Witamina D dla dzieci - co warto o niej wiedzieć?

Co to jest witamina D?

Sam termin „witamina D” jest terminem - określeniem dość szerokim i ogólnym, bowiem nazwa ta obejmuje różne związki o podobnej do siebie budowie chemicznej. Do takich związków zalicza się ergokalcyferol (D2) i cholekalcyferol (D3). Oba te związki są nieaktywne biologicznie i określa się ich mianem prohormonów. Dopiero w organizmie człowieka, w wątrobie ulegają metabolizmowi do odpowiednio 5-hydroksykalcyferol i 25-hydroksycholekalcyferol. Te związki z kolei w kanalikach nerkowych ulegają przekształceniu do aktywnych biologicznie postaci witaminy D, z których najbardziej aktywną formą Witaminy D, o wielokierunkowym jej działaniu jest kalcytriol (1,25(OH)2D).

Ergokalcyferol (D2) i cholekalcyferol (D3) mogą być dostarczane z pożywieniem (o tym poniżej) ale również mogą powstawać w organizmie z prekursorów z ergosterolu i 7-dehydrocholesterolu. Niezwykle istotny jest ten ostatni związek, bowiem on pod wpływem promieniowania słonecznego ulega przekształceniu do cholekalcyferolu a ten z kolei w wątrobie a następnie w nerkach do kalcytriolu. Co istotne – właśnie ta droga powstawania kalcytriolu pod wpływem promieniowania słonecznego jest niezwykle istotna, bowiem szacuje się, że w ten sposób powstaje ok 90% dziennego zapotrzebowania na tą witaminę. 

Niestety w naszych warunkach klimatycznych, przy ograniczonej ilości słońca w miesiącach jesienno-zimowych, przy stosowaniu kremów z filtrem ilość witaminy powstająca podczas syntezy skórnej jest niewystarczająca i dlatego konieczne jest jej dodatkowe dostarczanie.

Jakie są źródła witaminy D?

Ergokalcyferol (D2) obecny jest w produktach pochodzenia roślinnego. Z kolei cholekalcyferol (D3) znajduje się w tłustych rybach, olejach rybich, jajach, wątrobie, mięsie, podrobach, drobiu i przetworach mlecznych. Niestety produkty żywnościowe nie dostarczają tych związków w ilościach, które pokrywałoby zapotrzebowanie organizmu. Z kolei synteza skórna, mimo, że jest najważniejszym i największym źródłem witaminy D również nie pokrywa tego zapotrzebowania. Dlatego też należy suplementować witaminę D poprzez przyjmowanie jej w odpowiedniej ilości w postaci leków lub suplementów.

Witamina D – dlaczego taka ważna dla dzieci?

Witamina D jest niezwykle ważna dla organizmu dziecka bowiem:

• wpływa na układ kostny - pełni niezwykle istotną rolę w rozwoju tkanki kostnej, warunkuje jej prawidłową mineralizację oraz rozwój kości
• reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową
• zwiększa wchłaniania wapnia i fosforu w jelitach oraz zmniejszanie wydalanie z moczem
• wykazuje działanie immunomodulujące
• obniża poziom cytokin prozapalnych oraz powoduje wzrost cytokin przeciwzapalnych i tym samym zmniejsza odpowiedz zapalną
• działa neuroprotekcyjnie i kardioprotekcyjnie
• zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy typu I u dzieci
• wykazuje właściwości antyproliferacyjne i propapoptyczne i tym samym zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów

Jakie mogą być skutki niedoboru witaminy D u dzieci?

Niedobór witaminy D w naszym społeczeństwie jest bardzo powszechny - również a właściwie szczególnie w grupie dzieci. Szacuje się, że nawet 90% polskiej populacji ma niedobory witaminy D. Niedobór witaminy D może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie do których zalicza się między innymi:

• zmiany kostne
• krzywicę
• osteomalację i zrzeszotnienie kości
• wtórną nadczynność przytarczycy
  

Ponadto niedobór witaminy D może powodować zwiększone ryzyko występowania chorób układu krążenia takich jak nadciśnienie, niewydolność serca, choroba wieńcowa czy zawał lub udar. Dodatkowo niedobór witaminy D może być jednym z czynników rozwoju chorób autoimmunologicznych i nowotworowych. Objawami niedoboru witaminy D u dzieci mogą być: opóźnione zarastanie ciemiączka, opóźnienie rozwoju fizycznego, opóźnione ząbkowanie, zmęczenie, apatia, zaparcia, nadmierna potliwość, rozmiękanie kości czaszki czy zgrubienie żeber.

Czy nadmiar witaminy D jest szkodliwy?

Nie tylko niedobór witaminy D jest niekorzystny dla organizmu dziecka, ale również jej nadmiar. Zbyt duże ilości witaminy D mogą powodować:

• powstawanie złogów wapnia
• odkładanie się tych złogów w narządach i w ścianach naczyń krwionośnych
• niewydolność narządów
• rozwojem miażdżycy
• zaburzeniami wzrostu

Objawami nadmiaru witaminy D mogą być dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, biegunka. Dodatkowo mogą pojawiać się bóle głowy i stawów, spadek masy ciała, nadmierne pocenie się, brak apetytu, senność i zmęczenie.

Gdzie się dowiedzieć jaki mamy poziom witaminy D?

Określenie stężenia witaminy D we krwi jest bardzo proste. Można to zrobić w każdym laboratorium. Jest to badanie płatne a jego koszt waha się od 50-150 zł.

Jaki powinien być prawidłowy poziom witaminy D w organizmie?

Zgodnie z najnowszymi i najbardziej aktualnymi zasadami suplementacji witaminy D (z 2018 roku) w zależności od stężenia 25(OH)D we krwi wyróżnia się:

• ciężki niedobór witaminy D – 0-10 ng/ml
• znaczny niedobór witaminy D - 10-20 ng/ml
• stężenie suboptymalne witaminy D – 20-30 ng/ml
• stężenie optymalne witaminy D – 30-50 ng/ml
• wysokie stężenie witaminy D – 50-75 ng/ml
• wysokie stężenie witaminy D – 75-100 ng/ml
• stężenie toksyczne witaminy D >100 ng/ml

Jakie są zalecenia dotyczące suplementowania witaminy D u dzieci?

Zgodnie z aktualnymi zasadami suplementacji witaminy D (z 2018 roku) zaleca się:

• noworodkom urodzonym przedwcześnie <32 tc 
  o suplementację witaminy D w dawce 800IU/dobę
  o kontrolę stężenia 25(OH)D
• noworodkom urodzonym przedwcześnie 33-36 tc
  o suplementację witaminy D w dawce 400IU/dobę niezależnie od sposobu karmienia
• noworodkom urodzonym o czasie i niemowlętom
  o suplementację witaminy D w dawce 400IU/dobę niezależnie od sposobu karmienia w pierwszym półroczu życia
  o suplementację witaminy D w dawce 400-600IU/dobę zależnie od sposobu karmienia w drugim półroczu życia
• dzieciom w wieku 1-10 lat
  o suplementację witaminy D w dawce 600-1000IU/dobę zależnie od masy ciała i podaży witaminy D wraz z dietą w okresie od września do października – jeżeli występuje właściwa i odpowiednia ekspozycja na słońce w miesiącach wiosenno-letnich
  o suplementację witaminy D w dawce 600-1000IU/dobę zależnie od masy ciała i podaży witaminy D wraz z dietą przez cały rok – jeżeli występuje niewłaściwa i nieodpowiednia ekspozycja na słońce w miesiącach wiosenno-letnich
  o suplementację witaminy D w dawce 1600-4000IU/dobę u dzieci z otyłością zależnie od stopnia otyłości
• młodzieży w wieku 11-18 lat
  o suplementację witaminy D w dawce 800-2000IU/dobę zależnie od masy ciała i podaży witaminy D wraz z dietą w okresie od września do października – jeżeli występuje właściwa i odpowiednia ekspozycja na słońce w miesiącach wiosenno-letnich
  o suplementację witaminy D w dawce 800-2000IU/dobę zależnie od masy ciała i podaży witaminy D wraz z dietą przez cały rok – jeżeli występuje niewłaściwa i nieodpowiednia ekspozycja na słońce w miesiącach wiosenno-letnich
  o suplementację witaminy D w dawce 1600-4000IU/dobę u młodzieży z otyłością w zależności od stopnia otyłości

Czy warto badać poziom witaminy D we krwi?

W przypadku suplementacji witaminy D warto kontrolować jej poziom we krwi i w zależności od uzyskanego stężenia modyfikować dawkowanie. I tak w przypadku uzyskania wyniku:

• 0-10 ng/ml (ciężki niedobór witaminy D) zaleca się:
  o Podawanie dawek leczniczych w zależności od wieku i masy ciała
          0-12 m.ż. – 2000IU/dobę
          1-10 lat – 3000-6000IU/dobę
          >10lat – 5000IU/dobę
  o Kontrolę stężenia 25(OH)D po 1-3 miesiącach
  o Leczenie kontynuowane do uzyskania stężenia 30-50 ng/ml, a następnie stosowanie dawki podtrzymującej w zależności od wieku i masy ciała
• 10-20 ng/ml (znaczny niedobór witaminy D)
  o W przypadku dotychczasowego przyjmowania witaminy D zaleca się zwiększenie dotychczas stosowanej dawki o 100%
  o W przypadku dotychczasowego niestosowania witaminy D zaleca się podaż witaminy D w maksymalnych zalecanych dawkach dopasowanych do wieku
  o Kontrolę stężenia 25(OH)D po 3 miesiącach
• 20-30 ng/ml (stężenie suboptymalne witaminy D)
  o W przypadku dotychczasowego przyjmowania witaminy D zaleca się zwiększenie dotychczas stosowanej dawki o 50%
  o W przypadku dotychczasowego niestosowania witaminy D zaleca się podaż witaminy D w zalecanych dawkach dopasowanych do wieku
• 30-50 ng/ml (stężenie optymalne witaminy D)
  o Zaleca się kontynuowanie dotychczasowego postępowania
• 50-75 ng/ml (wysokie stężenie witaminy D)
  o W przypadku dotychczasowego przyjmowania witaminy D zaleca się zmniejszenie dotychczas stosowanej dawki o 50%
  o W przypadku dotychczasowego stosowania wyższych niż rekomendowane dawki witaminy D zaleca się wstrzymanie suplementacji na 1 miesiąc a następnie stosowanie dawek zalecanych dla danej grupy wiekowej
  o Kontrolę stężenia 25(OH)D po 3 miesiącach
• 75-100 ng/ml (wysokie stężenie witaminy D) zaleca się
  o Wstrzymać podawanie witaminy D
  o Po 1-2 miesiącach wprowadzić suplementację witaminy D w minimalnych rekomendowanych dawkach
• >100 ng/ml (stężenie toksyczne witaminy D) należy
  o Bezwzględnie przerwać suplementację witaminy D
  o Przeprowadzać comiesięczne kontrole stężenia 25(OH)D we krwi
  o Wprowadzenie dodatkowej suplementacji witaminą D może nastąpić po uzyskaniu stężenia<50 ng/ml i po konsultacji z lekarzem

Jaki preparat z witaminą D wybrać?

Rozważając i wprowadzając dziecku suplementację witaminą D warto najpierw wykonać oznaczenie stężenia 25(OH)D we krwi a następnie dobrać dawkę w zależności od  uzyskanego wyniku oraz wieku i masy ciała dziecka. Warto to (dawkę witaminy D) skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

Na aptecznym rynku dostępne są liczne preparaty, zawierające witaminę D przeznaczone do podawania dzieciom. Występują one pod różnymi postaciami, w różnych dawkach i pod różnymi kategoriami dostępności. Spośród tych produktów można wybrać odpowiedni dla naszego dziecka. Są to produkty zarówno pojedyncze (czyli takie, które w swoim składzie zawierają tylko witaminę D) jak również preparaty złożone, które oprócz witaminy D zawierają inne substancje czynne.

 Produkty proste zawierające witaminę D przeznaczone do podawania dzieciom (przykłady):

• APO D3 – kapsułki, 1000IU witaminy D/kapsułkę
• APO D3 Krople - krople doustne, 400IU witaminy D/1kr.
• APO D3 Żujki - kapsułki miękkie do żucia, 800IU witaminy D/kapsułkę
• BIOARON Witamina D Twist – kapsułka do wyciskania, 400IU witaminy D/kapsułkę
• BOBIKD kapsułka do wyciskania, 400IU witaminy D /kapsułkę
• BOBOLEN Witamina D – kapsułka do wyciskania, 800IU witaminy D/kapsułkę
• COLFARM Witamilki witamina D3 – aerozol, 400IU witaminy D/1 naciśnięcie pompki
• D-Vitum witamina D – kapsułka do wyciskania, 400IU witaminy D/kapsułkę
• Evital D - krople doustne, 400IU witaminy D/1porcja (naciśnięcie pompki)
• Humana Benelife witamina D3 – krople, 400IU witaminy D/4 krople
• Ibuvit D 400 – kapsułka do wyciskania, 400IU witaminy D/kapsułkę 
• Ibuvit D 600 – kapsułka do wyciskania, 600IU witaminy D/kapsułkę
• Juvit Baby D3 – krople, 400 IU witaminy D/2 naciśnięcia pompki
• Meltiki – tabletki do ssania, 500IU witaminy D/tabletkę
• Mniamki witamina D– pastylki, 500IU witaminy D/1 pastylkę
• Molekin D3 dla dzieci – krople, 200 IU witaminy D/1 kroplę
• Now foods vitamin D3 – krople, 2000 witaminy D/20 kropli
• Olimp Gold Vit D3 Junior – 800IU witaminy D/1 saszetka
• Plusssz Junior witamina D3 – tabletki do ssania, 600IU witaminy D/tabletkę
• Solevitum D3 - kapsułki, 1000 IU witaminy D/kap.
• Vigantol – krople, 500IU witaminy D/1 kr
• Vita-D-Lip saszetki, 1000IU witaminy D/saszetkę
• VitaDiet witamina D3 – krople 1000IU witaminy D/1 naciśniecie pompki

Preparaty złożone zawierające między innymi witaminę D przeznaczone do podawania dzieciom (przykłady):

• Avitale – witamina D3 – krople, 1000IU witaminy D/1 naciśnięcie pompki, zawiera również witaminę E
• Bobik DHA - kapsułki, 400 IU witaminy D/kapsułkę, zawiera także DHA
• Centrum Junior – tabletki do ssania, 120IU witaminy D, zawiera także witaminę A, E, CB1, B2, B6, B12, biotynę, kwas foliowy, niacynę, kwas pantotenowy, cynk, mangan, selen, żelazo
• Centrum żelki – żelki, 200 IU witaminy D/żelek, zawiera również witaminę A, E, C, B6, B12, Niacynę, Biotynę, Cynk, Jod
• Cerutin Junior dinożelki – żelki, 100 IU witaminy D/żelek, zawiera także witaminę C, E, A, B2, B12, niacynę, kwas pantotenowy, biotynę, cynk, rutynę
• Estrovita Kids - syrop, 600IU witaminy D/2,5ml, zawiera również Kwas α-linolenowy, kwas linolowy, kwas γ-linolenowy, kwas oleinowy, Witaminę E, A
• Ibuvit – kapsułki, 1000 IU witaminy D/kapsułkę, zawiera również witaminę K, DHA, EPA
• Juvit Multi krople – krople, 1000IU witaminy D/1 ml, zawiera również witaminę A, E, B1, B2, B6, PP, C
• Litozin Calcium D3 – tabletki, 1000IU witaminy D/tabletkę, dodatkowo zawiera wapń
• Litozin Kids – tabletki, 400IU witaminy D/tabletkę, zawiera także wapń
• Marsjanki Futura syrop – syrop, 200IU witaminy D/5 ml syropu, zawiera także żelazo, wapń, witaminę K, C
• Marsjanki Futura tabletki do żucia – tabletki do żucia, 400 IU witaminy D/tabletkę, zawiera także żelazo, wapń, witaminę K, C, Beta-glukan, inulinę
• Marsjanki Futura żel – żel w tubkach, 100 IU witaminy D/2 tubki, ponadto zawiera DHA, witaminę K, C, Beta-glukan 
• Mollers Omega 3 – żelowe rybki, 400IU witaminy D/2 rybki, zawiera również DHA i EPA
• Mollers Tran – płyn, 200IU witaminy D/2,5ml, zawiera również DHA, EPA, witaminę A
• Multiomega 3 junior – syrop, 500IU witaminy D/5ml syropu, zawiera również EPA, DHA, Witaminę A, K, E, C, B1, B2, PP, B6, B12, kwas foliowy, cynk, jod, biotynę i kwas pantotenowy
• OmegaMed Baby DHA z Wit. D3 – kapsułki, 400IU witaminy D/1 kapsułkę, zawiera dodatkowo DHA
• Solevitum Junior  – syrop, 600IU witaminy D/5 ml syropu, dodatkowo zawiera witaminę K

Podsumowując, witamina D jest niezwykle ważna dla organizmu dziecka - zapewnia jego wzrost, rozwój a także wpływa na odporność. Niestety w naszym społeczeństwie występują niedobory witaminy D – dlatego należy ją suplementować, ale warto robić to z głową i wg kilku zasad:

• Zanim zaczniesz suplementować dziecku (i sobie) witaminę D – sprawdź jej stężenie we krwi
• Dopasuj dawkę suplementowanej witaminy D do jej stężenia we krwi dziecka
• Dopasuj dawkę suplementowanej witaminy D wieku i masy ciała dziecka
• Dawkę suplementowanej witaminy D skonsultuj z lekarzem lub farmaceutą
• Wybierz produkt, który będzie dostarczał właściwą ilość witaminy D
• Podawaj dziecku witaminę D regularnie
• Sprawdzaj poziom witaminy D we krwi regularnie

Literatura
1. Buczkowski K., i inni., Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 2, 55–58
2. Dietary reference values for vitamin D. EFSA Journal 2016;14(10):4547
3. Dittfeld A., Gwizdek K., Koszowska A., Fizia K., Wielokierunkowe działanie witaminy D. Annales Academiae Medicae Silesiensis 2014, 68, 1
4. Mitri J, Muraru MD, Pittas AG. Vitamin D and type 2 diabetes: a systematic review. Eur J Clin Nutr 2011;65:1005-1015.
5. Norman A.W.: From vitamin D to hormone: fundamentals of the vitamin D endocrine system, Am. J. Clin. Nutr. 88 (2), 491S-499S, 2010 
6. Płudowski P., Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne/Pediatria, 2013, 10, 573-578
7. Rustecka A., Jung A., Kalicki B. Znaczenie witaminy D w chorobach atopowych u dzieci Pediatr Med Rodz 2013, 9 (1), p. 41–45
8. Rusińska A., i inni. Zasady suplementacji i leczenia witamina D- nowelizacja 2018. Postępy Neonatologii, 2018, 24, 1-24
9. Zdrojewicz Z., Chruszczewska E., Miner M., Wpływ witaminy D na organizm człowieka Med Rodz 2015; 2(18): 61-66