Substancje aknegenne i komedogenne - czym są i jak działają?

Trądzik a substancje komedogenne i aknegenne

Tak jak już wcześniej zostało to wspomniane, cera trądzikową nie jest jedyną, na której mogą pojawiać się zmiany charakterystyczne dla tej dermatozy - wypryski czy zapchane pory równie dobrze dotyczyć mogą cer suchych, odwodnionych, mieszanych i innych. W części za taki stan rzeczy odpowiadają kosmetyki, jakie stosujemy na co dzień. Warto jednak zaznaczyć, że na pojawianie się zmian skórnych wpływ ma również wiele innych czynników - w tym dieta, odpowiednie (lub nie) oczyszczanie skóry, składniki aktywne stosowane w kosmetykach, choroby towarzyszące i wiele, wiele innych. Więcej informacji o samym trądziku znajdziecie w jednym z naszych poprzednich tekstów - Przyczyny trądziku, objawy, pielęgnacja cery trądzikowej, do którego lektury serdecznie zachęcamy. Jeśli natomiast problem zaostrza się - pomimo rezygnacji substancji aknegennych i komedogennych - zdecydowanie zalecamy wizytę u dermatologa, który zdiagnozuje źródło problemu (przykładowo - zaburzenia hormonalne) i dobierze odpowiednie preparaty do codziennej pielęgnacji skóry, a w razie potrzeby - również leki.

Jak działają substancje komedogenne? Zapychają ujścia gruczołów łojowych

Substancje komedogenne to substancje, które - przy nieprawidłowym oczyszczaniu skóry - mogą fizycznie „zapchać” pory, czyli w praktyce - ujścia gruczołów łojowych. W wyniku takiego mechanizmu pod skórą tworzą się bolące, niekiedy nawet zaczerwienione i wyniesione ponad powierzchnię skóry grudki, które łatwo można rozpoznać po tkliwości. Czasem na szczycie takiego wyprysku pojawia się biała główka (określana między innymi jako czop) - co również jest charakterystyczne.

Przy rozpoznawaniu kosmetyku który „zapchał” naszą cerę (a więc zadziałał komedogennie) ważna jest nie tylko znajomość substancji o takim charakterze, ale również świadomość tego, że poprawne oczyszczanie skóry może zapobiec działaniu komedogennemu niektórych preparatów. Jeśli prawidłowo zmyjemy zaaplikowany wcześniej makijaż, preparat z filtrem i inne kosmetyki znajdujące się na powierzchni cery, wówczas nawet substancje komedogenne nie powinny stanowić problemu (więcej o tym, jak myć cerę, pisaliśmy w artykule Prawidłowe oczyszczanie twarzy na co dzień - dlaczego jest takie ważne?). Zdecydowanie natomiast warto wiedzieć, na jakie czynniki uważać, by nie przyczyniać się dodatkowo do zapychania skóry poprzez zbyt ciężką pielęgnację.

Przykłady substancji komedogennych i ich zamienniki

Wśród substancji komedogennych możemy wyróżnić między innymi:

• parafinę (która w składach kosmetyków kryje się pod nazwami paraffinum, paraffinum liquidum czy mineral oil);
• silikony (w składach kosmetyków znajdziemy je pod nazwami z końcówkami -thicone, na przykład: dimethicone);
• wazelinę (w składach INCI figuruje jako petrolatum).

Składniki te, co do zasady, mają za zadanie wytworzyć na skórze barierę ochronną, zapobiegającą odparowywaniu wody z naskórka. Są dodatkowo pomocne w aplikacjach danego kosmetyku, poprawiając jego konsystencję. Można znaleźć je w tłustych kremach, maściach, balsamach, ale również w kosmetykach kolorowych - podkładach, bazach czy korektorach. Oprócz tego wymienione powyżej składniki - a zwłaszcza silikony - poprawiają wygląd cery i ułatwiają aplikację kolejnych kosmetyków poprzez wyrównanie struktury cery - wypełnienie porów. Tutaj od razu można się domyślić, że takie „wypełnienie”, które nie zostanie odpowiednio usunięte (poprzez demakijaż i oczyszczanie) może niekorzystnie wpłynąć na stan skóry. I słusznie - właśnie od tego zaczyna się problem z komedogennością.

Czego poszukiwać w składach kosmetyków zamiast parafiny, silikonów i wazeliny? W ich roli dobrze sprawdzą się tak zwane „suche oleje”, do których zaliczamy między innymi olej z pestek malin, truskawek, winogron, olej z kiełków pszenicy, olej ze słodkich migdałów czy olej makadamia. Wszystkie te naturalne emolienty wykazują powinowactwo do naturalnego łoju produkowanego przez naszą skórę i zmywają się z jej powierzchni znacznie łatwiej, niż wspomniane składniki (należy jednak uważać na olej kokosowy i masło kakaowe, które - mimo swojego naturalnego pochodzenia - w wielu przypadkach powodują zapychanie). Zanim jednak zidentyfikujesz substancje zapychające i wyrzucisz swój krem z parafiną czy wazeliną, na początek spróbuj wprowadzić do swojej rutyny pielęgnacyjnej dwuetapowe oczyszczanie, idealnie niwelujące kwasy tłuszczowe z powierzchni skóry - być może to właśnie ono rozwiąże problem komedogenności posiadanych przez ciebie produktów.

Jak działają substancje aknegenne? Mechanizm powstawania zaskórników i innych zmian

Działanie substancji aknegennych w kosmetykach jest nieco bardziej skomplikowane, a efekty ich stosowania - w postaci kaszki, mniejszych wyprysków, zaskórników, swędzących plamek, a przede wszystkim - wzmożenia łojotoku - obserwuje się zwykle po nawet kilku tygodniach od wprowadzenia aknegennego produktu do rutyny pielęgnacyjnej. Wynika to z faktu, że substancje aknegenne - poprzez przesuszenie skóry lub jej podrażnienie - stopniowo „prowokują” cerę do zwiększonej produkcji czynnika nawilżającego - a więc naturalnego łoju i potu, co prowadzi do rozregulowania pracy gruczołów łojowych. To z kolei przyczynia się do powstawania coraz liczniejszych zmian skórnych.

W przypadku pojawienia się na twarzy zmian trądzikowych, które mogłyby być wynikiem stosowania produktów z substancjami aknegennymi, warto prześledzić pielęgnację „wstecz” - z uwagi na opóźniony efekt działania składników wysuszających i drażniących. Wypryski, krostki i inne zmiany nie zawsze będą więc oznaczały natychmiastowe działanie kosmetyków - czasem mogą być efektem długotrwałego wysuszania i podrażniania skóry.

Przykłady substancji aknegennych - na co je zmienić?

Do substancji aknegennych zaliczamy:

• substancje wysuszające, takie jak alkohol etylowy (alcohol denat., alcohol, ethanol), alkohol izopropylowy (isopropyl alcohol, isopropanol), SLS, SLES (Sodium Lauryl Sulfate, Sodium Laureth Sulfate);
• substancje drażniące, takie jak kwasy (w składach są to substancję ze słowem -acid), PEG, Disodium EDTA (konserwanty), ale również retinol czy retinal, a także substancje zapachowe i syntetyczne aromaty.

Wymienione powyżej składniki często stosuje się w pielęgnacji przeciwtrądzikowej, dopasowanej do preferencji naszej skóry - mają wysuszać zmiany, wyciszać je, a także złuszczać naskórek w celu przyspieszenia pozbywania się zmian ze skóry. Niestety, ich nadmierne wykorzystanie i skumulowane działanie prowadzi do mechanizmu opisanego we wcześniejszym akapicie - a więc do nadprodukcji łoju i paradoksalnego pogorszenia sytuacji.

Na co więc zmienić substancje alnegenne w kosmetykach? Dobrym wyborem będzie przykładowo niacynamid czy witamina C. Oba te składniki wyciszają zmiany trądzikowe, przyspieszają ich gojenie, a dodatkowo mają własne plusy ich stosowania. Niacynamid bowiem wykazuje delikatne działanie przeciwstarzeniowe, natomiast witamina C - rozświetla cerę i przyczynia się do redukcji zmian potrądzikowych. Oprócz tego w pielęgnacji cer tłustych nie może zabraknąć składników nawilżających (humektantów) - strzałem w dziesiątkę będzie tu kwas hialuronowy oraz wyciąg, sok lub żel z aloesu.


Źródła:
lic. kosm. Dominika Rostkowska, Komedogenność i Aknegenność - czego unikać by nie pogarszać stanu cery? [w:] Nowa Farmacja, 25.09.2017, dostęp: 26.05.2022
Linda K. Ogé, Alan Broussard, Marilyn D. Marshall, Trądzik pospolity - rozpoznanie i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 06.05. 2021, dostęp: 26.05.2022
M. Serafin, H. Dąbrowska, Trądzik zwyczajny - etiopatogeneza i leczenie [w:] Borgis - Nowa Pediatria 2/2003, dostęp: 26.05.2022