Grypa typu A - czym jest wirus? Jakie daje objawy?

Wirus grypy – czym jest?

Wirus grypy to wirus RNA należący do rodziny Orthomyxoviridae, odpowiedzialny za sezonowe epidemie i pandemie. Wirusy grypy dzieli się na trzy główne typy: A, B i C. Typ A jest najbardziej niebezpieczny, ponieważ jego zmienność genetyczna umożliwia powstawanie nowych szczepów, które mogą z łatwością omijać odporność nabywaną przez organizm w wyniku wcześniejszych zakażeń lub szczepień.

Wirus grypy A jest otoczony lipidową osłonką, na której powierzchni znajdują się dwa kluczowe białka:

• Hemaglutynina (HA) – umożliwia wirusowi wnikanie do komórek gospodarza,
• Neuraminidaza (NA) – pozwala na uwalnianie nowych cząsteczek wirusa z zakażonych komórek.

To właśnie kombinacja tych dwóch białek determinuje podtyp wirusa grypy A, np. H1N1, H3N2 czy H5N1. Szczepy wirusa grypy A mogą atakować zarówno ludzi, jak i zwierzęta, takie jak ptaki, świnie czy konie. Szczególnie ptaki wodne stanowią naturalny rezerwuar wirusa, co zwiększa ryzyko jego rozprzestrzeniania się i powstawania nowych wariantów.

Innym określeniem grypy jest influenza. Co to znaczy? Nazwa pochodzi od włoskiego określenia „influenza di freddo”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza “wpływ zimna”. W ten sposób opisuje wpływ sezonu chłodnego na większe występowanie dolegliwości związanych z zakażeniem wirusami grypy.

Jak powstają nazwy nowych wariantów wirusa grypa?

Nazwy nowych wariantów wirusa grypy A odzwierciedlają kombinację hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N) obecnych na powierzchni wirusa. Na przykład H1N1 oznacza szczep z pierwszym typem hemaglutyniny i pierwszym typem neuraminidazy. Obecnie znanych jest 18 typów hemaglutyniny i 11 typów neuraminidazy, co daje potencjalnie 198 różnych kombinacji wirusa.

Dodatkowo, do nazw szczepów dodaje się miejsce ich wykrycia, rok pojawienia się oraz inne szczegóły. Na przykład wirus „A/Hong Kong/1/1968 (H3N2)” to wirus grypy typu A, wykryty w Hongkongu w 1968 roku, posiadający trzeci typ hemaglutyniny i drugi typ neuraminidazy.

Powstawanie nowych wariantów wynika z dwóch głównych procesów:

1. Dryf antygenowy – niewielkie, ale ciągłe mutacje w genach kodujących hemaglutyninę i neuraminidazę, które sprawiają, że wirus stopniowo unika odpowiedzi immunologicznej.
2. Skok antygenowy – nagłe, znaczące zmiany genetyczne, zwykle wynikające z wymiany materiału genetycznego między różnymi szczepami wirusa, co prowadzi do powstania zupełnie nowego podtypu.

Skok antygenowy jest szczególnie groźny, ponieważ może prowadzić do pandemii, jak miało to miejsce w 2009 roku podczas pandemii grypy H1N1.

Zakaźność chorych na grypę A

Grypa typu A charakteryzuje się wysoką zakaźnością, co czyni ją trudną do kontrolowania w populacjach ludzkich. Wirus przenosi się głównie drogą kropelkową, ale także przez kontakt z zakażonymi powierzchniami lub przedmiotami.

Osoba zakażona wirusem grypy może zarażać innych już na 1-2 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów. To oznacza, że nawet osoby, które czują się zdrowe, mogą przyczyniać się do rozprzestrzeniania choroby. Największa zakaźność występuje w ciągu pierwszych 3-4 dni od wystąpienia objawów, ale u niektórych osób – szczególnie dzieci i osób z osłabionym układem odpornościowym – okres ten może być dłuższy.

Zakażeni ludzie wydalają wirusa podczas kaszlu, kichania czy nawet mówienia. Mikrocząsteczki wirusa mogą unosić się w powietrzu przez kilka minut, co zwiększa ryzyko transmisji w zamkniętych pomieszczeniach, takich jak biura, szkoły czy środki transportu publicznego.

Objawy grypy typu A

Objawy grypy typu A pojawiają się nagle i są zwykle bardziej intensywne niż w przypadku przeziębienia.

Grypa typu A - objawy najczęściej występujące to:

• Wysoka gorączka, często przekraczająca 38°C,
• Dreszcze i uczucie zimna,
• Silne bóle mięśni i stawów,
• Ból głowy,
• Suchy, męczący kaszel,
• Ogólne osłabienie i zmęczenie, które może utrzymywać się przez kilka tygodni,
• Ból gardła,
• Zatkany nos i katar.

U dzieci objawy mogą obejmować także nudności, wymioty i biegunkę, które rzadziej występują u dorosłych.

Objawy grypy często mylone są z innymi infekcjami wirusowymi, dlatego ważne jest, aby w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem.

Zobacz także artykuł: Grypa objawy - jak odróżnić grypę od przeziębienia?

Powikłania grypy A

Chociaż większość osób przechodzi grypę bez większych komplikacji, wirus grypy A może prowadzić do poważnych powikłań, szczególnie u osób z grup ryzyka.

Grypa typu A - powikłania, które mogą wystąpić to:

• Zapalenie płuc – zarówno wirusowe, jak i wtórne bakteryjne,
• Zaostrzenie przewlekłych chorób układu oddechowego, takich jak astma czy POChP,
• Zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia,
• Zapalenie mózgu,
• Niewydolność wielonarządowa – w skrajnych przypadkach prowadząca do śmierci.

Osoby starsze, dzieci poniżej 5. roku życia, kobiety w ciąży oraz osoby z chorobami przewlekłymi są szczególnie narażone na te powikłania. U tych grup nigdy nie należy bagatelizować objawów choroby i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Objawowe leczenie grypy, w tym grypy typu A

Leczenie objawowe grypy koncentruje się na łagodzeniu uciążliwych symptomów, takich jak gorączka, bóle mięśni, kaszel czy katar. Choć nie eliminuje przyczyny choroby, czyli samego wirusa, może znacznie poprawić samopoczucie chorego, ułatwiając regenerację organizmu. Objawowe postępowanie lecznicze obejmuje wiele aspektów, od stosowania leków, przez odpowiednią pielęgnację, po modyfikację codziennych nawyków.

1. Stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych

Gorączka jest naturalną reakcją organizmu na zakażenie wirusowe, jednak wysoka temperatura ciała może być bardzo uciążliwa i wyczerpująca. W celu jej obniżenia najczęściej stosuje się preparaty na gorączkę:

• Paracetamol – skuteczny w zmniejszaniu gorączki i bólu, bez działania przeciwzapalnego, dlatego jest odpowiedni dla osób z problemami żołądkowo-jelitowymi,
• Ibuprofen – poza działaniem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym, posiada właściwości przeciwzapalne, co czyni go korzystnym wyborem w przypadku towarzyszącego bólu gardła lub zapalenia mięśni.

Należy pamiętać o przestrzeganiu zalecanych dawek oraz unikać stosowania obu leków jednocześnie, chyba że zaleci to lekarz.

2. Odpoczynek i unikanie wysiłku fizycznego

Podczas grypy organizm potrzebuje czasu i energii na walkę z wirusem. Warto unikać aktywności fizycznej, która mogłaby nadmiernie obciążyć organizm i opóźnić powrót do zdrowia. Kluczowe jest także zapewnienie sobie odpowiedniej ilości snu, gdyż regeneracja w nocy wzmacnia układ odpornościowy.

3. Nawadnianie organizmu

Gorączka, intensywne pocenie się oraz przyspieszone oddychanie mogą prowadzić do odwodnienia organizmu. Aby temu zapobiec, należy pić dużo płynów, takich jak:

• Woda,
• Herbata ziołowa (np. lipowa, rumiankowa, miętowa),
• Ciepłe napary z miodem i cytryną, które łagodzą ból gardła,
• Buliony, które dodatkowo dostarczają elektrolitów.

Unikać należy napojów alkoholowych i mocno kofeinowych, które mogą nasilać odwodnienie.

4. Nawilżanie powietrza

Suche powietrze w pomieszczeniach może powodować podrażnienia błon śluzowych nosa i gardła, zwiększając uczucie dyskomfortu. Warto korzystać z nawilżaczy powietrza lub rozwieszać mokre ręczniki w pokoju. Nawilżone powietrze pomaga również w rozrzedzaniu śluzu, ułatwiając oddychanie.

5. Stosowanie soli fizjologicznej

Przemywanie nosa roztworem soli fizjologicznej lub preparatami na bazie wody morskiej to skuteczny sposób na oczyszczanie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny. Ułatwia to oddychanie, zmniejsza przekrwienie błony śluzowej i poprawia komfort chorego.

6. Inhalacje parowe

Inhalacje parowe z dodatkiem olejków eterycznych, takich jak eukaliptusowy, sosnowy czy lawendowy, mogą przynieść ulgę w przypadku zatkanego nosa i bólu gardła. Para pomaga w rozluźnianiu wydzieliny i nawilżaniu śluzówki, co ułatwia jej usuwanie.

7. Ciepłe okłady i kąpiele

W przypadku bólu mięśniowego lub uczucia dreszczy, ciepłe kąpiele lub okłady na kark i plecy mogą przynieść ulgę. Warto jednak pamiętać, aby temperatura wody była umiarkowana, szczególnie w przypadku gorączki.

8. Unikanie dymu papierosowego i innych substancji drażniących

Podczas choroby błony śluzowe dróg oddechowych są szczególnie wrażliwe. Unikanie palenia papierosów oraz kontaktu z dymem tytoniowym i innymi substancjami drażniącymi może przyspieszyć regenerację i zmniejszyć podrażnienia gardła.

9. Dieta wspierająca regenerację

Chociaż podczas grypy apetyt często jest zmniejszony, warto dostarczać organizmowi odpowiednią ilość składników odżywczych. Zaleca się spożywanie lekkostrawnych posiłków, bogatych w witaminy i minerały, takich jak:

• Rosół i zupy warzywne, które wspierają nawodnienie i dostarczają cennych składników,
• Świeże owoce i warzywa, będące źródłem witaminy C i antyoksydantów,
• Jogurty naturalne, które wspierają florę bakteryjną jelit, ważną dla układu odpornościowego.

10. Konsultacja lekarska

Jeśli objawy są szczególnie uciążliwe, utrzymują się dłużej niż 7 dni lub pojawiają się powikłania, takie jak silny ból w klatce piersiowej, duszność czy wysoka gorączka utrzymująca się pomimo stosowania leków, należy skonsultować się z lekarzem. Może on zalecić dodatkowe środki, takie jak leki przeciwwirusowe lub antybiotyki w przypadku infekcji wtórnych.

Pamiętajmy, że leczenie objawowe to istotny element walki z grypą, ale należy go łączyć z odpowiednią profilaktyką i ewentualnym leczeniem przyczynowym, szczególnie u osób z grup ryzyka.

Zobacz także artykuł: Przeziębienie i grypa - fakty i mity

Przyczynowe leczenie grypy A i B

Leczenie przyczynowe grypy A polega na zastosowaniu leków przeciwwirusowych, które bezpośrednio hamują replikację wirusa w organizmie. Jest to kluczowe szczególnie w przypadku osób z grup ryzyka, u których grypa może prowadzić do ciężkich powikłań. Przyczynowe leczenie grypy A i B znacząco różni się od leczenia objawowego, ponieważ skupia się na eliminacji przyczyny choroby, a nie tylko na łagodzeniu symptomów.

Grypa typu A leczenie przyczynowe - kiedy stosować?

Największą skuteczność leczenie przeciwwirusowe wykazuje, jeśli zostanie rozpoczęte w ciągu 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów grypy. W tym okresie wirus intensywnie namnaża się w organizmie, dlatego szybkie podjęcie terapii może:

• Skrócić czas trwania choroby o 1–2 dni,
• Zmniejszyć nasilenie objawów, takich jak gorączka, bóle mięśni czy kaszel,
• Znacznie ograniczyć ryzyko powikłań, w tym zapalenia płuc czy zaostrzenia chorób przewlekłych,
• Redukować możliwość transmisji wirusa na inne osoby.

Należy jednak podkreślić, że u niektórych pacjentów – zwłaszcza z ciężkim przebiegiem grypy lub z osłabionym układem odpornościowym – leki przeciwwirusowe mogą być skuteczne nawet po upływie 48 godzin od pojawienia się objawów.

Jak działają leki przeciwwirusowe?

Leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu grypy A i B należą głównie do grupy inhibitorów neuraminidazy. Blokują one enzym neuraminidazę obecny na powierzchni wirusa, co uniemożliwia uwalnianie nowych cząsteczek wirusa z zakażonych komórek. Dzięki temu proces namnażania wirusa zostaje zahamowany, co pozwala układowi odpornościowemu na skuteczniejszą walkę z infekcją.

Do najczęściej stosowanych leków przeciwwirusowych należą:

Oseltamiwir (Tamiflu)

• Lek w formie kapsułek lub zawiesiny doustnej,
• Może być stosowany zarówno w leczeniu, jak i w profilaktyce grypy,
• Zalecany dla osób dorosłych i dzieci powyżej 1. roku życia, a w niektórych przypadkach – nawet dla niemowląt.
• Skutki uboczne są rzadkie, ale mogą obejmować nudności, wymioty lub bóle brzucha.

Zanamiwir (Relenza)

• Stosowany w formie inhalacji, co sprawia, że działa bezpośrednio w drogach oddechowych,
• Zalecany dla osób dorosłych i dzieci powyżej 5. roku życia,
• Może być szczególnie korzystny dla pacjentów z grypą ograniczoną głównie do układu oddechowego, ale niewskazany u osób z astmą czy POChP ze względu na ryzyko skurczu oskrzeli.

Profilaktyczne stosowanie leków przeciwwirusowych

W pewnych sytuacjach leki przeciwwirusowe mogą być stosowane profilaktycznie, np.:

• U osób z grup wysokiego ryzyka powikłań grypy, które miały kontakt z osobą zakażoną,
• W przypadku wybuchu epidemii grypy w zamkniętych środowiskach, takich jak domy opieki czy koszary,
• U osób, które nie mogą być zaszczepione przeciw grypie z powodu przeciwwskazań medycznych.

Profilaktyka przeciwwirusowa nie zastępuje jednak szczepień, które pozostają najskuteczniejszym środkiem zapobiegawczym grypy typu A.

Wybór leczenia w zależności od grupy pacjentów

Leczenie przyczynowe powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając:

• Wiek,
• Stan zdrowia (np. obecność chorób przewlekłych),
• Ciążę lub karmienie piersią,
• Możliwość wystąpienia interakcji lekowych.

Osoby starsze, dzieci, kobiety w ciąży oraz pacjenci z obniżoną odpornością (np. w wyniku chorób nowotworowych lub stosowania immunosupresji) są szczególnie narażeni na powikłania grypy. U tych grup decyzja o podjęciu leczenia przeciwwirusowego powinna być podejmowana szybko.

Wirus typu A grypa - rola lekarza w leczeniu przyczynowym

Samodzielne stosowanie leków przeciwwirusowych jest niewskazane. Właściwe rozpoznanie grypy, wykluczenie innych infekcji oraz decyzja o rozpoczęciu leczenia przeciwwirusowego powinny być podejmowane przez lekarza. W niektórych przypadkach (np. u pacjentów z grup ryzyka) lekarz może zdecydować się na przepisanie leku nawet przed potwierdzeniem wirusa grypy testami diagnostycznymi.

Połączenie leczenia przyczynowego i objawowego

W wielu przypadkach leczenie przyczynowe warto łączyć z objawowym, aby jednocześnie walczyć z wirusem i łagodzić dolegliwości. Dzięki temu pacjent szybciej wraca do zdrowia, a ryzyko powikłań jest znacznie zmniejszone.

Leczenie przeciwwirusowe, w połączeniu z profilaktyką szczepionkową i zdrowym stylem życia, odgrywa kluczową rolę w ograniczaniu skutków zdrowotnych i społecznych grypy. Dzięki szybkiej reakcji medycznej można znacząco zmniejszyć ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, a także ograniczyć jej rozprzestrzenianie się.

Szczepionki przeciw grypie

Wiedząc, co to jest grypa typu A oraz wiedząc, jakie powoduje objawy i do jakich powikłań może prowadzić, warto odpowiednio wcześnie pomyśleć o profilaktyce. Szczepienia przeciw grypie są uznawane za najskuteczniejszy sposób ochrony przed zachorowaniem, a także przed poważnymi powikłaniami, jakie mogą wynikać z tej choroby. Szczepionki działają poprzez stymulowanie układu odpornościowego do produkcji przeciwciał, które rozpoznają i zwalczają wirusa w przypadku kontaktu z nim. Co roku skład szczepionek jest aktualizowany, aby odpowiadał krążącym w danym sezonie szczepom wirusa, co zwiększa ich skuteczność.

Szczególnie zaleca się szczepienia osobom z grup ryzyka, do których należą seniorzy, dzieci poniżej 5. roku życia, kobiety w ciąży, a także osoby z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, sercowo-naczyniowego czy metabolicznymi, jak cukrzyca. W tych grupach ryzyko ciężkiego przebiegu grypy i jej powikłań, takich jak zapalenie płuc, jest znacznie wyższe. Dodatkowo osoby z obniżoną odpornością, np. po przeszczepach lub w trakcie leczenia immunosupresyjnego, również powinny być szczególnie chronione poprzez szczepienia.

Szczepienia są również istotne dla pracowników ochrony zdrowia, którzy mają częsty kontakt z pacjentami i są bardziej narażeni na zakażenie wirusem. Chroniąc siebie, zmniejszają ryzyko transmisji wirusa na osoby szczególnie wrażliwe, takie jak pacjenci w podeszłym wieku lub hospitalizowani z powodu innych chorób.

Dzięki szczepieniom możliwe jest nie tylko zmniejszenie liczby zachorowań, ale także odciążenie systemu opieki zdrowotnej w sezonie zwiększonej zapadalności na infekcje. Warto podkreślić, że choć szczepionka nie gwarantuje pełnej ochrony przed zachorowaniem, to znacznie łagodzi przebieg choroby, zmniejszając ryzyko hospitalizacji i poważnych powikłań. Regularne szczepienia, zwłaszcza u osób z grup ryzyka, stanowią zatem kluczowy element strategii zapobiegania grypie na poziomie indywidualnym i społecznym.

Źródła:

1. Medycyna Praktyczna, Wiercińska M., Grypa - rodzaje, przyczyny, leki i powikłania, https://www.mp.pl/pacjent/grypa/grypasezonowa/79643,grypa [dostęp 21.11.2024]
2. Sylwia Kałucka, Grypa – etiologia, epidemiologia, prewencja i leczenie w 2020 roku, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2020/09/Geriatria_2_2020_07.pdf [dostęp 21.11.2024]
3. Elżbieta Płońska, Grypa - epidemiologia, charakterystyka biologiczna i kliniczna, zapobieganie, http://wsse.waw.pl/files/wsse/Do%20strony%20WSSE/Pliki/Aktualnosci-Archiwum/Komunikaty_Archiwum/E.Plonska%20grypa%2003.02.2016%20dla%20MUW.pdf [dostęp 21.11.2024]