Odleżyny - przyczyny powstawania, zapobieganie i metody leczenia

Jak wyglądają odleżyny?

Odleżyny to uszkodzenia skóry, które najczęściej występują na obszarach ciała, które są narażone na ciągły nacisk. Te obszary to przede wszystkim kończyny dolne (pięty, kostki), kończyny górne (łokcie), kręgosłup (szczególnie kość krzyżowa), biodra i pośladki. Rozpoznanie odleżyn jest zwykle możliwe na podstawie charakterystycznych objawów, które mogą obejmować: zmianę koloru skóry, ból, obrzęk, pękanie skóry, a nawet obumieranie tkanek. Na początku skóra na danym obszarze może stać się czerwona i bolesna. U osób o ciemnej karnacji skóra może wyglądać na błyszczącą lub niebieskawą. Jest to najwcześniejszy etap odleżyn, który można jeszcze odwrócić, jeżeli zostanie podjęte odpowiednie leczenie. Obszar, na którym rozwija się odleżyna, może puchnąć i stawać się twardy powodując przy tym tkliwość i bolesność. W bardziej zaawansowanych stadiach skóra może pękać lub złuszczać, tworząc otwarte rany, a w najcięższych przypadkach odleżyny mogą prowadzić do martwicy (obumieranie) tkanek, co powoduje głębokie rany i może doprowadzić do zakażeń. Rozpoznanie odleżyn wymaga oceny medycznej, a osoby z podejrzeniem odleżyn powinny jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym lepsze są szanse na powstrzymanie postępu odleżyn i zapobieżenie poważnym komplikacjom.

Stopnie odleżyn

Stopnie odleżyn są klasyfikowane na podstawie głębokości uszkodzenia tkanek oraz obecności lub braku widocznej tkanki martwicowej. 

• Odleżyny 1 stopnia: skóra jest nienaruszona, zwykle czerwona u osób o jasnej karnacji lub purpurowa/brązowa u osób o ciemnej karnacji. Obszar ten może być bolesny, cieplejszy lub chłodniejszy niż otaczające tkanki. 
• Odleżyny 2 stopnia: uszkodzenie skóry dotyczy tylko naskórka lub naskórka i skóry właściwej. Powierzchniowe owrzodzenie o czerwonym lub różowym dnie, bez martwicy. Może wystąpić pęcherz wypełniony płynem.
• Odleżyny 3 stopnia: utrata pełnej grubości skóry; uszkodzenie tkanki podskórnej, ale bez narażenia mięśni, ścięgien lub kości. Owrzodzenie ma wygląd głębokiej miseczki, a w zależności od lokalizacji mogą być mało widoczne tkanki martwicze. 
• Odleżyny 4 stopnia: charakteryzują się utratą pełnej grubości skóry z narażeniem mięśni, ścięgien lub kości. Może wystąpić martwica, tworzenie się strupów i zakażenie oraz towarzyszyć im może głębokie owrzodzenie.

Główne przyczyny powstawania odleżyn

Odleżyny są wynikiem długotrwałego nacisku na skórę, który ogranicza przepływ krwi do tkanek, co z kolei prowadzi do ich uszkodzenia i obumierania. Do powstawania odleżyn przyczyniają się: długotrwałe leżenie lub siedzenie, niewłaściwe odżywianie, nieczułość (np. paraliż), nietrzymanie moczu, a także wiek. 

• Skóra i tkanki potrzebują odpowiednich składników odżywczych i nawodnienia, aby prawidłowo funkcjonować, zła dieta i odwodnienie mogą zatem przyczyniać się do powstawania odleżyn.
• Osoby, które są niezdolne do poruszania się, są szczególnie narażone na odleżyny, ponieważ długotrwałe leżenie lub siedzenie powoduje ciągły nacisk na pewne obszary skóry. 
• Pewne stany zdrowotne mogą zwiększyć ryzyko odleżyn, na przykład cukrzyca, niewydolność krążenia, niewydolność nerek, demencja, niedożywienie, czy choroby prowadzące do osłabienia mięśni i układu kostnego.
• Osoby z ograniczonym odczuciem bólu lub czuciem na skórze, takie jak pacjenci z paraliżem lub neuropatią, mogą nie być świadome, że ciągły nacisk na pewną część ciała powoduje uszkodzenia skóry.
• Nawilżenie skóry spowodowane nietrzymaniem moczu lub stolca może prowadzić do podrażnienia i uszkodzenia skóry, co zwiększa ryzyko odleżyn.
• Skóra staje się cieńsza i mniej elastyczna z wiekiem, co sprawia, że starsze osoby są bardziej narażone na odleżyny.

Co na odleżyny?

Leczenie odleżyn zależy od ich stopnia zaawansowania i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Podejście do leczenia jest zazwyczaj wieloaspektowe i może obejmować: częstą zmianę pozycji ciała, opatrywanie i czyszczenie ran, stosowanie środków przeciwbólowych i przeciwbakteryjnych.

• Najważniejszym aspektem leczenia odleżyn jest zapewnienie regularnych zmian pozycji ciała, aby zmniejszyć nacisk na obszary zagrożone lub już dotknięte odleżynami. Istnieje wiele typów materacy i poduszek przeciwodleżynowych, które mogą dodatkowo pomóc zmniejszyć nacisk na zagrożone obszary.
• Opatrywanie ran jest ważne w celu ochrony uszkodzonego obszaru i zapewnienia optymalnych warunków do gojenia. Stosuje się wspierające regenerację skóry plastry na odleżyny, takie jak opatrunki hydrokoloidowe, piankowe, alginatowe czy wypełnione srebrem, w zależności od stadium i charakterystyki rany. Czyszczenie odbywa się zazwyczaj za pomocą soli fizjologicznej czy roztworów antyseptycznych. Pomocne są również maści na odleżyny, które łagodzą, przyspieszają gojenie się ran i działają barierowo.
• W niektórych przypadkach konieczne może być usunięcie martwej tkanki z rany. Może to obejmować procedury chirurgiczne, enzymatyczne lub mechaniczne.
• Ból związany z odleżynami można łagodzić za pomocą środków przeciwbólowych.
• W przypadku zakażenia rany konieczne może być podanie antybiotyku.
• Dla wsparcia prawidłowego gojenia ran warto zadbać także o zbilansowaną, bogatą w białko, witaminę C i cynk dietę.

Wszystko to powinno być prowadzone pod kontrolą personelu medycznego z doświadczeniem w leczeniu odleżyn. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem lub pielęgniarką.

Babcine sposoby na odleżyny

Babcine sposoby na odleżyny często opierają się na naturalnych składnikach takich jak zioła, oleje czy miód. Podkreślić należy, że mogą one nie być odpowiednie dla wszystkich i nie zastąpią profesjonalnej opieki medycznej. W przypadku poważnych odleżyn, którym towarzyszą objawy infekcji, niezbędna jest pilna konsultacja z lekarzem.

• Miód: ma właściwości antybakteryjne i przyspiesza gojenie ran.
• Olej z nagietka: znany jest z właściwości łagodzących i przeciwzapalnych.
• Olej kokosowy: łagodzi podrażnienia i nawilża.
• Zioła takie jak rumianek i lawenda są często stosowane w leczeniu ran i odleżyn ze względu na ich właściwości antybakteryjne i kojące.

Wpływ odleżyn na zdrowie i jakość życia pacjenta

Odleżyny mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i jakości życia pacjenta. Są to często bardzo bolesne uszkodzenia skóry, które mogą utrudniać wykonywanie codziennych czynności, takich jak siedzenie, leżenie czy poruszanie się. Nieleczone bądź nieprawidłowo leczone odleżyny mogą prowadzić do poważnych infekcji, które mogą nawet zagrażać życiu. Cierpienie z powodu odleżyn i ograniczenie mobilności mogą również wpływać negatywnie na psychikę pacjenta, a nawet prowadzić do depresji. Ponadto pacjenci z odleżynami często wymagają intensywnej opieki medycznej i pielęgniarskiej, co może generować znaczne koszty i stres zarówno dla chorego jak i jego rodziny. Wszystko to pokazuje, jak ważna jest prewencja odleżyn, zwłaszcza u osób zwiększonego ryzyka.

Zapobieganie odleżynom

Zapobieganie odleżynom jest kluczowe, zwłaszcza u osób o zwiększonym ryzyku, takich jak niepełnosprawni niezdolni do samodzielnego poruszania się, osoby starsze, pacjenci obłożnie chorzy czy osoby z określonymi problemami zdrowotnymi.

• Regularne zmiany pozycji, co najmniej co dwie godziny zmniejszają ciągły nacisk na jednym obszarze skóry, chroniąc przed odleżynami.
• Właściwa higiena ciała pomaga utrzymać skórę zdrową i zmniejsza ryzyko infekcji. Jest to szczególnie ważne w przypadku pacjentów cierpiących na nietrzymanie moczu lub stolca.
• Dieta bogata w białko, witaminy (szczególnie witaminę C) i minerały (zwłaszcza cynk) jest ważna dla zdrowia skóry. Nawodnienie jest również istotne dla utrzymania  zdrowej i elastycznej skóry.
• Materace i poduszki przeciwodleżynowe mogą zmniejszyć nacisk na skórę. Istnieje wiele typów takiego sprzętu, w tym materace ze zmieniającym się ciśnieniem, które automatycznie zmieniają punkty nacisku na ciele.
• Regularna kontrola skóry pozwala na wczesne wykrycie odleżyn. Szczególną uwagę należy zwrócić na obszary, gdzie kości są blisko skóry, takie jak pięty, biodra, kości ogonowe, łokcie i ramiona.
• Jeśli to możliwe, warto włączyć codzienną aktywność fizyczną. Regularna aktywność fizyczna pomaga poprawić krążenie, co jest korzystne dla zdrowia skóry.