Co to jest szkarlatyna (płonica)? Jak ją rozpoznać i leczyć?

Od zakażenia do powrotu do zdrowia

Szkarlatyna jest chorobą bakteryjną wywołaną przez paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes).
Zaczyna się od kontaktu z bakterią Streptococcus pyogenes, zazwyczaj przez krople zakaźne pochodzące z kaszlu lub kichania osoby zakażonej. Po ekspozycji na bakterie następuje okres inkubacji trwający od 2 do 5 dni. W tym czasie osoba zakażona nie ma jeszcze objawów choroby, ale może już zarażać innych. Pierwszymi objawami szkarlatyny są zazwyczaj wysoka gorączka i ból gardła. W ciągu kilku dni pojawia się charakterystyczna wysypka i "truskawkowy język". Następnie wysypka, która szybko się rozszerza, obejmując większą część ciała. Często jest ona szorstka w dotyku i może być szczególnie intensywna w dołach pachowych, łokciach i pachwinach. Po kilku dniach wysypka zaczyna blednąć, a skóra zaczyna się łuszczyć, zwłaszcza na dłoniach i stopach. Ten proces może trwać kilka tygodni.

Szkarlatyna jest zazwyczaj leczona antybiotykami, które pomagają zniszczyć bakterie Streptococcus pyogenes. Leczenie antybiotykami jest zazwyczaj skuteczne i pomaga zmniejszyć ryzyko powikłań. Po pełnym cyklu leczenia antybiotykami większość osób wraca do pełni zdrowia. Szkarlatyna zwykle trwa od tygodnia do 10 dni. Niewłaściwie leczona, może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, infekcje ucha, reumatyzm, czy choroba kłębuszków nerkowych. Po wysypce, skóra na dłoniach i stopach często łuszczy się, co jest normalnym etapem procesu gojenia.

Objawy szkarlatyny, pierwsze sygnały alarmowe

Objawy szkarlatyny oraz przebieg choroby są dość charakterystyczne i niemal każdy pediatra po ich odnotowaniu będzie w stanie postawić taką właśnie diagnozę. Jak rozpoznać szkarlatynę u swojego dziecka? Wśród najczęściej pojawiających się symptomów można wyróżnić ból gardła (a zwłaszcza ból podczas przełykania), ból głowy, tkliwość, bolesność i powiększenie węzłów chłonnych (a także zapalenie węzłów chłonnych szyjnych), czasem również ból brzucha, wymioty oraz nudności. Warto zaznaczyć, że objawy szkarlatyny pojawiają się i rozwijają bardzo gwałtownie - to również cecha charakterystyczna dla tego schorzenia. To właśnie w tym momencie - po zaobserwowaniu tego typu dolegliwości - rodzic powinien udać się z dzieckiem do lekarza.

Oprócz wymienionych powyżej symptomów, w przebiegu szkarlatyny pojawia się także gorączka (do około 38 stopni), mocno zaczerwienione gardło (to właśnie od jego „płonącego” wyglądu choroba wzięła swoją nazwę) oraz zapalenie migdałków i całego gardła. Na początku zakażenia na języku pojawia się biały nalot, który „schodzi” z powierzchni języka po bokach, by ustąpić zaczerwienieniu i wyraźnym brodawkom (ten objaw określa się mianem „malinowego języka”). Co ważne, w przebiegu płonicy nie występuje ani katar, ani kaszel.

Szkarlatyna u dzieci to także charakterystyczna wysypka - przy płonicy jest ona czerwona, a w miarę przebiegu choroby może zlewać się w duże plamy. Występuje na całym ciele i twarzy, oprócz trójkąta obejmującego obszar pod nosem oraz w okolicy brody (cera nieobjęta wysypką przybiera kształt trójkąta). Skóra w trakcie trwania choroby wysusza się, a potem może łuszczyć się nawet do kilku tygodniu po ustąpieniu objawów - zwłaszcza na stopach i dłoniach.

Jak przebiega leczenie szkarlatyny?

Rozpoznanie szkarlatyny następuje na podstawie badania przedmiotowego, wywiadu lekarskiego, zapoznania się z objawami, a czasem po zleceniu badań krwi, poziomu OB, posiewu bakteryjnego z gardła. Wówczas dobiera się odpowiednie preparaty i ich dawkowanie do stosowania w domu (jeśli pacjent jest dobrym stanie ogólnym). W przypadku powikłań pacjent może zostać skierowany na hospitalizację.

Leczyć szkarlatynę można w domu - nie jest skomplikowane, a terapia ma na celu przede wszystkim zniwelowanie bakterii bytujących w organizmie, a także ułatwienie pacjentowi codziennego funkcjonowania - a więc zbicie gorączki i ograniczenie objawów bólowych. W leczeniu płonicy wykorzystuje się przede wszystkim:

• antybiotyki ukierunkowane na zniwelowanie paciorkowców, a więc penicylina i cefalosporyny. W przypadku uczulenia na te substancje podaje się marolidy; 
• leki zbijające gorączkę - ibuprofen lub paracetamol w wersji i w dawce dostosowanej do danego dziecka;
• leki na gardło, mające na celu zniwelować ból - zawierają one głównie substancje łagodzące, nawilżające i znieczulające (jak na przykład lidokaina);
• izolację: pacjenci ze szkarlatyną powinni pozostać w domu przez co najmniej 24 godziny po rozpoczęciu antybiotykoterapii, aby zminimalizować ryzyko zakażenia innych.
  

Możliwe powikłania szkarlatyny (zapalenie węzłów chłonnych, ropnie i inne) 

Jak każda choroba, tak również szkarlatyna może dawać groźne powikłania. Nie zdarzają się one często, natomiast obejmują przede wszystkim zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie płuc, późne powikłania związane z zaburzeniami pracy układu odpornościowego (powikłania o charakterze immunologicznym), wśród których pojawia się gorączka reumatyczna, zapalenie stawów oraz kłębuszkowe zapalenie nerek. Wczesne powikłania szkarlatyny to powikłania ropne - zwykle są to ropne zapalenia migdałków, zatok przynosowych, węzłów chłonnych czy wyrostka sutkowatego (element czaszki w pobliżu ucha) i zapalenie ucha środkowego, a także wystąpienie ropnia okołogardłowego.

Aby uniknąć powikłań szkarlatyny, należy udać się do lekarza od razu w przypadku zaobserwowania zaostrzenia się objawów w trakcie ustępowania choroby lub nawrotu objawów po całkowitym ich zniwelowaniu.

Jak uchronić się przed zakażeniem szkarlatyną?

Praktyka dobrej higieny: najlepszym sposobem na zapobieganie szkarlatynie, podobnie jak większości infekcji, jest praktykowanie dobrej higieny. Myj ręce często i dokładnie, szczególnie przed jedzeniem, po korzystaniu z toalety, po dotykaniu publicznych powierzchni i po kaszlu lub kichaniu.
Unikaj bliskiego kontaktu z osobami zakażonymi: szkarlatyna przenosi się z osoby na osobę więc unikaj bliskiego kontaktu z osobami, które mają szkarlatynę lub jakiekolwiek objawy infekcji gardła, takie jak ból gardła, gorączka i wysypka.
Nie dziel się przedmiotami osobistymi: unikaj dzielenia się sztućcami, kubkami, szczoteczkami do zębów lub innymi przedmiotami, które mogły mieć kontakt z ustami lub gardłem osoby zakażonej.
Zachowaj czystość przedmiotów codziennego użytku: regularnie czyść i dezynfekuj powierzchnie, które są często dotykane, takie jak klamki, blaty czy zabawki.
Dbaj o odporność: zdrowy styl życia, w tym zdrowa dieta, regularne ćwiczenia i odpowiednia ilość snu, mogą pomóc wzmocnić układ odpornościowy i zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Pamiętaj, że pomimo podjęcia tych środków, zakażenie szkarlatyną jest nadal możliwe. Jeżeli zauważysz jakiekolwiek objawy szkarlatyny u siebie lub u swojego dziecka, skontaktuj się jak najszybciej z lekarzem.