Choroby odkleszczowe u ludzi – jak je rozpoznać i leczyć?

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba wirusowa, atakująca na zaawansowanym etapie rozwoju ośrodkowy układ nerwowy. Rezerwuarem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu są nie tylko kleszcze. Schorzeniem można zakazić się również surowe mleko zakażonego zwierzęcia – kozy czy krowy, ugryzionej wcześniej przez kleszcza. Patogeny znajdują się w ślinie pajęczaka, co oznacza, że do zakażenia może dojść właściwie w ciągu kilku chwil od ukąszenia – to sprawia, że kleszczowe zapalenie mózgu jest jedną z najgroźniejszych chorób odkleszczowych, zagrażających człowiekowi.

Pierwsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu obejmują symptomy grypopodobne, czyli:

• ból głowy i stawów;
• dreszcze;
• objawy żołądkowe: biegunkę, wymioty, nudności;
• gorączkę.

U wielu osób choroba kończy się ustąpieniem tych objawów. Niestety, u części pacjentów rozwija się w neuroinfekcję pod postacią zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu czy zapalenia rdzenia kręgowego. W tym etapie objawy kleszczowego zapalenia mózgu obejmują nie tylko nudności, ból głowy czy gorączkę, ale również sztywność karku.

Niestety, nie istnieje medykament niwelujący działanie wirusa. Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu jest więc objawowe – ma na celu uśmierzenie bólu chorego i zmniejszenie gorączki, natomiast organizm sam musi poradzić sobie z chorobą. Śmiertelność choroby, nawet mimo szybkiego podjęcia leczenia kleszczowego zapalenia mózgu, szacuje się na 1% pacjentów z tą chorobą (przy czym co roku choruje na nią w Polsce około 200-250 osób).

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu

Aby leczenie kleszczowego zapalenie mózgu nie było potrzebne, warto zaszczepić się na tę chorobę. Powinny to zrobić zwłaszcza osoby, które w sezonie letnim często i długo przebywają na terenach zielonych i zalesionych. Należą do nich leśnicy, pracownicy sezonowi (przykładowo zbierający owoce i warzywa), ale również pracownicy straży granicznej, rezerwatów przyrody czy członkowie służb porządkowych wykonujących swoje obowiązki w parkach, na skwerach i innych terenach zielonych.

Dzięki szczepieniu na kleszczowe zapalenie mózgu organizm pacjenta jest pobudzany do wytworzenia przeciwciał skierowanych na walkę z wirusem, a więc uodparnia się na jego działanie i – nawet w przypadku zachorowania – nie stanowi ona dla niego aż tak dużego zagrożenia dla zdrowia. Szczepienie podstawowe polega na podaniu trzech dawek w określonych odstępach czasu, a później, co 3 lata, wykonuje się szczepienie przypominające.

Objawy boreliozy i jej leczenie

Borelioza jest najczęściej występującą chorobą odkleszczową u ludzi. Za jej rozwój odpowiadają bakterie Borrelia burgdorferi, bytujące w jelitach kleszcza. Oznacza to, że zanim dotrą one z jego układu pokarmowego do śliny, może upłynąć trochę czasu i – w przeciwieństwie do zakażenia kleszczowym zapaleniem mózgu – boreliozą zakaża się nieco wolniej. To z kolei sprawia, że przy wyciągnięciu kleszcza od razu po jego wkłuciu ryzyko zarażenia chorobą jest niewielkie.

Od razu po zauważeniu pierwszych objawów boreliozy należy zgłosić się do lekarza. Wśród charakterystycznych symptomów boreliozy można wyróżnić:

• rumień wędrujący, który na samym początku choroby objawia się wokół miejsca ukąszenia, by później rozwijać się i powiększać na dalsze części skóry;
• uczucie zmęczenia;
• zawroty i bóle głowy;
• w późniejszym etapie: zapalenie stawów (zazwyczaj kolanowych), bóle serca, porażenie nerwu twarzowego, ale również polineuropatia obwodowa, prowadząca do zaburzeń czucia i porażenia nerwów obwodowych, a w konsekwencji – do niepełnosprawności.

Leczenie objawów boreliozy na wczesnym etapie opiera się przede wszystkim na podaniu antybiotyku, który niweluje aktywność i namnażanie się bakterii odpowiedzialnych za rozwój choroby. Wprowadza się również leczenie interferonami, czyli białkami analogicznymi do tych, występujących w organizmie. Mają one za zadanie pobudzić system odpornościowy do wali z patogenami. Niestety, wielu pacjentów trafia do gabinetu lekarza za późno (borelioza bowiem może nie dawać żadnych objawów chorobowych). Wówczas, oprócz antybiotykoterapii, wdraża się również leczenie mające na celu wyeliminowanie dolegliwości będących skutkami choroby – przykładowo, zapalenia stawów.

Objawy i leczenie babeszjozy

Babeszjoza jest chorobą wywoływaną przez pierwotniaki, bytujące w organizmie kleszcza. W trakcie ukąszenia są one przenoszone do organizmu ludzkiego wraz ze śliną połączoną z zawartością układu pokarmowego kleszcza. Babeszjoza co prawda rzadko występuje u ludzi (jest z kolei niezwykle niebezpieczna dla zwierząt), jednak jej przebieg i objawy mogą przypominać przechodzenie malarii. Do objawów babeszjozy u ludzi zalicza się:

• dreszcze, zmęczenie, wzmożoną potliwość;
• osłabienie, uczucie zmęczenia; gorączkę, bóle mięśniowo-stawowe, bóle głowy;
• złe samopoczucie, jadłowstręt;
• nudności, wymioty.
• w późniejszych badaniach: powiększenie wątroby i śledziony, uszkodzenie wątroby, żółtaczka i inne choroby towarzyszące.

Leczenie babeszjozy polega przede wszystkim na podawaniu leków z grupy preparatów przeciwmalarycznych oraz antybiotyków. Terapia trwa długo – nawet do 6 tygodni, a później kolejne 2 tygodnie po ustąpieniu objawów babeszjozy. Śmiertelność wynosi około 7%, natomiast na ciężki przebieg choroby najbardziej narażone są osoby z usuniętą wcześniej śledzioną.

Riketsjozy (anaplazmoza i inne)

Riketsjoza jest chorobą która rozwija się u człowieka na skutek ataku organizmu przez bakterie z grupy riketsji. One również są przenoszone przez kleszcze i dostają się do krwiobiegu poprzez ukąszenia tych pajęczaków. Występują co prawda rzadko, jednak niosą ze sobą poważne skutki dla zdrowia i życia ludzkiego. Wśród riketsjoz wyróżnia się m.in.:

• Ludzką anaplazmozę granulocytarną (HGA), objawiającą się symptomami grypopodobnymi, często towarzyszącą w przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu czy boreliozy;
• Gorączkę Q, która głównie atakuje zwierzęta, choć człowiek również może na nią zachorować. Wykazuje symptomy grypopodobne, a w późniejszej fasie również objawy ze strony układu pokarmowego – wymioty czy biegunkę. Może doprowadzić do zapalenia wsierdzia i zapalenia płuc;
• Ludzką erlichiozę monocytarną (HME), objawiającą się gorączką, bólem mięśni, brzucha i głowy, a także powiększeniem węzłów chłonnych i splątaniem. Choroba nie pojawia się w Europie, natomiast jej przypadki zarejestrowano w Stanach Zjednoczonych. Prowadzi do niewydolności oddechowej, zaburzeń w pracy nerek oraz zaburzeń neurologicznych;
• Bartonellozę, Tibolę i inne zoonozy.

Aby uniknąć ryzyka zapadnięcia na choroby odkleszczowe, warto chronić się przed ukąszeniami tych pajęczaków. Noszenie odzieży z długim rękawem i nogawkami w trakcie spacerów do zalesionych miejsc, regularne kontrolowanie skóry w poszukiwaniu „nieproszonych lokatorów” czy stosowanie środków odstraszających kleszcze zdecydowanie powinny wejść w nawyk każdemu, kto uwielbia spędzać czas na świeżym powietrzu, w otoczeniu przepięknej – choć czasem zdradliwej – przyrody.

Przeczytaj także:
Jak bezpiecznie usunąć kleszcza,   Jak uchronić się przed kleszczami,   Szczepienia na choroby odkleszczowe,   Objawy i leczenie boleriozy