być różne, dlatego warto wiedzieć, na co zwracać uwagę. Jak rozpoznać czerniaka? Objawy określane są przez kryteria diagnostyczne opisane systemem ABCD(E), obejmującym:
- A (z ang. asymmetry) - asymetrię zmiany, a więc jej nieregularny wygląd i granice;
- B (z ang. borders) - rozmycie, postrzępienie, nieregularność grania zmiany barwnikowej względem zdrowej skóry;
- C (z ang. color) - niepokojące rozłożenie koloru znamienia (często przy czerniaku kolor najciemniejszy skupia się w jednym punkcie - reszta znamienia pozostaje jasnobrązowa);
- D (z ang. diameter) - chodzi tu o średnicę zmiany, której obszar średnicy powyżej 5 milimetrów uznaje się za niepokojący;
- E - (z ang. elevate) - wyniesienie ponad poziom skóry; uwypuklenie zmiany.
Czynniki ryzyka czerniaka
Przyczyny czerniaka nie zostały do końca poznane ani jednoznacznie określone. Obecnie podstawą do rozwoju choroby jest sprzężenie oddziaływania negatywnych czynników środowiskowych z podatnością genetyczną organizmu i indywidualnymi uwarunkowaniami skóry. Dochodzi wówczas do mutacji w obrębie komórek barwnikowych (czarny pieprzyk), z których z kolei wyodrębniają się komórki rakowe. Na podstawie statystyki zachorowalności, udało się wyodrębnić czynniki ryzyka czerniaka. Wśród tych, które mogą spowodować nowotwory skóry (zalicza się do nich nie tylko czerniak złośliwy), wyróżnia się:
- czynniki genetyczne (z tego względu pacjenci, u których w rodzinie diagnozowano komórki czerniaka - a zwłaszcza krewni I stopnia - powinni pozostawać pod stałą kontrolą dermatologiczną);
- poparzenia słoneczne skóry w dzieciństwie;
- krótka, ale jednocześnie intensywna i regularna ekspozycja niechronionej skóry na promieniowanie słoneczne;
- liczne zmiany melanocytowych na ciele (mimo iż czerniak w większości przypadków rozwija się w obrębie obszaru nagiej skóry, to tendencja do powstawania zmian melanocytowych zwiększa ryzyko zapadnięcia na ten nowotwór);
- częsta ekspozycja na inne źródła promieniowania UV niż naturalne słońce (chodzi tu przede wszystkim o ekspozycję na światło UV w solariach) znacząco zwiększa ryzyko czerniaka;
- osoby o jasnej karnacji skóry połączonej z jasnymi oczami i włosami są bardziej narażone na nowotwory skóry;
- wiek - czerniak najczęściej pojawia się u pacjentów w wieku średnim i później;
- historia onkologiczna - czerniak występuje częściej u osób, u których czerniaki skóry były diagnozowane już wcześniej.
Czynniki ryzyka czerniaka to także ekspozycja na promieniowanie jonizujące, występowanie skóry pergaminowej (schorzenia dziedziczonego autosomalnie), a także przyjmowanie leków immunosupresyjnych i stan po przeszczepach narządów. Dodatkowo lekarze i naukowcy wiążą przyczyny czerniaka z wysokim statusem materialnym, pozwalającym pacjentom na spędzanie dużej ilości czasu w szerokościach geograficznych z niebezpiecznym poziomem nasłonecznienia.
Rozpoznanie czerniaka
Jak rozpoznać czerniaka? Diagnostyka czerniaka nie wymaga skomplikowanych badań, a ścieżka rozpoznania jest standardowa i dość krótka. Jeśli pacjent zgłosi się do dermatologa z podejrzanym znamieniem lub powiększającym się pieprzykiem, wówczas bada on skórę specjalnym przyrządem - dermatoskopem. Badanie nie jest bolesne i polega na przyłożeniu narzędzia do skóry, dzięki czemu lekarz może w powiększeniu obejrzeć nawet najmniejsze zmiany objawami przypominające czerniaka. Elementem uzupełniającym diagnostykę czerniaka na tak wczesnym etapie jest szczegółowy wywiad przeprowadzony z pacjentem, dotyczący ekspozycji na czynniki środowiskowe czy genetyczne, zwiększające ryzyko powstania złośliwego nowotworu skóry. Same podejrzane objawy czerniaka to jednak nie koniec rozpoznania.
W przypadku, w którym lekarz uzna, że diagnostyka czerniaka wymaga dalszych działań, następuje pobranie wycinka „pieprzyka”. W tym celu wycina się fragment skóry ze znamieniem, wraz z niewielkim marginesem zdrowych tkanek (na ogół do 3 centymetrów). Preparat jest następnie przesyłany do badania mikroskopowego i innych badań, dzięki którym udaje się ustalić, czy „pieprzyk” faktycznie zawiera komórki nowotworowe, a jeśli tak - jakiego są rodzaju, by postawić trafną diagnozę co do typu czerniaka i dla odróżnienia go od innych chorób skóry (na przykład od raka podstawnokomórkowego).
Stopnie zaawansowania
Jak każdy nowotwór, czerniak skóry również ma swoje stadia zaawansowania. Podczas diagnozy i badań sprawdzane jest, jak wygląda czerniak, aby określić rokowania i rodzaj leczenia. W celu oceny stopnia zaawansowania nowotworu stosowana jest klasyfikacja TNM, w której:
- Stopień 0 (carcinoma in situ) - postać nieprzekraczająca naskórka i nienaciekająca.
- Stopień I - nie są zajęte węzły chłonne, nie ma przerzutów. Jeśli guz jest owrzodzony, to nie przekracza 1 mm grubości, a kiedy owrzodzenie nie występuje, wówczas nie przekracza 2 mm.
- Stopień II - czerniak występuje miejscowo. Stopień ten dzieli się na 3 podstopnie, w których cechą decydującą jest grubość zmiany pierwotnej.
- Stopień III - przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych lub mikroprzerzuty stwierdzane pod mikroskopem - naciekanie węzła odbierającego chłonkę bezpośrednio z danego regionu. Mogą też być zajęte całe węzły, co stwierdza się w badaniu klinicznym.
- Stopień IV - najbardziej zaawansowane stadium nowotworu, w którym dochodzi do powstania przerzutów w odległych narządach.
W internecie można znaleźć zdjęcia czerniaka na każdym z powyższych stadiów. Wczesny czerniak ma dobre rokowania. Warto jednak pamiętać, że same zdjęcia zmiany nie pozwalają stwierdzić, czy obecne są przerzuty. Wizyta lekarska jest podstawą, jeśli zadajesz sobie pytanie: czerniak – kiedy jest za późno? Należy jednak podkreślić, że każde stadium wymaga kontaktu z lekarzem.
Metody leczenia czerniaka
Leczenie czerniaka przeprowadzane jest każdorazowo w zależności od stopnia zaawansowania choroby. I tak:
- wycinanie czerniaka zostało już przeprowadzone najprawdopodobniej na etapie diagnostyki (jest bowiem konieczne do dogłębnego zbadania zmiany). Później następuje ponowne usunięcie tkanek z obszaru, w którym nowotwór się znajdował - wycinanie czerniaka, czy raczej ilość tej tkanki, jest determinowana przez grubość i objętość samego nowotworu. Czasem okazuje się, że do całkowitego wycięcia czerniaka niezbędne jest usunięcie nawet do 20 milimetrów marginesu zdrowej skóry;
- dalsze leczenie czerniaka opiera się na zbadaniu węzła wartowniczego, a więc pierwszego węzła chłonnego pojawiającego się na drodze przepływu chłonki (płynu tkankowego obecnego w naczyniach chłonnych) od miejsca ogniska nowotworu. Badanie wykonuje się za pomocą biopsji cienkoigłowej - w ten sposób pobierany jest materiał z węzła chłonnego;
- w sytuacji, w której okazuje się, że czerniak dał przerzuty do najbliższego węzła chłonnego (zostały w nim odnalezione komórki rakowe), pacjent zostanie zakwalifikowany do wycięcia tej grupy węzłów;
- leczenie czerniaka dającego przerzuty do innych narządów (wykrycie komórek nowotworowych w jelitach, mózgu czy wątrobie) polega na zastosowaniu immunoterapii, chemioterapii lub leków molekularnych, ukierunkowanych specyficznie na niszczenie komórek nowotworowych. W leczeniu czerniaka bardzo rzadko wykorzystuje się radioterapię.
Leczenie złośliwego nowotworu skóry kończy się na szczęście zazwyczaj na wycięciu czerniaka. Pamiętajmy jednak, że tak dobre rokowanie można uzyskać w sytuacji, w której zmiana została skontrolowana i wykryta wcześnie, bez roznoszenia komórek rakowych do innych narządów (czyli bez dawania przerzutów). Jeśli więc pacjent często jest poddawany wymienionym wcześniej czynnikom ryzyka lub obserwuje u siebie nowe lub niepokojące „pieprzyki”, powinien pozostawać stale pod kontrolą dermatologiczną, z zachowaniem czujności onkologicznej. Ważne więc, aby znać objawy czerniaka i szybko reagować.
Czerniak - rokowanie i powikłania
Wiedząc, jak wygląda czerniak skóry oraz po przeprowadzeniu badania histopatologicznego, można określić rokowania. Ważne jest, aby ustalić na jakim etapie jest czerniak, aby wiedzieć, kiedy jest za późno na powodzenie leczenia, a kiedy ma ono duże szanse powodzenia. Rokowanie i powikłania zależą od wielu czynników, takich jak stopień zaawansowania choroby, typ czerniaka, lokalizacja guza, obecność przerzutów oraz ogólny stan zdrowia pacjenta.
Jednym z najniebezpieczniejszych powikłań choroby są przerzuty. Czerniak może przenosić się do innych narządów, co może znacznie pogorszyć rokowanie i wymagać bardziej agresywnego leczenia. Jeśli guz rozwija się w okolicach ważnych struktur, może też powodować problemy z funkcjonowaniem tych narządów.
Zapobieganie czerniakowi
Jeśli wiemy, jak rozpoznać czerniaka oraz jak powstaje czerniak, czy raczej znamy czynniki ryzyka jego wystąpienia, możemy z powodzeniem stosować rozsądną profilaktykę czerniaka. Zalicza się do niej przede wszystkim:
- kontrolę dermatologiczną i czujność onkologiczną u osób obciążonych genetycznie, z jasną karnacją, wieloma znamionami barwnikowymi, eksponowanych na czynniki ryzyka lub po przebytym złośliwym nowotworze skóry;
- ochronę przed słońcem niemowląt i dzieci, a właściwie nieeksponowanie ich na promieniowanie UV w okresie poniżej pierwszego roku życia;
- stosowanie preparatów z wysokimi filtrami UVA i UVB - zarówno u dzieci, jak i u dorosłych (najdłuższą ochronę zapewniają oczywiście kosmetyki z filtrem SPF o wartości 50);
- chronienie głowy i ciała przed ekspozycją na promieniowanie słoneczne za pomocą okularów przeciwsłonecznych, nakryć głowy oraz przewiewnych, cienkich ubrań z długimi rękawkami i nogawkami, osłaniającymi kark, plecy, ramiona i dekolt;
- unikanie (jeśli to możliwe) leków fotouczulających, czyli zwiększających wrażliwość skóry na słońce);
- unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne w godzinach od 10.00 do 15.00, gdy ryzyko poparzeń skóry jest najwyższe (polecamy też artykuł: Uczulenie na słońce i fotodermatozy – przyczyny, objawy, zapobieganie);
- unikanie innych niż naturalne źródeł promieniowania UV (chodzi tu głównie o solaria, ale również o małe urządzenia emitujące takie promieniowanie - na przykład lampy do manicure i pedicure hybrydowego).
Profilaktyka czerniaka powinna w szczególny sposób dotyczyć dzieci oraz osób starszych, natomiast pamiętajmy, że na podstawowy czynnik kancerogenny (rakotwórczy), czyli promieniowanie słoneczne, narażeni jesteśmy wszyscy. Kontrolujmy więc nasz sposób korzystania z kąpieli słonecznych, a także zachowajmy czujność onkologiczną, sprawdzając, czy pieprzyki rosną lub zmieniają kolor i kształt, by w przypadku zachorowania zapewnić sobie dobre rokowania i szybkie wyleczenie złośliwego nowotworu skóry.
Profilaktyka czerniaka – badania
Wiedząc, jak wygląda czerniak oraz jakie daje objawy, łatwiej w porę wychwycić ewentualne nieprawidłowości. Samobadanie skóry pozwala na monitorowanie wszelkich zmian w znamionach, pieprzykach i innych obszarach skóry. Szczególnie niepokojący powinien być powiększający się pieprzyk, zmiana jego kształtu czy koloru. Regularnie sprawdzaj skórę, w tym obszary trudno dostępne, takie jak skóra między palcami, pod paznokciami i w innych miejscach.
W razie jakichkolwiek wątpliwości, należy udać się do lekarza. Profesjonalne badania dermatologiczne przeprowadzane przez specjalistę pozwalają na dokładną ocenę stanu skóry i wczesne wykrywanie potencjalnych problemów.
mgr farm. Szymon Dybalski
Ukończył studia na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Od 5 lat wykonuje swój zawód mając czynny kontakt z pacjentem, przy czym od 4 lat pełni funkcję specjalisty w dziedzinie farmacji w Aptece Melissa, udzielając pacjentom merytorycznych wideoporad oraz publikując eksperckie artykuły w Strefy Wiedzy. W pracy farmaceuty najbardziej ceni sobie kontakt z pacjentem, możliwość niesienia pomocy oraz rozwiewania wątpliwości dotyczących zamienników leków, dawkowania, realizacji recept i innych nurtujących kwestii związanych z farmakoterapią. Dziedziną, w której się kształci i wciąż poszerza swoją wiedzę jest prawo farmaceutyczne. Czas poza pracą uwielbia spędzać z rodziną, a w wolnych chwilach stawia na aktywność – zazwyczaj wybiera bieganie, wspinaczkę oraz długie spacery z psem, dzięki któremu zainteresował się tematem zwierzęcej behawiorystyki.
