Choroba afektywna dwubiegunowa - objawy, diagnostyka, leczenie

Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe polegają na występowaniu epizodów manii (epizody maniakalne), hipomanii oraz epizodów depresyjnych, przy czym epizody te oddziela okres remisji (wyciszenia objawów choroby afektywnej dwubiegunowej). Obecnie wyróżnia się kilka typów zaburzeń dwubiegunowych, a w tym:

• zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I, charakteryzujące się dużą częstotliwością występowania epizodów depresyjnych, między którymi (rzadziej) występują epizody maniakalne;
• zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu II, przy których często pojawiają się epizody depresyjne i są one przedzielone objawami hipomanii; 
• zaburzenia dwubiegunowe typu III, gdzie epizody depresyjne są przedzielone epizodami maniakalnymi wywołanymi jednak przez niewłaściwie dobrane lub nieodpowiednio dawkowane leki przeciwdepresyjne, a nie przez samą chorobę.

W zależności od możliwości zróżnicowania objawów choroby afektywnej dwubiegunowej, można wyróżnić dodatkowo chorobę afektywną sezonową (gdzie epizody depresyjne przypadają na miesiące jesienne i zimowe, a epizody maniakalne - na miesiące wiosenne i letnie), zaburzenia afektywne jednobiegunowe (są to osoby chorujące na depresję), a także manię jednobiegunową (rzadko występujące zaburzenie, podczas którego nie występują objawy depresyjne, natomiast pacjent doświadcza wyłącznie epizodów maniakalnych lub hipomanii).

Warto pamiętać, że zaburzenia dwubiegunowe nie powinny być traktowane jako pojedyncza jednostka chorobowa, ale jako zbiór różnego rodzaju zaburzeń, mających zróżnicowane objawy. Właśnie z tego względu mówi się często o miękkim spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej - nawet osoba, u której nie wystąpiły ewidentne stany maniakalne lub depresyjne, ale jednocześnie rejestruje ona u siebie regularne spadki nastroju przedzielane epizodami hipomanii (o objawach wszystkich tych stanów piszemy poniżej), powinna udać się do lekarza psychiatrii i poddać się stosowanej diagnostyce - dla zwiększenia komfortu swojego życia.

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej

Obecnie przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej nie są do końca skonkretyzowane, natomiast lekarze i naukowcy wskazują na czynnik genetyczny jako ten, który zdecydowanie odgrywa rolę w kontekście zapadalności na tę chorobę (jeśli w rodzinie występowały zaburzenia dwubiegunowe, członkowie tej rodziny mają większą szansę na zachorowanie). Bezpośrednie przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej, a więc takie, które wyzwalają u pacjenta epizod maniakalny lub depresyjny, są zwykle powiązane z trudnym, smutnym lub - wręcz przeciwnie - bardzo szczęśliwym i przełomowym wydarzeniem w jego życiu.

Oprócz wymienionych powyżej przyczyn choroby afektywnej dwubiegunowej, objawy obserwuje się na skutek zaburzeń równowagi poziomu neuroprzekaźników w mózgu (noradrenaliny, dopaminy, serotoniny), a czynnikami ryzyka wystąpienia epizodów maniakalnych i depresyjnych jest także alkohol i jego nadużywanie oraz stosowanie innych używek czy leków psychotropowych o nieodpowiednich dawkach lub niewłaściwie dopasowanych do stanu chorego.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej rozróżnia się względem poszczególnych stanów, w jakich znajduje się pacjent. Należy pamiętać, że remisja - a więc brak objawów zarówno epizodu depresyjnego, jak i maniakalnego czy stanu hipomanii - nie jest gwarantem nawrotu choroby. Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej w poszczególnych epizodach mogą wyglądać następująco: 

• epizody depresyjne - obniżenie nastroju, anhedonia (utrata odczuwania przyjemności i radości), obniżenie zdolności do skupienia i koncentracji, zaburzenia apetytu (brak lub nadmierny wzrost), zaburzenia masy ciała, obniżenie samooceny, obniżenie napędu psychoruchowego, poczucie ciągłego zmęczenia, kłopoty ze snem lub nadmierna senność, zaburzenia pamięci, trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków i podejmowaniem najprostszych decyzji, myśli rezygnacyjne, myśli samobójcze; 
• epizody maniakalne - pobudzenie psychoruchowe, omamy wzrokowe i słuchowe, niemożność zaśnięcia, wielomówność, brak tak zwanego „wglądu”, czyli niemożność oceny własnego stanu psychicznego (choremu w epizodzie maniakalnym może wydawać się, że jest w remisji choroby i czuje się świetnie), zwiększenie energii, trudności w koncentracji, zawyżanie samooceny, brak krytycyzmu wobec własnych działań i podejmowanie działań ryzykownych. 
• epizody mieszane - występowanie zarówno objawów depresji, jak i manii - przykładowo - gonitwy myśli uniemożliwiające zasypianie, drażliwość i niemożność skupienia się z jednoczesnym zwiększeniem napędu psychoruchowego. Epizody mieszane określa się czasem jako „pobudzenie z depresją”.

Wśród objawów choroby afektywnej dwubiegunowej wyróżnia się także stan określany jako hipomania. Jest to postać epizodu maniakalnego, jednak o mniejszym nasileniu. W hipomanii nie wyróżnia się objawów psychotycznych (omamów słuchowych i wzrokowych, nieumiejętności odróżnienia rzeczywistości od fikcji, zaburzeń świadomości), a dodatkowo pacjent nie odczuwa wykluczających go z życia zaburzeń w funkcjonowaniu psychospołecznym.

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej - diagnostyka

Diagnostyki zaburzeń afektywnych dwubiegunowych dokonuje lekarz psychiatra, na podstawie zaobserwowanego obrazu klinicznego pacjenta oraz szczegółowego wywiadu. Wśród kryteriów diagnostycznych zaburzeń dwubiegunowych wyróżnia się: 

• pozostawanie pacjenta w epizodzie depresyjnym, maniakalny, mieszanym lub w epizodzie hipomanii podczas dokonywanej diagnostyki; 
• odnotowanie w przeszłości co najmniej jednego epizodu afektywnego (hipomaniakalnego, depresyjnego, maniakalnego, mieszanego); 
• odnotowanie w przeszłości co najmniej jednego epizodu afektywnego, innego niż depresyjny; 
• występowanie epizodów maniakalnych lub depresyjnych, które nie są spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych.

Zdarza się niestety, że zaburzenia afektywne dwubiegunowe bywają mylone z innymi zaburzeniami - przykładowo, z zaburzeniami lękowymi - lub z depresją. Jeśli więc pacjent lub jego otoczenie dostrzega u niego oznaki stanu manii, musi powiadomić o tym lekarza stawiającego diagnozę, ponieważ wówczas leki dobrane wyłącznie na depresję lub wyciszenie stanów lękowych mogą spowodować u osoby chorej pogłębienie się jego złego stanu.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest leczeniem długofalowym, ponieważ zaburzenia dwubiegunowe u większości pacjentów powracają cyklicznie. Terapia ma więc na celu wydłużenie okresów remisji (braku objawów) oraz złagodzenie symptomów podczas epizodów manii, hipomanii lub epizodów depresyjnych. Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej opiera się na: 

• farmakoterapii, czyli stosowaniu leków dobranych indywidualnie dla każdego pacjenta, dopasowanych do częstotliwości i natężenia epizodów depresyjnych i maniakalnych. Warto wspomnieć, że farmakologiczne leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest podstawowym elementem terapii, pozwalającej choremu na codzienne funkcjonowanie; 
• psychoedukacji, czyli poinformowaniu pacjenta oraz członków jego rodziny o specyfice zaburzeń dwubiegunowych, a także o postępowaniu, jakie należy podjąć w przypadku ich zaostrzenia; 
• psychoterapii, mającej na celu wyposażenie pacjenta w mechanizmy i narzędzia pozwalające mu radzić sobie z trudnymi sytuacjami i przekonaniami, mogącymi wpływać na pojawienie się lub zaostrzenie epizodów afektywnych.

Zdarza się, że leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej musi obejmować również hospitalizację. Najczęściej do szpitala trafiają pacjenci w ostrym epizodzie maniakalnym, jednak nie jest to regułą. Do leczenia szpitalnego powinny być kierowane osoby, których zachowanie stanowi zagrożenie dla nich samych lub dla innych ludzi, a także te zmagające się z zaniedbaniem własnych potrzeb (żywienia, higieny), czy z nadmiernym pobudzeniem prowadzącym do uszkodzenia ciała, odwodnienia i wyczerpania organizmu.