Choroba Hashimoto - czy styl życia ma znaczenie?

Choroba Hashimoto - co to jest i jakie są jej objawy (niedoczynność tarczycy, zmęczenie i inne)?

Choroba Hashimoto, inaczej - przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy - to choroba o podłożu autoimmunologicznym. Oznacza to nieprawidłową stymulację układu odpornościowego, co przyczynia się do wytwarzania przez komórki immunologiczne przeciwciał skierowanych przeciwko tarczycy. W konsekwencji „atak” ze strony układu odpornościowego na własne tkanki prowadzi do systematycznej destrukcji komórek tarczycy, zmniejszonego wydzielania hormonów tarczycowych, przewlekłego stanu zapalnego i finalnie rozwoju niedoczynności tarczycy. Diagnostyka Hashimoto obejmuje najczęściej oznaczenie stężenia TSH, hormonu fT4 (niekiedy także fT3) oraz przeciwciał przeciwtarczycowych (oznaczanych w badaniach laboratoryjnych jako anty-TPO i anty- TG). Wykonywane jest także badanie ultrasonograficzne tarczycy. Oprócz genetyki w rozwój choroby zaangażowane są czynniki środowiskowe - wymienia się tutaj między innymi przebyte infekcje wirusowe i bakteryjne, zaburzenia mikrobioty jelitowej, ekspozycję na leki (sole litu), a także w literaturze podkreśla się niedobory selenu i nadmiar jodu w diecie jako czynniki środowiskowe choroby.

Warto także zaznaczyć, że choroby autoimmunologiczne lubią chodzić parami, a nawet „stadami”, dlatego nierzadko u osób z chorobą Hashimoto diagnozuje się inne: cukrzycę typu 1, celiakię, niedokrwistość Addisona - Biermera (powodującą niedobory witaminy B12) czy bielactwo.

Objawy choroby Hashimoto

Choroba Hashimoto może latami być w stanie utajenia, czyli postaci subklinicznej niedającej wyraźnych objawów. Symptomy choroby mogą być zatem skąpe i niecharakterystyczne, choć najczęściej wymienia się tutaj:

• zmęczenie i senność;
• nietolerancja zimna;
• zaburzenia pamięci i koncentracji;
• pogorszony nastrój;
• wzrost masy ciała;
• zaburzenia miesiączkowania;
• zaparcia;
• wypadanie włosów;
• suchość skóry.

Niedoczynności tarczycy nierzadko towarzyszą niedobory żelaza czy witaminy B12, które mogą wpływać na zaostrzenie objawów. Warto tę kwestię uwzględnić podczas diagnostyki i badań laboratoryjnych traktując chorobę Hashimoto w sposób kompleksowy. W przypadku jawnej niedoczynności tarczycy tradycyjnym leczeniem jest leczenie hormonalne, najczęściej poprzez przyjmowanie lewotyroksyny (LT4).

Dla prawidłowych funkcji tarczycy kluczowe znaczenie ma dieta. Dużą rolę odgrywają także mikroskładniki, takie jak: selen, cynk, kwasy tłuszczowe omega-3, a ich czasowa suplementacja pod nadzorem specjalisty może wspomóc proces terapeutyczny i przyspieszyć wyrównanie niedoborów, a co za tym idzie- samopoczucie i stan chorego.

Dieta przy Hashimoto

Odpowiednio zbilansowana dieta pod kątem optymalnej zawartości białka, węglowodanów i zdrowych tłuszczów jest kluczowa dla prawidłowych funkcji tarczycy, a dodatkowo wykorzystuje się ją w leczeniu niedoczynności tarczycy i innych jej zaburzeń. Dobrym rozwiązaniem może być wdrożenie diety śródziemnomorskiej, która obecnie króluje na podium w rankingach najzdrowszych diet na świecie. Ma silnie przeciwzapalny charakter i bazuje na produktach nieprzetworzonych. Jej założeniem jest ograniczenie produktów odzwierzęcych na korzyść roślinnych, włączenie zdrowych tłuszczów z oliwy, awokado, orzechów i pestek, a także pokarmów morskich (dostarczających cennych kwasów tłuszczowych omega-3), z dużą ilością warzyw i owoców o wysokim potencjale antyoksydacyjnym. Duża różnorodność diety i brak monotonnego jadłospisu jest także ważny w kontekście promowania zdrowia mikrobioty jelitowej nazywanej często „narządem trzewnym” z uwagi na wpływ na zdrowie ogólne gospodarza.

Co z glutenem i nabiałem w chorobie Hashimoto? Na dzień dzisiejszy nie ma zaleceń, co do rutynowego włączania diety bezglutenowej i bezmlecznej w chorobie Hashimoto. Wprowadzenie eliminacji pokarmowych powinno być podyktowane rzeczywistym wskazaniem ze względu na ryzyko rozwoju niedoborów pokarmowych, a także zaburzeń mikrobioty przy nieprawidłowo zbilansowanych jadłospisach. W chorobach tarczycy nie zaleca się także głodówek i dużych restrykcji kalorycznych, ponieważ mają one negatywny wpływ na pracę tarczycy. Takie interwencje mogą pogłębić problem spowolnionego metabolizmu i paradoksalnie doprowadzać do wzrostu masy ciała.

Badania podkreślają, że ważne jest także prowadzenie diety, która realizuje zapotrzebowanie na mikroskładniki kluczowe dla prawidłowych funkcji tarczycy, tj. żelazo, jod, witaminę D, witaminę B12, cynk, selen czy antyoksydanty. Jeżeli dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na te składniki warto rozważyć czasową ich suplementację pod okiem specjalisty.

Witamina D a Hashimoto

Badania wskazują, że w chorobach autoimmunologicznych kluczowe jest prawidłowe zaopatrzenie organizmu w witaminę D - zwłaszcza w dobie globalnych jej niedoborów we wszystkich grupach wiekowych. Ze względu na swoje właściwości immunomodulujące witamina D korzystnie oddziałuje na pracę układu odpornościowego, co jest kluczowe w chorobach z autoagresji w związku z dysfunkcją układu immunologicznego. Reguluje ona także poziom cytokin - zwiększa wydzielanie cytokin przeciwzapalnych przy jednoczesnym ograniczeniu wytwarzania cytokin prozapalnych. Duże badanie obserwacyjne VITAL z 2022 r. wykazało, że suplementacja witaminy D zmniejszyła ryzyko zachorowania na chorobę Hashimoto o 22% u uczestników badania. Witamina D może też oddziaływać na gospodarkę insulinową poprzez wpływ na syntezę i uwalnianie insuliny z wysp trzustkowych Langerhansa, a także wrażliwość insulinową komórek obwodowych. Jest to także ważny aspekt ze względu na to, że chorujący na Hashimoto nierzadko zmagają się także z insulinoopornością.

Aby suplementacja była skuteczna warto pamiętać o kilku kluczowych kwestiach. Po pierwsze dawka - powinna być dobrana pod aktualny wynik badania witaminy D - w laboratorium oznacza się w tym celu metabolit 25(OH)D. Nieadekwatna do poziomu dawka będzie ograniczała skuteczność suplementacji. Ważne także, aby witaminę D przyjmować z posiłkami tłuszczowymi, ponieważ poprawiają wchłanianie witaminy D z przewodu pokarmowego nawet o 50%. Dla przemian metabolicznych witaminy D ważny jest także magnez - powszechność jego niedoboru coraz częściej podkreśla się w pracach naukowych. Jeżeli nie jesteś w stanie dostarczyć optymalnych porcji magnezu z diety warto rozważyć jego suplementację. Do ucieczki magnezu z ustroju przyczynia się przewlekły stres, a także niektóre leki: leki moczopędne oraz doustna antykoncepcja hormonalna.

Selen i cynk przy chorobie Hashimoto

Dla prawidłowej pracy tarczycy ważną rolę odgrywają selen i cynk. Selen wchodzi w skład enzymów selenozależnych, m.in. peroksydazy glutationowej oraz dejodynaz. Enzymy te dbają o prawidłową syntezę i konwersję hormonów tarczycowych, a także działanie antyoksydacyjne wobec komórek tarczycy. Dzienne rekomendowane spożycie selenu wynosi 55 mcg dla osób dorosłych.

Badania wskazują, że spożycie selenu w krajach Europy jest niższe od zalecanego, ponadto u osób z chorobą Hashimoto stwierdza się niższe poziomy, niż u osób zdrowych. Dotychczasowe badania kliniczne wykazały, że suplementacja selenem obniżała poziom przeciwciał przeciwtarczycowych. Może także normalizować poziom TSH u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy i zmniejszać objawy choroby. Ponadto badanie na kobietach w ciąży wykazało, że suplementacja selenu od pierwszego trymestru (podawana w dawce 83 mcg dziennie) może zmniejszać ryzyko poporodowego zapalenia tarczycy. Korzystny wpływ na wchłanianie selenu mają witaminy A, E i C, a także obecność białka w posiłku. Selen może się kumulować w ustroju, dlatego suplementacja powinna być dedykowana osobom ze stwierdzonymi niedoborami i prowadzona pod kontrolą specjalisty.

Ważnym dla prawidłowych funkcji tarczycy pierwiastkiem jest także cynk. Poza właściwościami antyoksydacyjnymi jest on zaangażowany w proces przekształcania tyroksyny w trójjodotyroninę - hormonu tarczycy aktywnego metabolicznie wobec tkanek obwodowych. Suplementacja cynku może być szczególnie korzystna u osób na dietach roślinnych (zaleca się zwiększenie spożycia cynku ze względu na jego zmniejszoną biodostępność w pokarmach roślinnych), z nawracającymi infekcjami, cukrzycą, a także u kobiet w ciąży i w trakcie laktacji.

Przy Hashimoto wyrównaj niedobory żelaza

Ważnym pierwiastkiem dla prawidłowych funkcji tarczycy jest żelazo. Badania wskazują, że u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy obserwuje się obniżony poziom tego pierwiastka. Niedobory żelaza zmniejszają aktywność enzymu tarczycowego: peroksydazy, która jest zaangażowana w produkcję hormonów tarczycowych. Niedobory żelaza przekładają się zatem na obniżoną produkcję hormonów tarczycy, co może potęgować objawy, takie jak: zmęczenie, zaburzenia koncentracji, permanentny brak energii czy wypadanie włosów.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na interakcję między preparatami żelaza a lewotyroksyną - należy unikać ich jednoczesnego zażywania, ponieważ żelazo będzie obniżało wchłanianie hormonu. W takiej sytuacji zaleca się podanie żelaza dopiero 4 godziny po przyjęciu lewotyroksyny, np. w porze między posiłkami.

Jod przy Hashimoto

Kluczowym pierwiastkiem dla optymalnej pracy tarczycy i produkcji hormonów tarczycowych jest jod. Choć jego powszechne niedobory zostały zażegnane wraz z wprowadzeniem obowiązku jodowania soli kuchennej to jego brak może dotykać osoby na dietach ograniczających spożycie soli (na rzecz soli himalajskiej niejodowanej), ryb i nabiału. Jednocześnie w badaniach nadmiar jodu w diecie wymienia się jako czynnik środowiskowy choroby Hashimoto. Warto pamiętać, że mimo kluczowej roli jodu w pracy tarczycy jego nadmierna suplementacja może nasilać stan zapalny tarczycy. Dzienne zapotrzebowanie na jod wynosi ok. 150 mcg u osób dorosłych i wzrasta w okresie ciąży/ laktacji. Suplementacja jodem także u kobiet w ciąży powinna przebiegać pod nadzorem lekarza.

Adaptogeny przy stresie

Wyniki aktualnych badań wskazują, że przewlekły stres jest zaangażowany w rozwój dzisiejszych chorób cywilizacyjnych, w tym chorób z autoagresji. Roślinnym wsparciem w radzeniu sobie ze stresem mogą być adaptogeny, które najprościej rzecz ujmując „zwiększają tolerancję” organizmu na czynniki stresogenne. Modulują funkcje układu odpornościowego (co jest ważne przy chorobach autoimmunologicznych), stabilizują układ hormonalny i nerwowy. Nie zakłócają funkcji fizjologicznych organizmu i są uznawane za ogólnie bezpieczne.

Jednym z najpopularniejszych adaptogenów jest Różeniec górski (rhodiola). Badania wykazują, że poprawia pamięć, koncentrację, wyostrza refleks. Niweluje zmęczenie psychiczne i fizyczne spowodowane przez chroniczny stres, a także poprawia wydajność. Dodatkowo ma właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Co najważniejsze, nie daje efektu otumanienia czy senności, dlatego może być przyjmowany w ciągu dnia.

Kolejnym godnym uwagi adaptogenem jest Bacopa monnieri. Przegląd badań wykazał, że suplementacja wyciągu z tej rośliny przez 12 tygodni (w dawce 300-450 mg dziennie) skutecznie poprawiała pamięć i funkcje umysłowe. Inne badanie z udziałem studentów medycyny wykazało, że stosowanie tego adaptogenu wpłynęło pozytywnie na funkcje poznawcze, pamięć krótkotrwałą i przyswajanie nowych informacji.

Choroba Hashimoto a zaburzenia metaboliczne

Pisząc o chorobie Hashimoto nie sposób nie wspomnieć o kontekście metabolicznym choroby. Hormony tarczycy oddziałują na metabolizm komórkowy, a niedoczynność tarczycy wiąże się ze spowolnieniem przemian energetycznych i tym samym, częstym wzrostem masy ciała u chorych. Tkanka wisceralna zlokalizowana w okolicach brzucha i okalająca narządy wewnętrzne jest nie tylko problemem natury estetycznej, ale negatywnie oddziałującym na zdrowie metabolicznie. Jest to w zasadzie narząd endokrynologicznie czynny wytwarzający szereg substancji prozapalnych, tj. cytokin i chemokin. Z hipertroficznych, przerośniętych adipocytów dochodzi także do uwalniania nadmiernej ilości wolnych kwasów tłuszczowych, które mają negatywny wpływ na działanie insuliny w ustroju. Z tego powodu osoby zmagające się z chorobą Hashimoto mogą cierpieć z powodu nadmiernej masy ciała, zaburzeń metabolicznych (np. insulinooporności) i niełatwo jest im pozbyć się nadmiernych kilogramów. Nadmierna masa ciała zwiększa także ryzyko niedoborów witaminy D - kluczowej dla osób z chorobami autoimmunologicznymi. Wiązanie witaminy D w tkance tłuszczowej wymaga zwiększenia i/lub skorygowania dawek u osób z nadwagą lub otyłością.

Jednym z lepiej przebadanych składników wspierającym metabolizm węglowodanów jest mioinozytol. Badania wskazują, że suplementowany wraz z selenem moduluje pracę układu odpornościowego. Ponadto u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy po takiej kuracji odnotowano spadek poziomu TSH, a także przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TG). Oddziałuje on także korzystnie na transport glukozy i wychwyt przez tkanki obwodowe, co sprzyja zdrowiu metabolicznemu i redukuje insulinooporność.

Tak jak już wspomniano na początku artykułu, dużą rolę w niwelowaniu stresu oksydacyjnego i poziomu wolnych rodników są przeciwutleniacze w diecie - jadłospisy bogate w polifenole są rekomendowane w chorobie Hashimoto. Składnikiem, który może być wsparciem diety i potęgować efekt antyoksydacyjny i przeciwzapalny jest Boswelia serrata, zawierająca m.in. kwas boswelinowy o bardzo silnych właściwościach przeciwzapalnych. Inny to N-acetylocysteina (NAC), która nasila produkcję naszego wewnętrznego detoksykanta- glutationu. Badania wykazały, że NAC może także poprawiać wrażliwość na insulinę (co jest nierzadkim problemem także w chorobie Hashimoto).

Choroba Hashimoto - podsumowanie

Choroba Hashimoto jest schorzeniem o wieloczynnikowym podłożu. Podkreśla się wpływ czynników genetycznych, ale i środowiskowych oraz dysfunkcję pracy układu odpornościowego na rozwój choroby. W języku potocznym zwykło się mówić, że geny ładują broń, a środowisko naciska na spust. Podkreśla to istotę stylu życia i czynników zewnętrznych zarówno na genezę, jak i przebieg choroby.

Ważnym elementem całego procesu terapeutycznego powinna być dbałość o zbilansowaną, przeciwzapalną dietę, regularny ruch oraz redukcję czynników stresowych (stres jest także wymieniany wśród czynników wpływających na rozwój choroby), czy wyrównanie niedoborów poszczególnych mikroskładników. Warto jednak podkreślić, że suplementacja powinna być podyktowana rzeczywistymi wskazaniami i dobrana pod indywidualne potrzeby organizmu. Warto także pamiętać, że często jest włączana czasowo i wymaga stałego monitorowania poprzez odpowiednią diagnostykę. Pamiętajmy także, aby dobrane preparaty charakteryzowała wysoka jakość, a ich zażywanie odbywało się pod okiem specjalisty, co jest gwarancją skuteczności i bezpieczeństwa prowadzonej interwencji.

Bibliografia:

1. J. Luty i E. Bryl, „Choroba Hashimoto: aspekt genetyczny i środowiskowy”, Forum Medycyny Rodzinnej, t. 11, nr 1, ss. 1–6, 2017
2. Winther, K.H., Rayman, M.P., Bonnema, S.J. et al. Selenium in thyroid disorders — essential knowledge for clinicians. Nat Rev Endocrinol 16, 165–176 (2020)
3. Babić Leko M, Gunjača I, Pleić N et al. Environmental Factors Affecting Thyroid-Stimulating Hormone and Thyroid Hormone Levels. Int J Mol Sci. 2021 Jun 17;22(12):6521.
4. Erdogan M, Mehmet E, Kösenli A, et al. Characteristics of anemia in subclinical and overt hypothyroid patients. Endocr J. 2012;59(3):213-20.
5. Hahn J, Cook NR, Alexander EK et al. Vitamin D and marine omega 3 fatty acid supplementation and incident autoimmune disease: VITAL randomized controlled trial. BMJ. 2022 Jan 26;376:e066452.
6. Dawson-Hughes B, Harris SS, Lichtenstein AH et al. Dietary fat increases vitamin D-3 absorption. J Acad Nutr Diet. 2015 Feb;115(2):225-230.
7. Wopereis DM, Du Puy RS, van Heemst D et al. Thyroid Studies Collaboration. The Relation Between Thyroid Function and Anemia: A Pooled Analysis of Individual Participant Data. J Clin Endocrinol Metab. 2018 Oct 1;103(10):3658-3667.
8. Stoffaneller R, Morse NL. A review of dietary selenium intake and selenium status in Europe and the Middle East. Nutrients. 2015 Feb 27;7(3):1494-537.
9. Pirola I et al. Selenium supplementation in patients with subclinical hypothyroidism affected by autoimmune thyroiditis: Results of the SETI study. Endocrinol Diabetes Nutr (Engl Ed). 2020
10. Kachouei A, Rezvanian H, Amini M, et al. The Effect of Levothyroxine and Selenium versus Levothyroxine Alone on Reducing the Level of Anti-thyroid Peroxidase Antibody in Autoimmune Hypothyroid Patients. Adv Biomed Res. 2018
11. Klecha B. Selen w organizmie człowieka- charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne, 2016
12. Lachowicz K. i wsp. Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, 2019
13. Pyka B. i wsp. Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica 2019 tom 14, nr 2, strony 156–160
14. Ferrari SM, Fallahi P, Di Bari F, Vita R, Benvenga S, Antonelli A. Myo-inositol and selenium reduce the risk of developing overt hypothyroidism in patients with autoimmune thyroiditis. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2017 Jun;21(2 Suppl):36-42. PMID: 28724175.
15. Thakker D, Raval A, Patel I, Walia R. N-acetylcysteine for polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Obstet Gynecol Int. 2015;2015:817849. doi: 10.1155/2015/817849. Epub 2015 Jan 8. PMID: 25653680; PMCID: PMC4306416.
16. Siddiqui MZ. Boswellia serrata, a potential antiinflammatory agent: an overview. Indian J Pharm Sci. 2011 May;73(3):255-61. doi: 10.4103/0250-474X.93507. PMID: 22457547; PMCID: PMC3309643.
17. Khanum F, Bawa AS, Singh B. Rhodiola rosea: A Versatile Adaptogen. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2005 Jul;4(3):55-62. doi: 10.1111/j.1541-4337.2005.tb00073.x. PMID: 33430554.
18. Spasov AA, Wikman GK, Mandrikov VB, Mironova IA, Neumoin VV. A double-blind, placebo-controlled pilot study of the stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola rosea SHR-5 extract on the fatigue of students caused by stress during an examination period with a repeated low-dose regimen. Phytomedicine. 2000 Apr;7(2):85-9. doi: 10.1016/S0944-7113(00)80078-1. PMID: 10839209.
19. Pase MP, Kean J, Sarris J, Neale C, Scholey AB, Stough C. The cognitive-enhancing effects of Bacopa monnieri: a systematic review of randomized, controlled human clinical trials. J Altern Complement Med. 2012 Jul;18(7):647-52. doi: 10.1089/acm.2011.0367. Epub 2012 Jul 2. PMID: 22747190.