Czy wiesz, czym charakteryzują się oleje rybie?

Właściwości tranu

Powodów tak silnej obecności tranu jako oleju rybiego w świadomości Polaków doszukiwać można się najprawdopodobniej już w latach 60-tych i 70-tych. Wtedy to, wprowadzony został program powszechnej suplementacji tranem u dzieci w wieku przedszkolnym, które spożywały go w ramach profilaktyki prozdrowotnej. Tran to olej pozyskiwany z wątroby dorszy i ryb dorszowatych. W krajach skandynawskich znany jest już od ponad tysiąca lat, kiedy to norwescy wikingowie pozyskiwali go poprzez podgrzewanie wątrób dorszy na brzozowych gałązkach nad gotującą się wodą. W porównaniu do olejów z innych gatunków ryb, tran cechuje się większą zawartością witamin A. Szczególnie dużą zawartość witaminy A w formie retinolu, czyli formie „gotowej” do wykorzystania przez organizm człowieka, posiadają w swoim oleju dorsze pacyficzne poławiane z morza Beringa. Witamina A wykorzystywana jest w szpiku kostnym w tym w komórkach macierzystych, w procesie widzenia, w regulacji aktywności komórek tkanki kostnej, funkcjonowania skóry, rogówki oka, nabłonka przewodu pokarmowego i układu oddechowego [1].

Tran, podobnie jak inne oleje rybie, zawiera również wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT) omega-3, w tym kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), ale w ilości ok 18-20%, a nie jak w olejach z mięśni ryb tłustych, ponad 30%.

Tran należy traktować w całości jako bezcenną kompozycję wyższych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i jedyne źródło witaminy A w postaci retinolu.

Oleje z ryb tłustych

Mimo, że tran podaje się często jako źródło wielonienasyconych kwasów omega-3 to w celu uzyskania oleju o szczególnie bogatej i wartościowej kompozycji kwasów omega-3, zawierającego duże ilości kwasu DHA, kwasu dokozapentaenowego (DPA) i kwasu EPA, a także kwas nerwonowy NA, niezbędne jest wykorzystanie mięśni ryb oleistych.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 o złożonej strukturze, obecne w dużych ilościach w oleju z ryb tłustych oraz w mniejszym stopniu w tranie, wykorzystywane są przez organizm do sprawnego funkcjonowania układu nerwowego (w szczególności mózgu), układu krążenia i systemu przeciwzapalnego. Wpływają na ekspresję genów odpowiedzialnych m. in. za procesy odpornościowe i przeciwzapalne [2]. Niezbędne są również do wytwarzania eikozanoidów, do których zaliczamy prostaglandyny, prostacykliny, leukotrieny, tromboksany i lipoksyny. Eikozanoidy są hormonami tkankowymi, kontrolującymi procesy zapalne i immunologiczne, związane z krzepnięciem krwi, pracą układu sercowo-naczyniowego i regulacją ciśnienia krwi. Profil ich działania różni się jednak, w zależności od tego, czy eikozanoidy zostaną wytworzone z wyższych WKT omega-6, czy omega-3. Związki powstające z tłuszczów szeregu omega-3 wykazują zdecydowanie mniejsze działanie prozapalne i prozakrzepowe, dlatego tak ważne jest zachowanie w diecie odpowiednich proporcji WKT omega-3 do omega-6 [3]. Tłuszcze DHA i EPA są w organizmie przekształcane do cząsteczek o działaniu przeciwzapalnym i ochronnym: rezolwin, protektyn i marezyn [4].

Ryby, których olej ma najbardziej wartościowy profil tłuszczowy to głównie ryby sardelowate, śledziowate i tuńczyki. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę, czy kupowany olej pozyskiwany z różnych gatunków ryb posiada certyfikaty jakości i bezpieczeństwa, ponieważ pod ogólną nazwą oleju rybiego występować mogą również mieszanki tanich olejów o niskiej jakości.

Olej z wątroby rekinów

Jak sama nazwa wskazuje, są to oleje pozyskiwany z wątrób rekinów, które można podzielić na dwie grupy – oleje z wątroby rekinów powierzchniowych oraz oleje z wątroby rekinów głębinowych. Szczególnie bogate w olej są rekiny głębinowe. Ich wątroby mogą stanowić nawet 25% całkowitej masy ciała [5]. Skład oleju z wątroby rekina różni się znacząco od składu tranu, czy innych olejów rybich. Olej ten zawiera stosunkowo niewiele wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. O sile i efektach jego spożywania stanowi duża zawartość alkilogliceroli i skwalenu.

Skwalen wykorzystywany jest przez organizm w procesie usuwania czynników szkodliwych z organizmu poprzez opłaszczanie ich [6]. Wysokie stężenia skwalenu występują również w szpiku kostnym, grasicy i śledzionie – miejscach, gdzie powstają komórki naszej krwi, w tym komórki odpornościowe – białe krwinki, których zasadniczą rolą jest walka z infekcjami. Skwalen jest wykorzystywany do zapewnienia fizjologicznej budowy i działania wszystkich rodzajów tych komórek (neutrofili, makrofagów, limfocytów i komórek NK). Jest także prekursorem do syntezy wielu kluczowych dla zdrowia związków: cholesterolu, hormonów steroidowych, witaminy D3 i kwasów żółciowych, których nie da się wytworzyć na żadnym innym szlaku [7]. Razem z alkiloglicerolami z oleju z wątroby rekina skwalen wbudowywany jest do komórek i tam wykorzystywany do aktywacji procesów naprawy uszkodzeń.

Alkiloglicerole gromadzą się w organach, w których powstają wszystkie komórki krwi – w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie. Dzięki temu, podobnie jak skwalen, warunkują wytworzenie odpowiedniej ilości i działania komórek, których zasadniczą rolą jest budowanie naturalnej odporności – białych krwinek (neutrofili, makrofagów, limfocytów, komórek NK). Ważne jest, aby organizm wytwarzał nie tylko odpowiednią ich ilość, ale również, żeby były prawidłowo zbudowane. Na tym jednak nie kończy się wykorzystanie alkilogliceroli do budowania sprawnie działającego układu odpornościowego. Mają one bowiem wpływ nie tylko na powstawanie komórek odpornościowych, ale również na regulację ich działania. Dzieje się tak dlatego, że z alkilogliceroli organizm wytwarza grupę związków o wspólnej nazwie czynniki aktywujące płytki (PAF) [8], wpływające na aktywność komórek biorących udział w reakcjach immunologicznych.

Dlaczego warto zażywać oleje rybie?

Zastanawiając się nad walorami odżywczymi różnych rodzajów olejów można zadać sobie to właśnie pytanie. Owszem, oleje roślinne takie jak olej lniany również zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, są to jednak związki o prostej budowie i krótszych łańcuchach węglowych. Jest to szczególnie ważne z perspektywy organizmu człowieka, ponieważ człowiek, jako istota o złożonej budowie, opiera wiele swoich procesów metabolicznych na złożonych związkach biochemicznych i składnikach odżywczych.

W związku z powyższym dąży on do ich bezpośredniego pozyskania z pożywienia lub w miarę możliwości stara się je wytworzyć. Z oleju lnianego na przykład pobiera kwas α-linolenowy z grupy omega-3. Ten, aby mógł być wykorzystany w organizmie ludzkim, musi przejść szereg przemian biochemicznych, z których każdą kolejną cechuje mniejsza wydajność. Ich produktem końcowym są wyższe wielonienasycone kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 o znacznie bardziej złożonej budowie niż kwas α-linolenowy, jednak wydajność przemian do nich prowadzących to zaledwie 5%. Tłuszcze te organizm może pobrać w ich oryginalnej formie z olejem rybim i w tym stanie mogą zostać one wykorzystane bez modyfikacji.

Skwalenu natomiast próżno jest szukać w jakimkolwiek oleju roślinnym. Olej z wątroby rekinów głębinowych zawiera go blisko 20g w 100 g, natomiast najbogatsza pod tym względem oliwa z oliwek zawiera go jedynie 0,7g w 100g. Liczby w tym przypadku mówią same za siebie.

Który olej rybi wybrać dla siebie i swojej rodziny?

Jak widać, każdy z wymienionych olejów ma inny skład i ze stosowania każdego z nich wynikają inne korzyści zdrowotne. Jedna łyżeczka (5ml) oleju rybiego to:

Aby czerpać optymalną i zrównoważoną ilość substancji odżywczych pochodzących z olejów rybich - tłuszczów złożonych i wyższych nienasyconych kwasów tłuszczowych, idealnym wyjściem jest spożywanie oleju ze wszystkich tych źródeł. Połączeniem tych olejów jest jedynie - chroniona europejskim patentem - żywność specjalnego przeznaczenia medycznego BioMarine® Medical Immuno & Neuro Lipids, zawierająca najwyższej jakości oleje:

Jest to kompletna kompozycja tłuszczów złożonych i wyższych nienasyconych kwasów tłuszczowych: ETE, EPA, DPA, DHA z grupy omega-3, kwasu nerwonowego, alkilogliceroli, skwalenu, a także witaminy A (retinol) i D3. BioMarine® Medical Immuno & Neuro Lipids to jedyny preparat na bazie olejów rybich o tak szerokich wskazaniach do stosowania, co wykazało 21 lat pracy naukowo-badawczej i 40 wielokierunkowych i wieloośrodkowych badań naukowych u pacjentów leczonych z powodu: infekcji, nowotworów, paradontozy, chorób autoimmunologicznych (m. in. reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, stwardnienia rozsianego), choroby wieńcowej i schizofrenii.

Oleje rybie są zatem najbogatszym źródłem głównych tłuszczów, niezastąpionym budulcem niezbędnym do funkcjonowania organizmu ludzkiego na najwyższym genetycznym i fizjologicznym poziomie. Warto jednak wiedzieć, że różne ich rodzaje nie są sobie równe, a ich składniki nie będą miały równocennego wpływu na nasze zdrowie. Świadomy wybór odpowiedniej dla naszych potrzeb suplementacji to podstawa uzyskania największych jej korzyści.

Literatura:

1. "Vitamin A". MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health. December 2016.
2. Bouwens M. i in.: Fish-oil supplementation induces antiinflammatory gene expression profiles in human blood mononuclear cells. Am J Clin Nutr 2009, 90(2): 415–424.
3. Wall R., Ross R.P., Fitzgerald G.F. i wsp.: Fatty acids from fish: the anti-inflammatory potential of long-chain omega-3 fatty acids. Nutr Rev 2010, 68(5): 280–289.
4. Duda M.K.: Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 jako modulatory wewnątrzkomórkowych szlaków przekazywania sygnałów. Post Biochem 2012, 58(2): 149–150.
5. Vannuccini, S (2002) Shark liver oil products In: Shark Utilization, Marketing and Trade, Fisheries Technical paper 389, FAO, Rome. ISBN 92-5-104361-2.
6. Lewkowicz P., Banasik M., Głowacka E. i wsp.: Modyfikujący wpływ dużych dawek preparatu oleju z wątroby rekina na polaryzację limfocytów T i funkcję neutrofili krwi; Pol Merk Lek 2005, XVIII, 108, 686–692.
7. Huang Z.R., Lin Y.K., Fang J.Y.: Biological and pharmacological activities of squalene and related compounds: potential uses in cosmetic dermatology; Molecules 2009, 14(1): 540–554.
8. Tokuoka S.M., Kita Y., Shindou H. i wsp.: Alkylglycerol monooxygenase as a potential modulator for PAF synthesis in macrophages; Biochem Biophys Res Commun 2013; 436(2): 306–31.