Kaszel - jak rozpoznać jego rodzaj i skrócić czas trwania

Czym jest kaszel - jak powstaje i co jest jego przyczyną?

Kaszel jest fizjologicznym odruchem obronnym, służącym oczyszczaniu dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub ciał obcych. Powstaje wskutek podrażnienia receptorów kaszlowych w oskrzelach, impulsy nerwowe są na-stępnie przewodzone do ośrodka kaszlu w mózgu. Przyczyną kaszlu ostrego (trwa zwykle krócej niż 3. tygodnie) jest najczęściej zakażenie wirusowe górnych dróg oddechowych - gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli. Taki kaszel wy-maga zwykle jedynie leczenia objawowego. Odruch kaszlu może być spowodowany również przez bodźce pochodzące spoza płuca, wzbudzane m.in. poprzez [1,2]:

• drażnienie przełyku,
• drażnienie ściany gardła,
• podrażnienie przewodu słuchowego zewnętrznego (za pośrednictwem nerwu błędnego).

Leczenie objawowe kaszlu zasadne jest w sytuacji, w której kaszel nie został zakwalifikowany jako kaszel przewlekły, gdyż w tego typu przypadkach możliwość leczenia objawowego jest znacznie ograniczona. Wskazane jest w takim przypadku leczenie przyczynowe. Nie jest to proste zadanie, gdyż spektrum chorób będących przyczyną kaszlu jest ogromne [1].

Kaszel suchy czy mokry - jak rozpoznać który jest który

Wydawać by się mogło, że odczuwając kaszel i konkretne, związane z nim objawy będziemy w stanie sami rozpoznać jego rodzaj. Okazuje się jednak, że nawet co 2. osoba w Polsce nie wie jaki ma rodzaj kaszlu [3]. Zazwyczaj potocznie używamy terminu „suchy kaszel”, aby opisać kaszel bez śluzu lub flegmy, oraz „mokry” lub „produktyw-ny”, aby opisać kaszel z wydzieliną [4]. Zwykle kaszel zaczyna się jako suchy (nieproduktywny), aby po około 4. dniach przekształcić się w mokry (produktywny), kiedy stan zapalny obejmuje dolne drogi oddechowe, powodu-jąc, że płuca wytwarzają śluz [5,6]. Jak zatem rozpoznać kaszel i go zakwalifikować? [7]

Kaszel suchy:

• zwykle rozwija się w odpowiedzi na podrażnienie lub zapalenie dróg oddechowych,
• jego niektóre typowe przyczyny to m.in: choroba refluksowa przełyku, astma, niektóre leki,
• nie występuje wydzielina do odkrztuszenia,
• może powodować odczucie łaskotania w drogach oddechowych.

Kaszel mokry:

• spowodowany zwykle przez infekcję wirusową,
• pojawia się możliwa do odkrztuszania wydzielina,
• może powodować odczucie zatkanej klatki piersiowej.

W trakcie infekcji wystąpić mogą oba etapy kaszlu. Wraz z upływem czasu i postępem infekcji, organizm aby ją zwalczyć, zwiększa produkcję wydzieliny, próbując się w ten sposób chronić przed wirusem. Wydzielina pomaga w pozbyciu się wirusów, ponieważ chwyta cząsteczki wirusowe w pułapkę lepkiego śluzu - wystarczy ją wyksztusić, a w tym pomaga nam kaszel! [5]. Tym bardziej, że sama wydzielina potrafi być dla nas niezwykle uciążliwa.

Jak ułatwić wykrztuszanie wydzieliny

Ponieważ jak już wspomniano, kaszel mokry jest zasadniczo korzystny dla organizmu człowieka i nie należy go hamować, zaleca się postępowanie, które umożliwi usunięcie nadmiaru śluzu z dróg oddechowych i zwiększy tzw. efektywność kaszlu [2]. Odkrztuszanie śluzu jest bowiem sygnałem, że organizm walczy z obcym czynnikiem chorobotwórczym.

Lepki śluz, pojawiający się przy infekcji jest idealnym środowiskiem do rozwoju bakterii, co może prowadzić w konsekwencji do bakteryjnego zapalenia dróg oddechowych, leczonego antybiotykiem [1]. Dlatego, gdy tylko po kaszlu suchym pojawi się produktywny z odkrztuszaniem, warto znaleźć skuteczne sposoby, aby wydzielina stała się rzadsza i łatwiej było ją usunąć. Należą do nich m.in.

• nawilżanie powietrza przy pomocy nawilżacza lub generatora pary: może to pomóc w nawilżeniu śluzówki nosa i gardła, co z kolei pomoże zmniejszyć produkcję śluzu [8]. Aby utrzymać odpowiednią wilgotność powietrza, można również wykorzystać rośliny doniczkowe bądź rozstawić w pomieszczeniu miseczki z wodą [9].
• utrzymywanie nawilżenia śluzówki za pomocą roztworu soli fizjologicznej 0,9% NaCl: rozpylanie roztworu soli fizjologicznej w postaci aerozolu do nosa bądź płukanie nosa takim roztworem kilka razy dziennie [9].
• nałożenie ciepłej, mokrej ściereczki na twarz - to może pomóc w złagodzeniu przekrwienia zatok
• zastosowanie dostępnych bez recepty leków mukolitycznych – m.in. w postaci syropu, zawierających substancję czynną jak np. chlorowodorek ambroksolu, którego zadaniem jest rozrzedzanie śluzu zalegającego w drogach oddechowych [10].

Rola ambroksolu w leczeniu objawowym kaszlu

Ambroksol to składnik aktywny preparatów na kaszel, od lat stosowany w Europie. Uważa się, że podstawą jego działania jest stymulacja wydzielania surfaktantu i wodnistego śluzu [1]. Pierwsze jednoznaczne zalecenia dotyczące stosowania ambroksolu w leczeniu kaszlu mokrego wskazują, że łagodzi kaszel oraz skraca czas jego trwania. Od pierwszego dnia rozrzedza wydzielinę i zmniejsza jej lepkość, co znacznie ułatwia odkrztuszanie [10,11].

Powody, dla których jeszcze warto stosować ambroksol w przebiegu leczenia mokrego kaszlu [12]:

• oczyszcza i chroni drogi oddechowe, zmniejsza nasilenie kaszlu,
• działa przeciwwirusowo,
• chroni przed wolnymi rodnikami tlenowymi,
• zmniejsza ból gardła.

Niezależnie od tego, po jaki farmaceutyk zdecydujemy się sięgnąć, należy pamiętać, że leki bez recepty mogą złagodzić objawy, ale nie są lekarstwami usuwającymi przyczynę dolegliwości. Dlatego jeśli kaszel staje się niepokojący, warto porozmawiać o tym z lekarzem lub farmaceutą, który dobierze odpowiedni preparat.

Bibliografia:

1. Krenke R, Chorostowska-Wynimko , Dąbrowska M, Bieńkowski P, et al. Postępowanie w kaszlu u osób dorosłych – rekomendacja dla lekarzy rodzinnych, LEKARZ POZ. 6/2018, 425-452.
2. Dr med Jankowski M., https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel, II Katedra Chorób Wewnętrznych Collegium Medicum UJ, data dostępu: 20.07.2023.
3. Badanie U&A Mucosolvan, Kantar, 2017, N= 1019, metodologia CAPI,; 58% respondentów odpowiedziało, że miewa kaszel, ale nie wie jakiego rodzaju.
4. Morice, Alyn H., A new way to examine acute cough in the pharmacy, The Pharmaceutical Journal, accessed 20 December 2022, available at https://pharmaceutical-journal.com/article/research/a-new-way-to-look-at-acute-cough-in-the-pharmacy, data dostępu: 20.07.2023.
5. Eccles R. Understanding the symptoms of the common cold and influenza. Lancet Infect Dis. 2005 Nov;5(11):718-25. doi: 10.1016/S1473-3099(05)70270-X. PMID: 16253889; PMCID: PMC7185637.
6. Albrecht P. Czy i jak leczyć objawowo zakażenia dróg oddechowych. Medycyna Rodzinna. 2004; 6: 268-277.
7. https://www.medicalnewstoday.com/articles/327442#vs-dry-cough, data dostępu: 20.07.2023.
8. Marvels of Mucus and Phlegm | NIH News in Health, accessed 04/10/2022, available at https://newsinhealth.nih.gov/2020/08/marvels-mucus-phlegm, data dostępu: 20.07.2023.
9. Catarrh - NHS, Accessed 08/11/2022, available at https://www.nhs.uk/conditions/catarrh/, data dostępu: 20.07.2023.
10. Opracowano na podstawie Wytycznych Niemieckiego Towarzystwa Pneumonologii i Chorób układu Oddechowego dotyczących dia-gnostyki i leczenia dorosłych pacjentów z kaszlem ostrym, podostrym i przewlekłym, Pneumologie (2019); 73:143-180.
11. Germouty J et al. Clinical efficacy of ambroxol in the treatment of bronchial stasis. Clinical trial in 120 patients at two different dos-es. Respiration 51 (Suppl 1), 37 - 41 (1987) (N=60; akute und obstruktive Atemwegserkrankungen). Ambroksol ma znaczący wpływ na lepkość plwociny/ułatwienie odkrztuszania od pierwszego dnia infekcji (120 mg ambroksolu) (RCT vs. placebo n=60).
12. Emeryk A., et al. 7 powodów, dla których warto stosować ambroksol, Medycyna Faktów, Reprint z Vol. 11/Nr 1(38)/2018.