Co w brzuchu piszczy? Ból czy skurcz? Jak je rozpoznać i łagodzić objawy?

Ból brzucha - powszechna dolegliwość Polaków

Bóle brzucha to jedne z najczęściej odczuwanych przez nas dolegliwości. Okazuje się, że w ciągu ostatniego roku swojemu lekarzowi rodzinnemu zgłaszał je prawie co trzeci Polak (32%).1 Ból ten najczęściej dotykał osób młodych - 60% Polaków w wieku 18-25 lat. Ale nie tylko, wymienia je również 46% osób w wieku 26-35 lat i 38% osób w wieku 36-49%. [1] Można zatem zaryzykować stwierdzenie, że każdy z nas doświadczył w ciągu swojego życia tej wątpliwie przyjemnej dolegliwości. Czym jest skurczowy ból brzucha i jakie są jego przyczyny?

Osoby opisujące ból brzucha często używają określeń typu spinające, ściskające, ugniatające czy kolkowe. [2] Jeśli bóle te osiągają więcej niż średnie natężenie, potrafią nas „zgiąć wpół”. Dzieje się tak, gdyż źródłem bólu jest zbyt mocne napięcie mięśni gładkich, znajdujących się w narządach jamy brzusznej. W naszym codziennym życiu, mięśnie te pracują niejako bez naszego „udziału” i wspomagają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jeśli jednak z jakiegoś powodu zostaną nadmiernie spięte, my odczuwamy to jako bolesny skurcz. [2]
Naszą reakcją w takich przypadkach jest często pochylenie się wprzód, leżenie na boku czy podkurczanie kolan. Wszystko to ma umożliwić mięśniom brzucha rozluźnienie i czasem wtedy faktycznie odczuwamy ulgę.

Skurczowy ból brzucha - jak go łagodzić?

Pojawiające się sporadycznie, łagodne bóle w jamie brzusznej leczyć możemy we własnym zakresie, w ramach tak zwanego samoleczenia. [3]  Wspomóc mogą nas w tym przypadku dość powszechnie stosowane (w Polsce stosuje je 68% osób cierpiących na bóle brzucha1) dostępne bez recepty leki rozkurczowe, przynoszące ulgę w bólu, którego przyczyną jest nadmierne napięcie mięśni gładkich. [3] Warto je wybierać w miejsce leków przeciwbólowych, których zadaniem nie jest złagodzenie siły skurczów. Ponadto, w przypadku objawów bólowych ze strony jamy brzusznej, bezpieczeństwo stosowania leków przeciwbólowych, szczególnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, jest znacznie niższe. [3] 

Bóle brzucha - jedna lokalizacja, wiele możliwych przyczyn

Gdy sami czujemy, że nasze skurczowe bóle brzucha nie mijają i osiągnęły już trudne do wytrzymania natężenie, nie zwlekajmy z wizytą u lekarza. Po wstępnej ocenie możliwej przyczyny, która opierać się będzie na wywiadzie lekarskim i ustaleniu czy pojawiają się tzw. objawy alarmowe, lekarz może zlecić dalszą, specjalistyczną diagnostykę. W zależności od objawów, możemy otrzymać skierowanie np. na USG jamy brzusznej, kolonoskopię czy gastroskopię. [3] Ułatwieniem diagnozy w kwestii przyczyny bólu może być określenie jego lokalizacji. Nie może być to jednak jedyna zmienna, która pozwoli określić przyczynę, a to z powodu liczby narządów znajdujących się w obrębie jamy brzusznej. [4] Choroby kilku narządów mogą objawiać się bowiem bólem o tej samej czy podobnej lokalizacji. [5]
Na przykład ból w nadbrzuszu wskazywać może na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, ale również nieżyt żołądka. A ten w lewym śródbrzuszu na kolkę nerwową czy zespół jelita nadwrażliwego (IBS). Podbrzusze potrafi boleć zarówno w przypadku kolki nerkowej, jak i przepuklinie czy zapaleniu wyrostka robaczkowego. [6] 

Stres i jedzenie jako przyczyna bólu brzucha

Czasem, przy większym zdenerwowaniu czy stresie mamy poczucie mocno ściśniętego żołądka, zastanawiamy się wtedy czy to możliwe, żeby stres miał aż taki wpływ na nasze samopoczucie fizyczne? Jak najbardziej to możliwe, ponieważ stres aktywuje tak zwaną oś mózgowo-jelitową. I choć na początku w sytuacji stresu nasz organizm próbuje „bronić się sam”, w miarę upływu czasu, gdy bodziec stresowy nadal działa, może dojść do rozwinięcia się zaburzeń czynnościowych (czyli takich, których przyczyną nie są nieprawidłowości biochemiczne lub organiczne). Ich objawem mogą być takie dolegliwości jak np. nudności czy zaparcia, odbijanie, czy właśnie skurczowe bóle brzucha. [7]

Bolesne skurcze brzucha związane z jedzeniem to oczywiście pokłosie jedzenia w pośpiechu, podczas którego niedostatecznie przeżuwamy pokarm i połykamy duże ilości powietrza. Nie bez znaczenia pozostaje również kwestia tego, co spożywamy. Warto zatem abyśmy zachowywali się tak, by skurczowe bóle brzucha, na których wystąpienie lub nie mamy wpływ, zdarzały nam się jak najrzadziej.

1. Dane z Badania "Penetracje dolegliwości" zrealizowane przez IQS dla Sanofi w dniach 5-13.12.2022 r., metodą CAWI na reprezentatywnej próbie (N=1561) Polaków powyżej 18 roku życia.
2. Mastalerz-Migas A, Gwiazda E, Steciwko A. Bóle brzucha u dorosłych - diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne. Terapia 2009; 9 z.1 (299): 63-68.
3. Rydzewska G. Postępowanie w czynnościowych bólach brzucha w świetle aktualnych rekomendacji. Lekarz POZ 1/2023.
4. Przybylska-Feluś M., https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/76342,bole-brzucha-skurcze, data dostępu: 14.03.2023.
5. Wiercińska M., https://www.mp.pl/pacjent/objawy/68344,bol-brzucha, data dostępu: 14.03.2023.
6. Szczeklik A. Choroby wewnętrzne. Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM. Ed. 1, reprint III. Kraków 2005; 697.
7. Orzechowska A, Gałecki P. Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego? Medycyna po Dyplomie 2015, październik: 72-80.