Testy diagnostyczne z apteki – czyli jak samodzielnie się zdiagnozować?

Do czego mogą się przydać testy diagnostyczne z apteki?

Nasze tempo życia jest zawrotne. Jesteśmy cały czas w biegu i wiele rzeczy robimy szybko i liczymy na natychmiastowe efekty. Do tego się przyzwyczailiśmy. Nawet gdy nam coś dolega lub jesteśmy chorzy, chcemy szybko dostać się do lekarza,   uzyskać natychmiastową diagnozę oraz otrzymać skuteczne leki, które szybko zadziałają i tym samym chcemy natychmiast wyzdrowieć lub poczuć się lepiej. Jak wiemy, nie zawsze jest to możliwe, ale postęp nauk medycznych i farmaceutycznych jest ogromny. Sprawia to, że mamy coraz więcej możliwości szybszej diagnozy między innymi poprzez testy diagnostyczne, które możemy kupić w aptece i  wykonać samodzielnie w domu a ich wynik jest dostępny już po kilku minutach. Co to są za testy i do czego służą? Co można nimi sprawdzić? Czy są wiarygodne? Tego można dowiedzieć się z poniższego artykułu.

Testy diagnostyczne dostępne od ręki – czym są?

W aptece dostępne są różne testy diagnostyczne inaczej nazywane medycznymi testami przyłóżkowymi (point-of-care testing). Testy te mogą być wykonywane samodzielnie w domu przez pacjenta i szybko pozwalają uzyskać informacje na temat stanu jego zdrowia. 

Obecnie takie testy zyskują coraz większą popularność. Są powszechnie dostępne, łatwe, szybkie w użyciu, stosunkowo tanie i już w domu lub podczas wizyty u lekarza pozwalają szybko wskazać lub wyeliminować kwestie, które sprawiają, że pacjent źle się czuje. 

Co pozwalają wykryć testy z apteki?

W aptekach dostępne są różne testy diagnostyczne, między innymi:

• testy ciążowe,
• testy owulacyjne,
• testy płodności dla kobiet i mężczyzn,
• testy do ogólnego badania moczu,
• testy do wykrywania białka C-reaktywnego,
• testy do wykrywania antygenu PSA,
• testy do wykrywania przeciwciał IgG przeciwko Helicobacter pylori,
• testy do diagnozowania celiakii,
• testy do diagnozowania niedoczynności tarczycy,
• testy do wykrywania niedoborów żelaza,
• testy stwierdzające krew utajona w kale,
• testy menopauzalne,
• testy do wykrywania narkotyków (kanabinoidów, kokainy, morfiny lub multi-testy).

Testy ciążowe 

Najbardziej znanymi testami diagnostycznymi dostępnymi w aptece są testy ciążowe. Pozwalają one w sposób łatwy, szybki, stosunkowo tani i z dużym prawdopodobieństwem (ok 99,5%) potwierdzić ciążę lub jej brak. Niektóre nowsze wersje testów ciążowych pozwalają nawet określić tydzień ciąży.

Wizja ciąży dla wielu osób jest tą wizją wyczekaną i wystaraną. Dla niektórych jednak może być ona dużym zaskoczeniem. Zarówno dla jednych, jak i dla drugich szybkie potwierdzenie ciąży jest bardzo ważne. I tu z pomocą przychodzą właśnie testy ciążowe dostępne w aptece. 

Testy te mogą być płytkowe, paskowe, strumieniowe i mimo, że różnią się wyglądem i sposobem przeprowadzenia testu to zasada ich działania jest taka sama. 

Materiałem do tych testów jest mocz kobiety. W czasie ciąży, zaraz po zapłodnieniu, wytwarzany jest hormon hCG (gonadotropina kosmówkowa). I jest on obecny w moczu kobiet ciężarnych. Wraz z każdym dniem i tygodniem ciąży ilość hCG w moczu wzrasta i można go wykryć właśnie za pomocą testów. Bowiem hormon ten wchodzi w reakcję immunologiczną z przeciwciałami obecnymi w teście (na płytce lub pasku) a wynikiem tej reakcji jest zmiana koloru odpowiedniej linii. W przypadku ciąży zabarwione są dwie linie. Wtedy mówimy o pozytywnym wyniku testu ciążowego.

Testy ciążowe odznaczają się dużą czułością (ok. 99,5%) na równi z testami laboratoryjnymi. Największa czułość tych testów jest w dniu spodziewanej miesiączki lub po nim, choć niektórzy producenci wskazują, że ich testy mogą być wykonywane także na kilka dni przed dniem spodziewanej miesiączki.

Nowością na rynku są testy ciążowe wskazujące na tydzień ciąży. W zależności od ilości hormonu hCG test wskazuje, czy kobieta jest w ciąży i dodatkowo na wyświetlaczu informuje, ile tygodniu od zapłodnienia minęło. 

Sam wynik testu ciążowego to nie wszystko – to dopiero początek. Pozytywny wynik testu należy skonsultować z lekarzem, który ciążę potwierdzi i omówi dalsze postępowanie. Negatywny wynik testu – wskazuje, że najprawdopodobniej kobieta nie jest w ciąży. Niemniej jednak, jeżeli u kobiety spóźnia się okres, pojawiają się objawy charakterystyczne dla ciąży to warto wykonać jeszcze jeden test ciążowy po kilku dniach i/lub wybrać się do ginekologa.

Testy owulacyjne

Wbrew pozorom zajście w ciążę nie zawsze jest szybkie i łatwe. Wiadomo, że w każdym cyklu jest tylko kilka dni, w których można zajść w ciążę. Są to dni w okolicach owulacji. Współżycie w czasie owulacji zwiększa prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Tylko trzeba wiedzieć, kiedy ta owulacja występuje. Tu z pomocą przychodzą testy owulacyjne dostępne w aptece. 

Na 24-36h przed owulacją, w moczu kobiety stwierdza się zwiększone stężenie hormonu luteinizującego (LH). Ten wzrost stężenia LH w moczu, wykrywają testy owulacyjne i tym samym wskazują dni w cyklu, w trakcie których istnieje największe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Kluczowe w wykonywaniu tych testów jest przeprowadzenie ich w odpowiednim dniu cyklu i tak dla cyklów 26-29-dniowych sugeruje się przeprowadzenie tego testu w 9. dniu cyklu dla cyklów 30-32-dniowych w 10. dniu cyklu. Dokładna instrukcja przeprowadzenia takich testów oraz wskazówki, w którym dniu należy go wykonać znajdują się w każdym takim teście. Tę instrukcję należy dokładnie przeczytać i się do niej zastosować tak, aby wynik testu był wiarygodny i prawdziwy.

Testy owulacyjne stwierdzające obecność LH w moczu nie są jedynymi produktami pozwalającymi określić, czy i kiedy występuje owulacja. Na rynku dostępne są również testery płodności wielokrotnego użytku, które stwierdzają owulację w próbce śliny z 98% prawdopodobieństwem. 

Testy płodności dla kobiet i mężczyzn

Problemy z zajściem w ciążę ma coraz więcej par w Polsce. Jest to bardzo trudny temat, który wiąże się również z koniecznością diagnozy, która dla niektórych jest bardzo kłopotliwa i wstydliwa. Wstępną diagnozę można przeprowadzić w domu przy pomocy testów diagnostycznych dostępnych w aptece:

• test płodności dla kobiet – opiera się na wykrywaniu w moczu hormonu folikulotropowego (FSH). Pozytywny wynik tego testu świadczy o tym, że płodność jest ograniczona i należy skonsultować się z lekarzem, żeby przeprowadzić dalszą diagnostykę.
• test płodności dla mężczyzn - jest to tak naprawdę sprzęt medyczny, który pozwala na samodzielne określenie ilości plemników w nasieniu. Wg norm w nasieniu ilość plemników na 1 ml powinna wynosić>15 mln. Pozytywny wynik tego testu świadczy o tym, że tak jest. Negatywny wynik testu należy skonsultować z lekarzem w celu dalszej diagnostyki. 

Testy do ogólnego badania moczu

Dostępne na rynku testy do badania ogólnego moczu są łatwe i szybkie w wykonaniu. Pozwalają w domu wstępnie przeanalizować aż 10 parametrów: glukozy, bilirubiny, ketonów, ciężaru właściwego, krwi, pH, białka, urobilinogenu, azotynów i leukocytów, a także tego, czy w badanym moczu występują odstępstwa od normy. Dzięki temu dają szybką odpowiedz, czy w moczu „coś się dzieje”. Testy tego typu szczególnie przydatne mogą być dla dzieci, które gorączkują, bez żadnych innych objawów, bo pozwalają wyeliminować lub wstępnie potwierdzić między innymi zakażenie układu moczowego.

Każdy nieprawidłowy wynik takiego testu należy natychmiast skonsultować z lekarzem. 

Testy do wykrywania białka C-reaktywnego

Obecnie bardzo dużo mówi się o racjonalnej antybiotykoterapii oraz przepisywaniu i stosowaniu antybiotyków tylko wtedy, kiedy to jest niezbędne i konieczne. Konieczne jest wtedy, kiedy występuje zakażenie bakteryjne, bo antybiotyki działają na bakterie, ale nie działają na wirusy. Niestety czasem ciężko stwierdzić jakiej etiologii jest dana infekcja i tu z pomocą przychodzi test diagnostyczny do samodzielnego wykonania w domu lub w gabinecie lekarza, wykrywający białko C-reaktywne. Białko to obecne jest we krwi człowieka (norma do 6-8 mg/l). Białko CRP zaliczane jest do kategorii/grupy białek ostrej fazy i jego stężenie we krwi zmienia się w zależności od infekcji. W przypadku infekcji wirusowej wzrasta do ok 40 mg/l, a w infekcji bakteryjnej przekracza tę wartość. 

Testy dostępne na rynku pozwalają określić stężenie białka CRP we krwi oraz wskazać, jakiego pochodzenia jest dana infekcja i jakie leczenie należy zastosować. Jest to dobry i skuteczny test, ale wynik uzyskany przy jego pomocy, powinien zostać zinterpretowany przez lekarza. 

Testy do wykrywania niedoborów żelaza

Dla naszego organizmu żelazo jest bardzo ważne. Występuje ono między innymi w hemoglobinie i razem z nią odpowiada za transport tlenu w naszym organizmie. Zbyt mało żelaza prowadzi do niedokrwistości - stanu, który jest niebezpieczny dla naszego organizmu. Dlatego też należy, jak najszybciej zdiagnozować niedobór żelaza (jeżeli występują jakieś niepokojące objawy). Po to są testy diagnostyczne. Test ten polega na oznaczeniu we krwi pacjenta białka ferrytyny, która magazynuje żelazo w komórkach. Zbyt niskie stężenie ferrytyny we krwi oznacza niedobór żelaza. Test wykonuje się z krwi, po uprzednim nakłuciu palca specjalną igłą, dołączoną do zestawu. Obecna we krwi ferrytyna wykrywana jest immunologicznie na specjalnej płytce. Obecność jednej zabarwionej kreski świadczy o niedoborze żelaza i otrzymany wynik testu należy skonsultować z lekarzem. 

Testy do diagnozowania celiakii

Ostatnio bardzo dużo mówi się i pisze o glutenie. Coraz więcej słyszy się o nietolerancji glutenu i o tym, że nie wpływa on korzystnie na funkcjonowanie organizmu. Dlatego też coraz więcej osób eliminuje gluten ze swojej diety, jednak czasem niepotrzebnie. Gluten należy wyeliminować z diety, kiedy nietolerancja na niego występuje, aby to stwierdzić nie wystarczy powiedzieć, że po posiłku zawierającym gluten występują jakieś dolegliwości (wzdęcia, biegunki, spadek masy ciała czy choroby skórne). Pojawienie się takich dolegliwości powinno być pobudką do diagnozy, a nie do samodzielnego odstawiania glutenu na własną rękę. W diagnozie (przynajmniej wstępnej) pomóc mogą testy diagnostyczne na nietolerancję glutenu. Testy te polegają na wykryciu we krwi pacjenta obecności przeciwciał transglutaminazy (przeciwciał IgA). Obecność tych przeciwciał we krwi świadczy o nietolerancji glutenu i taki wynik testu należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem. Test tego typu przydaje się nie tylko do wykrycia i zdiagnozowania nietolerancji glutenu, ale również do monitorowania przebiegu leczenia. Bowiem przy prawidłowym leczeniu i postępowaniu pacjenta przeciwciała, świadczące o nietolerancji glutenu znikają z krwi pacjenta. 

Testy do diagnozowania niedoczynności tarczycy

W ostatnich latach u coraz większej liczby pacjentów stwierdza się niedoczynność tarczycy. Tarczyca, mimo, iż nie jest dużym narządem to jest niezwykle ważna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bierze ona udział w wytwarzaniu i wydzielaniu hormonów tarczycy i tym samym wpływa na metabolizm, gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu i funkcjonowanie całego organizmu. Zaburzenia pracy tarczycy są uciążliwe dla pacjenta i niejednokrotnie niestety niespecyficzne (brak energii, zmęczenie, poczucie zimna, zaparcia, skurcze mięśni, zwiększona masa ciała). Czasem bardzo ciężko zdiagnozować, że to właśnie niedoczynność tarczycy odpowiada za taki, czy inny stan zdrowia pacjenta. Z pomocą przychodzi tu test diagnostyczny pozwalający na stwierdzenie niedoczynności tarczycy. Test ten wykonuje się w domu, z krwi pacjenta (do zestawu dołączona jest specjalna igła), a wynik otrzymuje się po kilku minutach. Test polega na oznaczeniu poziomu tyreotropiny (TSH) we krwi. Prawidłowy poziom TSH we krwi wynosi 0,4-4,5lU/mL. Wartości TSH wyższe niż 5lU/mL wskazują na niedoczynności tarczycy i wtedy należy bezzwłocznie skonsultować się z lekarzem.  

Testy stwierdzające krew utajona w kale

W naszym społeczeństwie bardzo często występują choroby jelit (polipy jelita grubego, nowotwory, uchyłki, zapalenia, gruczolaki). W początkowym etapie przebiegają one bezobjawowo i ciężko je zdiagnozować. Pomocne mogą być testy diagnostyczne do samodzielnego wykonania w domu, które pozwalają wykryć krew utajoną w kale, która pojawia się w pierwszych, wczesnych stadiach chorób jelit. Wykrycie krwi w kale pozwala na szybkie wdrożenie właściwego postępowania i tym samym skuteczniejsze leczenie. 

Test stwierdzający krew utajoną w kale opiera się na wykrywaniu ludzkiej hemoglobiny w kale. Stężenie hemoglobiny powyżej 40ng/ml świadczy o obecności krwi utajonej w kale i wówczas na teście pojawiają się dwie zabarwione kreski. W przypadku takiego wyniku należy bezzwłocznie udać się do lekarza. 

Testy do wykrywania antygenu PSA

Rozrost gruczołu krokowego i rak prostaty są jednymi z częstszych chorób występujących mężczyzn. Jednocześnie są to schorzenia, które w pierwszych stadiach nie dają objawów lub są one niespecyficzne. Dopiero w późniejszych etapach tych chorób pojawiają się dolegliwości, utrudniające codzienne funkcjonowanie i dopiero wtedy pacjent trafia do lekarza. Zdarza się, że za późno. Dlatego też, tak ważne jest regularne badanie poziomu PSA we krwi mężczyzn. U zdrowych mężczyzn PSA we krwi nie występuje lub pojawia się w śladowych ilościach. Natomiast w przypadku rozrostu gruczołu krokowego, raka prostaty czy zapalenia gruczołu krokowego stężenie PSA we krwi wzrasta oraz informuje o tym, że coś niepokojącego się dzieje w organizmie mężczyzny. Niestety wielu mężczyzn swoje „sprawy męskie” często bagatelizuje lub się ich wstydzi i ciężko im chodzić z nimi do lekarza i się badać. Tu z pomocą przychodzą testy diagnostyczne do wykrywania PSA we krwi. Pozytywny wynik testu (czyli obecność we krwi PSA) należy bezzwłocznie skonsultować z lekarzem. 

Testy menopauzalne

Menopauza to proces, który wcześniej lub później dotyka każdej kobiety. W tym czasie w organizmie kobiety zmniejsza się stężenie estrogenów i progesteronu a zwiększa się stężenie gonadotropin przysadkowych. W związku z czym kobieta odczuwa szereg nieprzyjemnych i bardzo uprzykrzających życie objawów, które można zminimalizować odpowiednim postępowaniem i leczeniem. Leczenie należy wdrożyć, wtedy, kiedy lekarz zdiagnozuje menopauzę. Czasem pomocne w tym mogą być testy diagnostyczne – menopauzalne, które określają poziom FSH w próbce moczu kobiety i tym samym wskazują na to, czy kobieta jest w trakcie menopauzy czy nie. Każdy wynik tego testu powinien być skonsultowany z lekarzem.

Testy do wykrywania narkotyków 

Na naszym rynku dostępne są również testy diagnostyczne, które pozwalają na szybkie, łatwe i tanie wykrycie narkotyków w moczu o dowolnej porze dnia. Są to między innymi:

• testy do wykrywania kanabinoidów – czyli marihuany i haszyszu. Po ich zażyciu w organizmie człowieka powstaje tetrahydrokanabinol – czyli THC, który utrzymuje się w moczu nawet do 20 dni po zażyciu narkotyku;
• testy do wykrywania morfiny w moczu (do kilkunastu godzin po zażyciu) ;
• testy do wykrywania kokainy w moczu;
• dostępne są również tzw. multitesty – które pozwalają na wykrycie kilku narkotyków w moczu np.: amfetaminy, morfiny, ecstasy, marihuany i THC;
• w ślinie, np.: amfetaminy, metamfetaminy, kokainy, fencyklidyny, opiatów (morfiny i heroiny), marihuany i haszyszu.

Podsumowując, na naszym rynku są dostępne różne testy diagnostyczne (nie tylko te wymienione i opisane powyżej). Testy te pozwalają wstępnie zdiagnozować jakiś, określony stan patologiczny w organizmie lub go wykluczyć. Testy te są stosunkowo tanie, łatwe i szybkie w użyciu, charakteryzują się dużą czułością i cieszą się coraz większą popularnością wśród pacjentów. Wraz z rozwojem metod diagnostycznych i analitycznych, takich testów będzie pojawiać się coraz więcej tak, aby pacjenci samodzielnie, w zaciszu domowym, mogli przeprowadzić wstępne badania i już z gotowym wynikiem udać się do lekarza. Warto jednak pamiętać, że testy te nie zwalniają pacjenta z konsultacji z lekarzem. Taką konsultacje zawsze należy przeprowadzić, gdy pacjent źle się czuje lub wydaje mu się, że coś mu dolega. Testy diagnostyczne służą tylko pomocy i wstępnej diagnozie. Natomiast szczegółową diagnostykę, diagnozę i leczenie należy zostawić lekarzowi. 

Bibliografia

1. 1. Głodek A. Testy ciążowe wczoraj i dziś, Nowiny Lekarskie, 2008, 77, 5, 377-381

2. 2. Olczyk M., i in. Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej. Farm Pol, 2010,66(5), 355-368

3. 3. Sapilak B., i in. Ocena przydatności oznaczeń białka C-reaktywnego metodami półilościową i ilościową w diagnostyce infekcji górnych dróg oddechowych. Family Medicine&Primary Care Review 2012, 14,3, 431-433

4. 4. Ulotki testów diagnostycznych