Antybiotyki - fakty i mity

Antybiotyki, obok leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych są jedną z najczęściej stosowanych grup leków. Są one często uważane za leki bardzo silne, szybko stawiające na nogi i pozwalające wyleczyć chorobę praktycznie natychmiast. Dlatego też są często nadużywane, stosowane w nieodpowiednich momentach i przyjmowane w nieprawidłowy sposób. A to wszystko sprawia, że bakterie nabywają oporność na antybiotyki, leki te przestają być skuteczne i ciężej jest wyleczyć choroby bakteryjne. Jak szacują naukowcy, jeżeli nic się nie zmieni, jeżeli nie zapanujemy nad nagminnym i nieprawidłowym stosowaniem antybiotyków, to w najbliższych latach grozi nam powrót do czasów sprzed antybiotyków, kiedy choroby bakteryjne zbierały śmiertelne żniwo. Jak temu zaradzić? Przede wszystkim należy mieć wiedzę nt. antybiotyków i ich prawidłowego stosowania, i z tej wiedzy należy korzystać i do niej się stosować. 

Niestety w naszym społeczeństwie krąży wiele przekonań nt. antybiotyków na przykład:

• „Antybiotyk to skuteczny lek na każdą chorobę”
• „Antybiotyk mam przyjmować dwa razy dziennie – czyli rano po wstaniu i wieczorem przed spaniem”
• „Antybiotyk zadziałał, objawy choroby ustąpiły, mogę skończyć go przyjmować”
• „Dobrze mieć antybiotyk na zapas w domu”
• „Skoro już odkryli antybiotyki to będą one skuteczne zawsze”

Przekonania te – to mity, które z rzeczywistością nie mają nic wspólnego a dodatkowo sprawiają, że leki te stosowane są w sposób nieprawidłowy i tym samym zwiększone jest ryzyko rozwoju antybiotykooporności. Co więcej, oprócz różnych błędnych stwierdzeń i przekonań związanych z antybiotykami pacjenci mają problemy z ich właściwym stosowaniem np.: nie wiedzą, jak stosować lek, kiedy i jak długo, nie umieją przygotować antybiotyku dla dziecka, mają wątpliwości czy konieczne jest stosowanie probiotyków w czasie antybiotykoterapii lub mają obawy, czy antybiotyki mogą być bezpiecznie stosowane w czasie ciąży i w okresie laktacji. A nieprawidłowy sposób przyjmowania antybiotyku również może wpływać na rozwój antybiotykooporności. To w takim razie co warto dokładnie wiedzieć o antybiotykach, aby je właściwie, skutecznie i bezpiecznie stosować?

„Antybiotyk – lek skuteczny na każdą chorobę” - czy aby na pewno?

W naszym społeczeństwie panuje przekonanie, że antybiotyk jest lekiem silnym i skutecznym praktycznie na każdą chorobę – szczególnie na tą przebiegającą z gorączką, kaszlem, katarem i bólem gardła. Owszem antybiotyk jest lekiem silnym i skutecznym i szybko może postawić na nogi, ale tylko w przypadku infekcji bakteryjnej – czyli infekcji wywołanej przez bakterie. Antybiotyki natomiast nie działają na wirusy. A trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie wszystkie choroby przebiegające z gorączką, kaszlem, katarem i bólem gardła są infekcjami bakteryjnymi. W wielu przypadkach są to infekcje wirusowe. W związku z tym antybiotyki nie będą wówczas skuteczne i nie wyleczą choroby wirusowej. Czyli antybiotyki nie są lekami skutecznymi w każdej chorobie!

„Antybiotyk mam przyjmować dwa razy dziennie – czyli rano po wstaniu i wieczorem przed spaniem” - czy właśnie o to chodzi?

Lekarz, zlecając antybiotyk decyduje o rodzaju leku, jego dawce, sposobie przyjmowania i czasie antybiotykoterapii. I do zaleceń lekarza należy się bezwzględnie stosować. Jeżeli lekarz zalecił przyjmowanie antybiotyku dwa razy dziennie to nie oznacza, że można go przyjmować rano po wstaniu i wieczorem przed spaniem. Przyjmowanie antybiotyku dwa razy dziennie oznacza, że lek należy przyjmować w równych odstępach czasu – czyli co 12 godzin. To jest bardzo ważne, bowiem zachowanie stałych odstępów pomiędzy dawkami leku, zapewnia uzyskanie w organizmie właściwego i skutecznego stężenia leku. Jeżeli odstęp będzie za długi, wówczas stężenie leku we krwi spadnie a antybiotyk nie będzie już skuteczny.

Antybiotyki zazwyczaj stosowane są:

• 1 raz dziennie – czyli co 24 godziny – np.; codziennie o 8:00;

• 2 razy dziennie – czyli co 12 godzin – np.: codziennie o 8:00 i 20:00;

• 3 razy dziennie – czyli co 8 godzin – np. codziennie o 7:00, 15:00 i 23:00.

I takie odstępy należy zachowywać w czasie przyjmowania antybiotyku.

„Antybiotyk zadziałał, objawy choroby ustąpiły, mogę skończyć go przyjmować” – czy jesteś pewny?

Lekarz przepisując antybiotyk pacjentowi, informuje go o dawkowaniu i o czasie antybiotykoterapii. Często mówi: „proszę wybrać antybiotyk do końca opakowania” albo „antybiotyk trzeba przyjmować przez 10 dni”. Niestety pacjenci przyjmują lek i po ustąpieniu objawów, gdy poczują się lepiej, bardzo często odstawiają go i nie kończą antybiotykoterapii. Jest to bardzo duży błąd. Bowiem, aby infekcja nie nawróciła, konieczne jest zwalczenie wszystkich bakterii, które powodują infekcję. Można to osiągnąć tylko poprzez właściwy, odpowiedni czas terapii. Zakończenie antybiotykoterapii wcześniej sprawia, że w organizmie zostają bakterie, które się namnażają i po jakimś czasie znowu spowodują chorobę. Niestety wtedy może być ona cięższa do wyleczenia, bowiem bakterie wytwarzają antybiotykooporność i antybiotyk staje się nieskuteczny. Dlatego bardzo ważne jest stosowanie antybiotyków zgodnie z zaleceniami lekarza.

„Dobrze mieć antybiotyk na zapas w domu” – czy aby jest to konieczne?

Bardzo często zdarza się, że pacjenci robią zapasy antybiotyków i trzymają je w domowej apteczce na wszelki wypadek i w razie jakiejkolwiek choroby po nie sięgają. A to jest duży błąd. 

• Po pierwsze, większość infekcji jest infekcjami wirusowymi na które antybiotyki nie działają – to lekarz określa czy jest to infekcja wirusowa czy bakteryjna! I to lekarz decyduje o stosowaniu antybiotyku a nie pacjent!
• Po drugie, lekarz decyduje czy należy przyjmować antybiotyki, jaki, w jakiej dawce i przez jak długo. Samodzielne przyjmowanie antybiotyku na własną rękę wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, nieskutecznością leku i wystąpieniem antybiotykoodporności.
• Po trzecie, to, że ten dany antybiotyk, przy poprzedniej infekcji zadziałał nie oznacza, że ta (obecna) infekcja jest spowodowana przez ten sam typ bakterii i że ten antybiotyk będzie skuteczny i tym razem. Dostępnych jest bardzo dużo antybiotyków. Działają one na różne bakterie. Przyjęcie antybiotyku, który nie działa na dany szczep bakterii jest niepotrzebne i szkodliwe, bowiem prowadzi do wytworzenia antybiotykoodporności. 

W związku z tym nie warto trzymać antybiotyku w domu na zapas a tym bardziej przed jego zastosowaniem należy skonsultować się z lekarzem.

„Skoro już odkryli antybiotyki to będą one skuteczne zawsze” – niestety nie!

Pierwszy antybiotyk (penicylina) został odkryty w 1928 roku przez A. Fleminga. I to właśnie Fleming jednocześnie z odkryciem antybiotyku przewidział zjawisko antybiotykoodporności. W miarę stosowania antybiotyków bakterie nabywają oporność na nie, stają się niewrażliwe i antybiotyki już nie działają. Już teraz wiemy o kilkunastu superbakteriach, które są oporne na wszystkie dostępne antybiotyki. I tym samym, choroby, które wywoływane są przez te bakterie stają się nieuleczalne i śmiertelne. Szacuje się, że w najbliższych dziesięcioleciach pojawi się więcej bakterii opornych na wszystkie antybiotyki i my stracimy możliwość leczenia chorób bakteryjnych. Aby temu zapobiec konieczne jest zwiększenie świadomości na temat antybiotyków i ich właściwego stosowania.

„Antybiotyk dla dziecka – trzeba go przygotować przed podaniem” – tylko jak?

Antybiotyki dla dzieci, występują w postaci proszku/granulatu do sporządzania zawiesiny. Przed podaniem dziecku leku, należy antybiotyk odpowiednio przygotować. Aby zrobić to właściwie warto przeczytać ulotkę i postępować zgodnie z informacjami tam zawartymi. Warto zwrócić uwagę, na to:

• aby do proszku dodawać przegotowaną, chłodną wodę;
• aby do proszku dodawać odpowiednią (zgodna z zaleceniami producenta) ilość wody - nie za dużo ani za mało. Dodanie nieodpowiedniej ilości wody, sprawi, że lek nie będzie miał właściwego stężenia i może być nieskuteczny;
• aby bardzo starannie wymieszać zawiesinę w momencie przygotowywania i przed każdym podaniem dziecku leku;
• aby po przygotowaniu antybiotyku, przechowywać go w warunkach określonych przez producenta. Część antybiotyków po przygotowaniu należy przechowywać w lodówce a część w temperaturze pokojowej. Przechowywanie antybiotyku w nieodpowiedniej temperaturze, może sprawić, że lek będzie nieskuteczny. 

„Antybiotyk w ciąży – szkodliwy dla dziecka” – czy zawsze?

Zdarza się, że kobieta w okresie ciąży musi przyjmować antybiotyk. Wtedy bardzo często przyszła mama denerwuje się i zastanawia, czy lek ten nie zaszkodzi jej dziecku. A okazuje się, że dostępne są antybiotyki, które, jeżeli zachodzi taka potrzeba, mogą być bezpiecznie stosowane w czasie ciąży. Do takich antybiotyków zalicza się między innymi:

• amoksycylinę;
• amoksycylinę z kwasem klawulanowym; 
• cefalosporyny;
• klarytromycynę;
• klindamycynę.

O stosowaniu antybiotyku w okresie ciąży decyduje lekarz.

„Mama karmiąca nie może przyjmować antybiotyków” – czy na pewno?

W naszym społeczeństwie panuje przekonanie, że mama karmiąca nie może stosować żadnych leków (również antybiotyków), a jeżeli musi powinna odstawić dziecko od piersi.. A jest to stwierdzenie błędne, bowiem bardzo dużo leków i bardzo dużo antybiotyków może być bezpiecznie stosowanych w okresie laktacji – wtedy, kiedy jest to konieczne, wtedy, kiedy jest to zlecone przez lekarza i wtedy, kiedy odbywa się z zachowaniem odpowiednich zasad bezpieczeństwa. 

Do antybiotyków, które mogą być bezpiecznie stosowane w okresie laktacji należą między innymi:

• amoksycyklina;
• amoksycylina z kwasem klawulanowym;
• cefalosporyny;
• klarytromycyna;
• klindamycyna;
• azytromycyna.

„Jak antybiotyk to probiotyk” – zdecydowanie tak!

Antybiotyk działając na bakterie wywołujące infekcję niszczy także dobroczynne bakterie, występujące w przewodzie pokarmowym człowieka. Poprzez niekorzystny wpływ na mikroflorę jelitową może powodować działania niepożądane takie jak: nudności, bóle brzucha, wymioty czy biegunkę. Aby temu zapobiec, konieczne jest w czasie antybiotykoterapii przyjmowanie bakterii probiotycznych, które zmniejszą ryzyko wystąpienia niekorzystnych działań niepożądanych i wpływają korzystnie na stan flory jelitowej.

Podsumowując, antybiotyki to silne, skuteczne i bardzo pomocne leki. Niestety nasze społeczeństwo stosuje je często zbyt pochopnie a to może doprowadzać do występowania antybiotykooporności i ryzyka powrotu śmiertelnych dla człowieka chorób. Aby temu zapobiec konieczne jest stosowanie antybiotyków, tylko w sytuacjach, które tego wymagają i tylko zgodnie z zaleceniami lekarza. 

Literatura:

1. Hale’s Medications and Mothers’ Milk, T.W. Hale,  Springer Publishing Co. 2019

2. Drugs in Pregnancy and Lactation, Gerald G Briggs, Lippincott Williams and Wilkins, 2017

3. Farmakologia. Olszanecki R., i inni. PZWL, Warszawa, 2012