Ochrona przed słońcem – co powinniśmy wiedzieć o kosmetykach do opalania?

Słońce i promienie słoneczne

Słońce i światło słoneczne to tak naprawdę promieniowanie ultrafioletowe o różnym zakresie. Wyróżnia się trzy zakresy promieniowania słonecznego:

• Promieniowanie UVA dociera do naszej skóry najgłębiej, bowiem nawet do skóry właściwej. Dodatkowo oddziaływuje na fibroblasty, bierze udział w tworzeniu wolnych rodników, odpowiada za reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne, obniża zdolność wiązania wody, sprzyja powstawaniu zmarszczek i przyczynia się do przedwczesnego starzenia się skóry. 
  Promieniowanie UVA, które dodatkowo dzieli się na dwa dodatkowe zakresy: 
  UVA1 – o zakresie fali 340-400 nm 
  UVA2 – o zakresie fali 315-340 nm
• Promieniowanie UVB to promieniowanie o zakresie fali 280-315. Promieniowanie to nie dociera do głębszych warstw skóry. Działa na powierzchni, kumuluje się w warstwie rogowej naskórka i w związku z tym jest odpowiedzialne za rumień i oparzenia słoneczne. Ponadto promieniowanie UVB powoduje powstawanie apopoptycznych keranocytów, przyśpiesza tworzenie się zmarszczek oraz indukuje proces kancerogenezy.
• Promieniowanie UVC to promieniowanie o krótkim zakresie <280nm, które jest pochłaniane w warstwie ozonowej i nie dociera do powierzchni ziemi i do skóry człowieka.

Promieniowanie słoneczne i wpływ na skórę

Słońce, światło słoneczne i tym samym promieniowanie słoneczne wywiera różny efekt na skórę i na organizm człowieka. Nie można powiedzieć, że jest on całkowicie negatywny. Bowiem promienie słoneczne są potrzebne do życia, bo dzięki promieniom słonecznym (w umiarkowanych i rozsądnych dawkach) – człowiek lepiej się czuje, lepiej funkcjonuje, ma lepszą wydajność a dodatkowo w jego skórze, pod wpływem promienie słonecznych odbywa się synteza witaminy D i melaniny. 

Niestety promieniowanie słoneczne w nadmiarze wpływa niekorzystnie na skórę i na cały organizm człowieka, między innymi promieniowanie słoneczne:

• przyśpiesza proces starzenia się skóry
• niszczy kolagen, elastynę, kwas hialuronowy i tym samy przyśpiesza powstawanie zmarszczek i ich pogłębienie 
• powoduje oparzenia słoneczne
• może prowadzić do występowania reakcji alergicznych (wysypki, zaczerwienienia, świądu) pojawiających się na skórze po ekspozycji na słońce
• wpływa niekorzystnie na oko i na wzrok, uszkadza soczewkę, siatkówkę i pogłębia zaćmę
• zwiększa w znacznym stopniu ryzyko powstawania nowotworów skóry – w szczególności czerniaka
• może zwiększać ryzyko udaru cieplnego, wtedy, kiedy ktoś przebywa zbyt długo na słońcu a zbyt mało płynów przyjmuje

Ochrona przed promieniowaniem

Mimo, że słońce wywiera korzystny efekt na nasze samopoczucie i funkcjonowanie naszego organizmu, to ryzyko wynikające z nadmiernego przebywania na słońcu przewyższa tą korzyść. Dlatego też należy bezwzględnie chronić siebie i swoją skórę przed promieniami słonecznymi. A ochrona to między innymi:

• nieprzebywanie lub jak najkrótsze przebywanie na słońcu w godzinach 11-15 
• stosowanie nakryć głowy najlepiej z filtrem UV - szczególnie jest to istotne u dzieci
• noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV
• noszenie odzieży z filtrem UV – jeżeli jest taka możliwość
• stosowanie kosmetyków ochronnych z filtrami przeciwsłonecznymi 

Filtry 

Na rynku, czy to w aptekach, drogeriach, sklepach czy na stoiskach dostępne są liczne kosmetyki, zawierające filtry przeciwsłoneczne, przeznaczone do ochrony skóry przed szkodliwym promieniowaniem. Kosmetyki te różnią się pomiędzy sobą nie tylko marką, ceną czy pojemnością, ale przede wszystkim różnią się rodzajem zastosowanych w nich filtrów i co za tym idzie różnią się ochroną przeciwsłoneczną.

Filtru używane w kosmetykach mogą być różne:

• filtry fizyczne
• filtry chemiczne
• filtry naturalne
• substancje wychwytujące/pochłaniające/neutralizujące wolne rodniki

Filtry fizyczne (mineralne)

Filtry fizyczne, inaczej nazywane mineralnymi to tak naprawdę barwne pigmenty, które mają duże cząsteczki i dzięki temu odbijają promieniowanie słoneczne. Do takich filtrów zalicza się między innymi dwutlenek tytanu i tlenek cynku. Związki te nie tylko odbijają promieniowanie, ale także zamieniają je w ciepło. 

I tak dwutlenek tytanu:

• odbija promieniowanie ultrafioletowe
• chroni przed UVA2 i UVB
• jest bezpieczny dla skóry
• nie przenika przez skórę – zatrzymuje się w warstwie rogowej skóry

Z kolei tlenek cynku:

• chroni przed promieniowaniem UVA1, UVA2, UVB
• nie wchłania się z powierzchni skóry

Takie kosmetyki zalecane są przede wszystkim noworodkom, niemowlętom, małym dzieciom a także osobom z ze skórą wrażliwą alergiczną, ponieważ są bardzo dobrze tolerowane, rzadko podrażniają lub powodują alergię a do tego są fotostabilne i zapewniają ochronę zaraz po nałożeniu.

Warto jednak pamiętać, że mają pewne wady. Podstawową ich wadą jest to, że są białe i po nałożeniu na skórę tworzą barwny film. Co prawda coraz więcej nowszych kosmetyków z filtrami mineralnymi, nie powoduje tego problemu, ale warto to brać pod uwagę kupując taki produkt. Co więcej należy pamiętać, że kosmetyki takie szybko zcierają się lub zmywają z powierzchni skóry i należy je często i regularnie nakładać.

Filtry chemiczne

W kosmetykach powszechnie stosowane są filtry chemiczne. Wnikają one w wierzchnią warstwę skóry oraz pochłaniają promieniowanie słoneczne poprzez zawartość w swojej cząsteczce grupy karboksylowej.

Filtry chemiczne dzieli się na kilka grup:

filtry o wąskim spektrum działania (ochrona przeciwsłoneczna UVB)

• pochodne kwasu p-aminobenzoesowego
• pochodne kwasu p-metoksycynamonowego
• pochodne kwasu salicylowego
• pochodne kamfory

filtry o średnim spektrum działania (ochrona przeciwsłoneczna UVA)

• butylometoksydibenzoilometan 
• pochodne benzylidenokamfory

filtry o szerokim spektrum działania (ochrona przeciwsłoneczna UVA i UVB)

• benzofenony
• fenylobenzotriazole

Kosmetyki zawierające filtry chemiczne, w przeciwieństwie do filtrów fizycznych, maja lżejszą konsystencję, łatwiej się ja rozprowadza i dłużej utrzymują się na skórze. Niemniej jednak trzeba je nakładać na 15-20 min przed ekspozycją a aplikację takich produktów należy przeprowadzać regularnie, kilkakrotnie w trakcie przebywania na słońcu. 

Filtry naturalne

W ostatnich latach popularnością cieszą się filtry naturalne takie jak kit pszczeli, wyciąg z aloesu, wyciąg z orzecha, masło shea, olej arganowy, olej makadamia i inne.

Należy jednak pamiętać, że takie filtry mają niewielkie zdolności pochłaniania promieniowania i raczej są stosowane jako dodatek do kosmetyków zawierających filtry fizyczne/chemiczne. 

Przeciwutleniacze 

Promieniowanie słoneczne, które dociera do skóry i wnika w jej kolejne warstwy powoduje powstawanie dużych ilości wolnych rodników. Działają one niekorzystnie na skórę i odpowiadają za szkodliwy wpływ słońca na skórę. Dlatego też w kosmetykach stosowane są substancje zwane przeciwutleniaczami, które wychwytują wolne rodniki i je neutralizują. Do takich substancji zalicza się:

• witamina E
• witamina C
• flawonoidy
• koenzym Q10
• B-karoten

Aby zapewnić odpowiednią podaż przeciwutleniaczy organizmowi nie wystarczy stosować tylko i wyłącznie kosmetyków z antyoksydantami. Należy pamiętać o odpowiedniej diecie bogatej w owoce i warzywa oraz ewentualnie o dodatkowej suplementacji np. B-karotenu.

Co warto jeszcze wiedzieć na temat produktów do opalania?

Każdy produkt, kosmetyk przeznaczony do stosowania na skórę w celu ochrony przez szkodliwym promieniowaniem jest opisany pewnymi symbolami:

• SPF
• IPD
• PPD

Ochrona przed UVB - SPF

Współczynnik SPF (Sun Protection Factor) określa skuteczność kosmetyków do ochrony przed promieniowaniem UVB. Wyróżnia się różne wartości SPF: 6, 10, 15, 20, 25, 30, 50, 50+.

Ponieważ promieniowanie UVB powoduje rumień, to współczynnik ten wskazuje czas ekspozycji na słońce, jaki musi upłynąć, aby ten rumień wystąpił. Ale wartość SPF nie wskazuje, ile czasu można przebywać na słońcu po aplikacji danego kosmetyku. Daje on nam informację o efektywności ochronnej danego filtra przed promieniowaniem UVB. Informuje, o ile dłużej można przebywać na słońcu w porównaniu z sytuacją, w której skóra nie byłaby chroniona żadnym filtrem. I w zależności od wartości współczynnika SPF można wyróżnić preparaty o niskim stopniu ochrony (SPF 6-10), średnim (SPF 15-25), wysokim (SPF 30-50) i bardzo wysokim (SPF powyżej 50).

Najlepiej wybierać te kosmetyki z najwyższym SPF.

Ochrona przed UVA 

Wiadomo, że nie tylko promieniowanie UVB jest szkodliwe i należy się przed nim chronić, ale również promieniowanie UVA wpływa niekorzystnie na stan skóry. Do niedawna kosmetyki przeznaczone do opalania były opisane tylko i wyłącznie symbolem SPF. Ale jak już podano powyżej skrót ten odnosi się do ochrony przed promieniowaniem UVB. Natomiast do oznaczenia stopnia ochrony przed promieniowaniem UVA wykorzystuje się obecnie między innymi wskaźniki PPD i IPD. Informują one o tym, ile razy mniej promieniowania UVA zostanie zaabsorbowane przez skórę pokryta danym kosmetykiem w porównaniu do skóry nie zawierającej kosmetyku.

Jak używać kosmetyków przeciwsłonecznych?

1. Kosmetyk do ochrony przeciw promieniowaniu UVA i UVB powinien zostać wybrany indywidualnie do potrzeb danej osoby. Na rynku jest duży wybór takich produktów (link: sprawdź tutaj). Są one dostępne w różnych postaciach:

• kremy
• lotiony
• balsamy
• aerozole

2. Część z tych produktów dedykowana jest dzieciom i warto, właśnie takie preparaty wybierać, jeżeli kosmetyk ma być stosowany na skórę dziecka. 

3. Należy bezwzględnie kupować i stosować produkty o określonej zdolności do ochrony przed UVA i UVB – czyli zawierające określenie SPF i PPD/IPD

4. Aplikację takiego kosmetyku na skórę należy przeprowadzić na 15-20 minut przed ekspozycją na słońce

5. W trakcie przebywania na słońcu nakładanie kosmetyków należy powtarzać co 2-3 h i każdorazowo po kąpieli w basenie, jeziorze czy morzu. 

Bibliografia:

1. Moyal D. Need for a wellbalanced sunscreen to protect human skin from both Ultraviolet A and Ultraviolet B damage. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2012, 78: 2430. 

2. Ichihashi M, Ueda M, Budiyanto A, et al. UVinduced skin damage. Toxicol 2003, 189: 2139. 

3. Draelos ZD. Kosmeceutyki. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011. 

4. Hongbo S., Magaye R., Castranova V., Zhao J., 2013. Titanium dioxide nanoparticles: a review of current toxicological. Part. Fibre Toxicol. 10, 2-33. 

5. Bojarowicz H., i in. Kosmetyki ochrony przeciwsłonecznej. Cz. II. Wybór optymalnego preparatu. Probl Hig Epidemiol 2014, 95,3,602-608

6. Bojarowicz H., i in. Kosmetyki ochrony przeciwsłonecznej. Cz. I. Filtry Uv oraz ich właściwości. Probl Hig Epidemiol 2014, 95,3,596-601

7. Stanisz B., Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV. Farm Pol 2009, 65, 3, 363-368

Przeczytaj także:

Jak działa ochrona przeciwsłoneczna,   Słońce a trądzik,   Uczulenie na słońce,   7 zasad zdrowego opalania,   Opalanie naturalne czy samoopalacz