Jak ochronić wątrobę?

Co warto wiedzieć o wątrobie?

O wątrobie mówi się i pisze sporo – szczególnie w kontekście pełnionych przez nią funkcji a także w aspekcie ewentualnego jej uszkodzenia i konsekwencji tego dla całego organizmu człowieka. Ale nie da się tych aspektów zrozumieć, jeżeli nie przypomnimy sobie podstawowych informacji i faktów na jej temat. A mianowicie wątroba:

• jest jednym z narządów układu pokarmowego
• jest największym narządem naszego organizmu – jej waga może wynosić nawet do 2-2,5kg
• zlokalizowana jest głównie w prawym podżebrzu pod przeponą, choć częściowo znajduje się także w nadbrzuszu i w lewym podżebrzu
• ma cztery płaty: prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty
• pokryta jest otrzewną oraz torebka wątrobową
• jest bardzo dobrze unaczyniona przez żyłę wrotną i tętnicę wątrobową właściwą
• ze względu na unaczynienie posiada 8 różnych segmentów naczyniowych
• składa się z komórek wątrobowych – hepatocytów, które żyją ok 1 rok
• podstawowym składnikiem błon hepatocytów są fosfolipidy, które korzystnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie komórek wątrobowych i całej wątroby
• posiada właściwości regeneracyjne, choć niestety nie są one nieograniczone
• pełni bardzo wiele funkcji, które warunkują prawidłowe funkcjonowanie organizmu

 Jakie funkcje spełnia wątroba?

Wątroba pełni wiele skomplikowanych funkcji a dokładnie:

• uczestniczy w metabolizmie węglowodanów, lipidów i białek
• gromadzi zapasy różnych związków np. witamin takich jak: A, D, B12
• pełni funkcje odtruwające – w tym odpowiada za rozkład ksenobiotyków (np. leków, alkoholu, różnych związków i substancji, które dostarczamy naszemu organizmowi wraz z pokarmem) • wytwarza i wydziela żółć
• bierze udział w syntezie białek osocza
• uczestniczy w przemianach hemu w bilirubinę
• wspomaga procesy immunologiczne

Co zagraża wątrobie?

Ze względu na funkcje, jakie pełni i pracę jaką wykonuje, wątroba narażona jest na wiele czynników szkodliwych. Wystarczy wyobrazić sobie, że przez wątrobę w każdej minucie filtrowany jest 1 litr krwi. W tym krótkim czasie, komórki wątroby wykonują niewyobrażalnie wielką pracę, z jednej strony hepatocyty przetwarzają składniki pokarmowe, a z drugiej strony odtruwają organizm z różnych związków. I tym samym narażone są na wiele czynników, które mogą doprowadzić do niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD). Kiedyś uważało się, że na choroby wątroby zapadają jedynie osoby, które nadużywają alkohol. Ale już od wielu lat wiadomo, że na choroby wątroby narażeni jesteśmy wszyscy. Co więcej od dobrych kilku lat uznaje się niealkoholowe stłuszczenie wątroby za globalną epidemię i zalicza się je do chorób cywilizacyjnych.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby NAFLD – co to jest?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) to schorzenie wątroby polegające na nadmiernym gromadzeniu się lipidów w komórkach wątroby (hepatocytach) u osób, które nie nadużywają alkoholu. Nadmierne gromadzenie się lipidów w hepatocytach prowadzi do ich uszkodzenia, do utraty ich funkcji a w konsekwencji do zaburzeń czynności całej wątroby. Bardzo niebezpieczną konsekwencją niealkoholowego stłuszczenia wątroby może być marskość wątroby oraz rak wątrobowo-komórkowy, a to z kolei może prowadzić do konieczności przeszczepu wątroby.

Czy niealkoholowe stłuszczenie wątroby NAFLD jest powszechnym schorzeniem?

Wydawać by się mogło, że niealkoholowe stłuszczenie wątroby nie jest powszechne – stosunkowo mało się o tym mówi i pisze. Ale niestety okazuje się, że NAFLD jest jedną z najczęstszych chorób wątroby. Szacuje się, że dotyka ono ok 20-40% całej populacji, z czego w Polsce może dotyczyć aż 6 mln osób!

Czynniki ryzyka predysponujące do wystąpienia niealkoholowego stłuszczenia wątroby

Wyróżnia się pewne czynniki, które predysponują do wystąpienia niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju NAFLD zalicza się między innymi:

• otyłość – aż u 70% osób otyłych występuje NAFLD
• cukrzycę typu 2 – aż u 65% osób z cukrzycą typu 2 występuje NAFLD
• dyslipidemię – u 90% pacjentów z hiperlipidemią występuje NAFLD
• wiek – częstość występowania NAFLD wzrasta wraz z wiekiem. Szacuje się, że w Polsce NAFLD występuje u ok 50% osób w wieku 65-70 lat
• stosowanie niektórych leków np.: antykoncepcyjnych, przeciwpadaczkowych, przeciwpsychotycznych, immunosupresyjnych, przeciwarytmicznych, antybiotyków i innych

Choroby wątroby bardzo często nie dają o sobie znać w postaci charakterystycznych objawów. Poza tym wątroba nie jest unerwiona więc nie boli. Jedyne co może dawać odczycie bólu czy dyskomfortu to napięta otrzewna, która otacza wątrobę. W przypadku powiększenia wątroby, otrzewna napina się i daje odczucia bólowe – i to jest już sygnałem do tego, że coś niedobrego dzieje się z wątrobą.

Przede wszystkim należy cały czas obserwować swój organizm. Szczególnie uważne powinny być osoby z grup ryzyka – czyli osoby otyłe, chorzy na cukrzyce tylu 2 czy osoby starsze. Dodatkowo takie objawy jak zmęczenie, osłabienie, spadek nastroju, utrata apetytu, ból czy dyskomfort w górnej części brzucha, spadek wagi czy problemy ze snem powinny być sygnałem i powinny zmotywować pacjenta do wizyty u lekarza i włączenia diagnostyki w kierunku chorób wątroby.

Wątroba, hepatocyty i fosfolipidy

Wątroba zbudowana jest z komórek wątrobowych nazywanych hepatocytami. To one odpowiadają za funkcje wątroby i one wykonują całą tą ciężką pracę. Hepatocyty posiadają błonę komórkową, składająca się w 65% z fosfolipidów.

W przypadku schorzeń wątroby, błona komórkowa hepatocytów ulega uszkodzeniu w wyniku czego komórki tracą zdolność do pełnienia swoich funkcji a jednocześnie stają się jeszcze bardziej podatne na działanie szkodliwych czynników. Aby ochronić wątrobę warto dostarczyć organizmowi właśnie fosfolipidów, które wbudowują się w uszkodzone fragmenty błon komórkowych hepatocytów, poprawiają ich funkcjonowanie i ułatwią ich regenerację. Wykazano, że fosfolipidy:

• są niezwykle ważne i potrzebne do funkcjonowania, różnicowania się, proliferacji i regeneracji hepatocytów
• są niezbędne do prawidłowego transportu cząsteczek przez błony
• zwiększają płynność błony komórkowej
• zwiększają aktywność mitotyczną
• chronią materiał genetyczny
• hamują procesy włóknienia – zmniejszają ryzyko marskości wątroby
• hamują wzrost komórek nowotworowych

i tym samym chronią komórki wątroby, wzmacniają je i regenerują.

Niezwykle istotnym w przypadku hepatocytów i wątroby jest fosfolipid zawierający cholinę – czyli fosfatydylocholina. Stanowi ona nawet 40% wszystkich fosfolipidów błon komórkowych hepatocytów. I ona, wzbogacona w łańcuchy kwasu linolowego, powinna być dostarczana do organizmu. Wykazano bowiem w wielu badaniach klinicznych, że stosowanie fosfatydylocholiny poprawia funkcjonowanie wątroby, poprawia wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych w przebiegu chorób wątroby lub stosowania hepatotoksycznych leków a dodatkowo działa wspomagająco w leczeniu przewlekłym wirusowego zapalenia wątroby. I to ona powinna być stosowana w celu ochrony wątroby i poprawienia jej funkcjonowania.

Jak w takim razie ochronić wątrobę?

Obecny tryb życia niestety sprzyja temu, że wątroba narażona jest na działanie wielu czynników szkodliwych. Warto jednak jak najwcześniej zacząć eliminować lub zmniejszać czynniki, które mogą uszkadzać wątrobę – po to, aby jak najdłużej ochronić wątrobę. Warto już teraz:

• zadbać o właściwe, zdrowe, zbilansowane i zróżnicowane pokarmy
• ograniczyć lub zrezygnować z regularnego spożywania alkoholu
• ograniczyć do niezbędnego minimum stosowane leki
• wprowadzić aktywność fizyczną do swojego życia
• regularnie wykonywać badania profilaktyczne
• być pod kontrolą lekarza – w szczególności, jeżeli jest się w grupie ryzyka chorób wątroby (więcej powyżej)
• wspomóc regenerację wątroby poprzez stosowanie odpowiednich substancji, które dbają o wątrobę i mają tą aktywność udokumentowaną w badaniach klinicznych – takimi substancjami są fosfolipidy

Podsumowując, wątroba jest narządem niezwykle ważnym dla naszego organizmu, pełni wiele skomplikowanych funkcji i tym samym jest narażona na uszkodzenia. Niewielkie uszkodzenia mogą ulec regeneracji, ponieważ wątroba ma tę zdolność. Niestety duże uszkodzenia hepatocytów mogą prowadzić do niealkoholowego stłuszczenia wątroby, która może prowadzić do jej niewydolności i do rozwoju nowotworu. Dlatego tak ważne jest zadbanie o wątrobę poprzez wprowadzenie właściwej diety i ograniczenie spożycia alkoholu. Równie istotne jest dostarczanie komórkom wątroby składników – fosfolipidów (fosfatydylocholiny), która wbudowuje się w uszkodzone błony komórkowe hepatocytów i tym samym ułatwia regeneracje wątroby.

Literatura:
1. Bukol-Krawczyk K. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – leczyć czy nie leczyć? Forum zaburzeń metabolicznych. 2010, 1,1,66-72
2. European Association for the Study of the Liver, European Organisation for Research and Treatment of Cancer EASL–EORTC Clinical Practice Guidelines: Management of hepatocellular carcinoma. Journal of Hepatology 2012; 56: 908–943.
3. Gundermann KJ et al. Activity of Essential Phospholipids (EPL) From Soybean in Liver Diseases. Pharmacol Rep 2011; 63(3): 643-659
4. Kargulewicz A i in. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – Etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie. Nowiny Lekarskie 2010; 79(5): 410–418.
5. Kozłowska-Wojciechowska M. Niezbędne fosfolipidy. Terapia 2014: 6 z. 2(307): 12-15.
6. Kullenberg D et al. Health effects of dietary phospholipids. Lipids in Health and Disease 2012,11,3.
7. Maciejewska D., I in. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) – epidemia XXI wieku, Postepy Hig Med. Dośw, 2018, 72, 659-670
8. Tomasiewicz K., i in. Rekomendacje dotyczące postępowania w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby. Clinical and experimental hepatology 2018, 4,3,1-5