Arnika górska – właściwości i zastosowanie

Arnika górska i zawarte w niej substancje aktywne

Ta niewielka roślina od wieków znana jest ze swoich właściwości leczniczych. Wynikają one z unikatowego składu chemicznego arniki. To od ilości określonych związków chemicznych zależy jakość i aktywność terapeutyczna wyciągów z arniki. Najważniejsze substancje, które determinują jej działanie to:

• Laktony seskwiterpenowe – substancje te działają między innymi przeciwzapalnie, antyseptycznie, antybakteryjnie, przyspieszają wchłanianie się wybroczyn, wzmacniają ścianki naczyń włosowatych, zapobiegają tworzeniu się zakrzepów żylnych. Z punktu widzenia leczniczego najważniejszym laktonem seskwiterpenowym jest tu helenalina, odpowiedzialna za przeciwzapalne działanie arniki.
  
• Flawonoidy – obecne w łodygach i liściach arniki górskiej, wykazujące również aktywność flebotropową (ochronną na naczynia żylne) i przeciwzapalną.
  
• Olejki eteryczne – które znajdują się w kwiatostanie oraz w liściach, ale przede wszystkim w kłączu i w korzeniach rośliny. Ważny jest zwłaszcza tymol, wykorzystywany w farmacji ze względu na swoje właściwości antyseptyczne. Ciekawostką jest, że olejki te chronią również samą roślinę przed bakteriami i grzybami znajdującymi się w ziemi.

Helenalina – cudowny składnik arniki górskiej

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że jedynie kwitnące, świeżo zebrane rośliny dają gwarancję wysokiej jakości oraz zapewniają maksymalne stężenie substancji czynnych. Potwierdzeniem tego jest badanie przeprowadzone w Katedrze Farmakognozji Wydziału Farmaceutycznego na Uniwersytecie Medycznym w Gdańsku, która dokonała porównania składu chemicznego preparatów, zawierających wyciągi z suszonej oraz świeżej arniki. Wyniki badań chromatograficznych wykazały zasadniczą różnicę w zakresie składu jakościowego między badanymi ekstraktami. W oparciu o przeprowadzoną analizę stwierdzono, że wyciąg ze świeżej rośliny stanowi bogatsze, w porównaniu do suszu, źródło helenaliny.

Znaczenie ma także fakt, że stężenie helenaliny jest najwyższe w ekstrakcie z całej rośliny, a nie tylko z jej części, np. tylko z kwiatów.

Stanowi to istotną różnicę, ponieważ głównie helenalina odpowiedzialna jest za przeciwzapalne działanie arniki. Można zatem przypuszczać, że produkt, do którego wytwarzania wykorzystuje się całą, świeżą roślinę, ma silniejsze działanie przeciwzapalne niż preparaty z suszu.

Właściwości arniki górskiej stosowanej zewnętrznie

Arnika stanowi tak ważny surowiec leczniczy ze względu na to, że:

• działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo;
• działa bakteriostatycznie i bakteriobójczo, co przyczynia się do szybszego gojenia się i regeneracji uszkodzonych tkanek po urazie;
• zapobiega tworzeniu się skrzepów;
• usprawnia krążenie żylne i poprawia kondycję naczyń krwionośnych (żylnych, tętniczych i drobnych naczyń włosowatych);
• zapobiega krwawieniom i przyspiesza wchłanianie się wybroczyn i wylewów podskórnych;
• poprawia ukrwienie i przyspiesza ziarninowanie.

Zastosowanie arniki w lecznictwie

W oparciu o powyższe właściwości Arniki, produkty lecznicze zawierające wyciągi z tej rośliny są wykorzystywane do użytku zewnętrznego i znajdują zastosowanie w przypadku takich dolegliwości jak:

• wszelkiego rodzaju urazy – stłuczenia, obrzęki, krwiaki, siniaki, uderzenia, a nawet zwichnięcia i złamania;
• podskórne, krwawe wybroczyny; żylaki i popękane naczynka krwionośne;
• bóle mięśniowe – np. po wysiłku fizycznym, po urazie, a nawet bóle o charakterze reumatycznym;
• obrzęki pourazowe;
• powierzchowne zapalenie żył;
• ukąszenia owadów;
• odmrożenia i oparzenia, w wyniku których doszło do niezbyt głębokich urazów.

Pamiętajmy, że arnika jest lekiem tylko do użytku zewnętrznego, gdyż przyjęta doustnie może spowodować zatrucie. Nie wolno również stosować jej na uszkodzoną skórę! Przeciwwskazaniem do stosowania miejscowego przetworów z arniki są zatem: otwarte rany, oparzenia III stopnia, rozległe otarcia naskórka i ostre stany zapalne skóry. Przy stosowaniu zewnętrznym należy także zachować ostrożność u osób uczulonych na rośliny z rodziny Asteraceae.

Zastosowanie arniki górskiej doustnie

Jedynym możliwym sposobem na skorzystanie z dobroczynnych właściwości tej rośliny w podaniu doustnym jest zastosowanie jej w postaci leku homeopatycznego, w którym występuje w bardzo niskim stężeniu. Jest ono tak niskie, że stanowi bezpieczny lek (nawet dla małych dzieci) i nie musimy obawiać się wystąpienia działań niepożądanych.

Jako lek homeopatyczny Arnica montana może być stosowana w następujących sytuacjach:

wszystkie typy urazów – upadki, rany, kontuzje, złamania, stłuczenia, siniaki, krwiaki, wybroczyny, wszelkie dolegliwości wywołane i związane z urazem;

• leczenie przed- i pooperacyjne;
• krwawienia, w których Arnica odgrywa rolę leku działającego ochronnie na ściany naczyń;
• zmęczenie mięśniowe jako konsekwencja wykonywania ciężkiej pracy fizycznej lub po wysiłku fizycznym prowadzącym do wystąpienia rozbicia mięśniowego;
• chrypka u osób dużo operujących głosem – w wyniku nadwerężenia i przeciążenia strun głosowych;
• zmiany w obrębie naczyń włosowatych – kruchość naczyń, wylewy dospojówkowe, wynaczynienia pojawiające się pod wpływem urazu, popękane naczynka krwionośne;
• bolesne żylaki kończyn dolnych oraz bolesne żylaki odbytu;
• stany gorączkowe przebiegające z osłabieniem, gorączką i bólami mięśniowymi.

Arnika w postaci leku homeopatycznego stosowanego doustnie znajduje zastosowanie zwłaszcza wtedy, jeśli w wyniku urazu dojdzie do przerwania ciągłości skóry i zranienia lub jeśli uraz dotyczy błon śluzowych (np. po zabiegu stomatologicznym) i nie można zastosować arniki zewnętrznie.

Najbardziej rekomendowane jest zaś jednoczesne zastosowanie arniki na skórę i doustnie. Preparaty do użytku zewnętrznego (w postaci żelu i kremu) można połączyć z podaniem leku Arnica montana doustnie – w postaci homeopatycznych granulek. Najbardziej skuteczne będzie zastosowanie żelu lub kremu, do produkcji którego wykorzystano całą, świeżą roślinę arniki górskiej, co gwarantuje największe stężenie substancji czynnych w tych produktach. Synergistyczne działanie obu form leków (doustnej i na skórę) zapewni właściwą skuteczność i szybkie działanie.

Zastosowanie arniki w produktach stosowanych na skórę oraz w kosmetyce

Arnika jest także jednym z szeroko stosowanych surowców roślinnych w kosmetyce. To składnik szamponów, produktów do kąpieli, kremów i balsamów do twarzy i ciała.

• Wyciąg z arniki znalazł również zastosowanie w kosmetykach do cery tłustej, łojotokowej i z wypryskami. Ze względu na swoje właściwości przeciwbakteryjne i antyseptyczne jest polecany także w trądziku i stanach zapalnych skóry.
• Maści i balsamy z arniką wykorzystywane do masażu ciała regenerują skórę. Żel z arniką można zastosować w celu złagodzenia objawów związanych z ukąszeniem owadów. Nie tylko działa on przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, ale również chłodząco.
• Substancje czynne z ekstraktów z arniki bardzo dobrze przenikają przez naskórek, docierając do głębiej położonych warstw skórnych, w tym do włosowatych naczynek krwionośnych.
• Arnika przydaje się szczególnie przy pielęgnacji cery z problemami naczynkowymi, ponieważ działa ochronnie na drobne kapilary, wzmacnia je, uszczelnia i poprawia ukrwienie. Stosowana na dłuższą metę może obkurczyć wyraźnie rozszerzone naczynka i zapobiec pojawianiu się nowych pęknięć i wybroczyn.
• Kremy z arniką stosuje się w celu likwidowania siniaków i nieestetycznych obrzęków